Katastrofizm międzywojenny:
· Postęp techniczny, urbanizacja, zmiana sposobu oceny świata, zmienia się patrzenie na świat
· Lata 30 – katastrofizm jako światopogląd- głosi aktualną lub mającą nadejść zagładę fundamentalnych wartości dla danej kultury ( wartości te mają charakter elitarny
· Tego podejścia nie wynaleziono w latach 30- nastroje katastroficzne powracają w historii, w momentach przełomowych
· Katastrofizm lat 30- przyczyny:
· Polityczne- I wojna światowa- totalna, literatura pacyfistyczna, pamięć o wojnie- zastanawianie się nad kondycją człowieka- doprowadzanie cywilizacji do samozagłady, rewolucja październikowa, bolszewicka 1917- Rosja- zatrata uczuć wyższych, metafizycznych, lata 30- rodzą się totalitaryzmy- powód do obaw, temat często podejmowany w różnych pismach ( faszyzm, bolszewizm- komunizm)
· Gospodarcze- 1929- krach na Wall Street- kryzys gospodarczy ogarnął cały świat, upadek, biedota
· Społeczne- kondycja młodej polskiej inteligencji na progu lat 30 (pokolenie 1910)- nie pamiętają niewoli (starego systemu),pokolenie kończące studia- przeświadczenie że mają cel w życiu ( po odzyskaniu niepodległości, odrodzony kraj- szerokie perspektywy, optymizm, duma, wychowanie patriotyczne)- rozczarowują się- kryzys gospodarczy, etatyzacja państwowości ( starsi załapali się na intratne posady, nie ma miejsc pracy dla młodzieży)
· Kazimierz Wyka- „Perspektywy młodości” ( miał 22 lata)- tekst ultrapesymistyczny
· „wielka likwidacja ideałów”- bezrobocie, zbędność pracy, nasilają się nastroje katastroficzne
· zła sytuacja młodzieży- nie mogą się realizować twórczo, dostrzegają oportunizm, karierowictwo
· naukowo- światopoglądowe- niepokój wynika z odkryć w naukach ścisłych np. promieniotwórczość, teoria Einsteina ( wątpliwość o trwałości materii)
· odkrycia psychologów, psychoanalityków- Freud- człowiek nie panuje nad tym kim jest, podlega irracjonalnym motywacją
· brak punktu oparcia, rozwój techniki- człowiek uprzedmiotowiony wobec swoich wytworów
· katastrofizm był bardzo popularny
· ideolodzy katastroficzni- Oswald Spengler 1918/1922- „Zmierzch Zachodu”
· biblia katastrofizmu zachodniego, pewien specyficzny dyskurs- literacki, metaforyczny
· opiera się na Schopenhauerze- koncepcja dziejów- wieczny powrót, każda kultura przechodzi te same losy ( powstaje, rozwija się, przechodzi w stan skostnienia tzn. cywilizacje), kultura przeobraża się w cywilizację ( najbardziej zewnętrzna, stanowi koniec kultury)
· powstawanie wielkich miast- całe połacie ziemi stają się pustyniami ( w znaczeniu kulturowym), kosmopolityzm zamiast ojczyzny, nie lud tylko masa
· Spengler ocenia miasto inaczej niż futuryści- miasto jest punktem a nie równomiernym rozwojem, to polip, wampir energetyczny
· Nowe miasto, nowy człowiek- masowy, nietwórczy, niesamodzielny, nieodpowiedzialny
· Przykłady Babilon, Egipt itd.- wielkie kultury, które zanikneły, upadły, cywilizacja europejska jako ostatnia- ten sam mechanizm upadku
· Mikołaj Bierdiajew 1924- „Nowe średniowiecze”- rytmiczne następstwo kultur, koniec starego świata i narodziny nowego, koniec nowożytności, początkowi nowej historii towarzyszy barbaryzacja, zniszczenie kultur, upadek państw, rewolucyjność- koniec, odchodzi stara kultura, rodzi się komunizm ( jest sakralny, religia antychrysta)
· Średniowiecze jako epoka pozytywna- wzór, warto starać się ją odbudować na nowo, uporządkowanie, w średniowieczu człowiek czuł grunt pod nogami, wierzył w opatrzność ( źródło moralności i punkt oparcia), renesans- człowiek zaczyna być stawiany na równi z Bogiem, początek zła
· Miguel Unamuno 1924- „Agonia chrześcijaństwa” – agonia jako walka, zmaganie się, zagadnienie uczuć religijnych ( ogromny problem filozofów3 międzywojennych- coś złego dzieje się z uczuciami religijnymi- totalitaryzmy, degeneracja człowieka, człowiek areligijny to człowiek nie pełny, słaby, podatny na manipulacje)
· Jose Ortega y Gasset- 1930 „ Bunt mas”- nowy człowiek- człowiek masowy
· Upadek moralności- credo życiowym człowieka masowego- życie bez podporządkowania się moralności
· Człowiek nauki- prototyp człowieka masowego- nauka czyni ich prymitywami, współczesnymi barbarzyńcami, przemienia ich
· Człowiek masowy- niemoralny barbarzyńca, dziecko- nie ma kodeksu moralnego, etyka zawiera się w stwierdzeniu- „ inni też tak robią” , nie ma poczucia odpowiedzialności za to co robi
· 1895- Gustaw Le Bon- „Psychologia tłumu”- modernizm, masowość, tłumność, pokazuje jak sterować ludźmi: twierdzenie-> powtarzanie-> zarażenie, kierowała się tym propaganda komunistyczna, faszystowska
· Marian Zdziechowski- czuł zagrożenie ze wschodu jeszcze przed latami 20, sposób pisania pełny ekspresji ( „ zło święci w dziejach największy triumf”) - bolszewizm deprecjonuje jednostkę ludzką, „Europa, Rosja, Azja” rozprawa 1923, „W obliczu końca”- 1937
· Florian Znaniecki- 1920 „ Upadek cywilizacji zachodniej”- studium socjologiczne komunizmu, opisuje nowy ustrój- ochlokracja- rządy motłochu, negatywna ocena nowego ustroju
· Rządy motłochu- dąży się do zniszczenia arystokracji (ducha, intelektualnej), społeczeństwo egalitarystyczne- prowadzi do zniwelowania tego co wartościowe, zniszczenie kultury, niszczenie indywidualizmu, podmiotowości człowieka
· Eseistyka: Jerzy Stempowski ( pokolenie Skamandrytów) Bolesław Miciński (filozof, eseista)
· Fantastyczna literatura popularna Antoni Słonimski- „ O końcu świata”
· Dyskurs katastroficzny w latach 30- obejmował wszystkie formy piśmiennictwa, organizował wyobraźnie szerokiej masy ludzi – w Europie i w Polsce
AgataStr