MIKROBIOLOGIA
Ojcem mikrobiologii i immunologii jest Ludwik Pasteur- wynalazł mikroskop.
Mikrobiologia jest to wyraz pochodzenia greckiego- oznacza naukę o drobnoustrojach. Mikrobiologia jest działem biologii, która zajmuje się organizmami jednokomórkowymi lub składającymi się ze struktur komórkowo podobnych (takich jak drobnoustroje: bakterie, wirusy, grzyby, prądki kocha, spory, priony).
Działy mikrobiologii:
· Wirusologia,
· Bakteriologia,
· Mikologia (badanie i nauka o grzybach).
Immunologia to nauka o odporności organizmu na działanie czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Odporność może być wrodzona, podawana przez mleko matki lub przez geny. Odporność nabyta to szczepionki.
Robert Koch- odkrywca między innymi prądków kocha i bakterii cholery azjatyckiej.
Józef Lister- 1867- wprowadził metodę odkażania dla narządów chirurgicznych do operacji ciała ludzkiego.
Tadeusz Borowicz- wykrył pałeczki duru brzusznego.
Odo Bujwid- wprowadził metodę szczepienia przeciwko wściekliźnie.
Ludwik Hirszfeld- prekursor immunologii w Polsce, opracował metodę rozpoznania salmonelli jelitowej.
Felix Przesmycki- wprowadził szczepienia ochronne przeciwko Heine- medina.
Woda
Naturalne środowisko wodne jest skolonizowane drobnoustrojami o niewielkich wymaganiach odżywczych, które w większości należą do sakro fitów- drobnoustrojów nie chorobotwórczych dla człowieka. Woda zanieczyszczona np. odchodami ludzkimi lub zwierzęcymi, ma w sobie patogeny, które wywołują choroby (np. takie jak: salmonella, shigella Spp., E. Coli). W celu zapobiegania chorobom i epidemiom woda powinna być filtrowana oraz dezynfekowana przy użyciu chloru lub ozonu.
Legionella- jest to choroba płuc (legionelloza), przedostaje się do płuc człowieka poprzez zakażoną wodę i z nieczyszczonych klimatyzacji w pomieszczeniach. Żyje ona w temp. 45- 50 ⁰C, zabija się ją już w 70 ⁰C. Np. zakażenia ran czynnikiem pseudomonas ( w odpływach kranu), zakażenia prątkami atypowymi.
Żywność
Mleko ma bardzo dobre warunki w hodowli drobnoustrojów. Dlatego bardzo ważna jest pasteryzacja- eliminacja drobnoustrojów w płynach za pomocą ogrzania mleka do temp. 62 ⁰C przez 30 minut i gwałtowne jego ochłodzenie. UHT- ultra high temperatur es- działanie wysokiej temperatury np. 138⁰C przez krótki czas np. 2s. W mleku mogą się rozwijać takie bakterie jak: paciorkowce (Streplococcus lactis, lactobacillus).
Jaja mogą być skażone salmonellą.
Pieczywo- może zawierać przetrwalniki bakterii i grzybów, nie zawiera wegetatywnych form drobnoustrojów, są poddawane niskiej temp. Pleśnie są groźne lub tzw. Mykotosynami.
Bakteria mogą również występować w innych produktach takich jak orzechy, zborze, soki owocowe- powodują one uszkodzenie wątroby i są karcinogenne.
Benzoesan sodu- stosowany do chemicznych odkażeń, eliminuje bakterie w jedzeniu.
Powietrze
W powietrzu nie przeżywają i nie rozmnażają się drobnoustroje, ani przetrwalniki bakterii i grzybów.
Podstawy chorobotwórczości drobnoustrojów.
Chorobotwórczość- potencjalna zdolność mikroorganizmów do wywoływania choroby. Miarą jej jest zjadliwość- może być mierzona liczbą drobnoustrojów niezbędnych do wywołania choroby.
Drobnoustroje patogenne charakteryzuje:
· Różnego stopnia zdolność do zakażenia,
· Inwazyjność: zdolność rozmnażania i rozprzestrzeniania się w tkankach.
· Toksyczność- zdolność do wytwarzania toksyn i enzymów uszkadzających tkanki gospodarza.
1 etap infekcji- kolonizacja- muszą się przyłączyć do jakiś komórek by mogły się odżywiać. Musza się bronić by organizm ich nie usunął swoimi systemami obronnymi.
2 etap to inwazja- rozmnażanie się i rozprzestrzenianie się drobnoustrojów po organizmie i niszczenie go. Toksyny wytwarzane prze drobnoustroje prowadzą do uszkodzenia komórek gospodarczych.
Egzotoksyny- wydzielane są przez żywe komórki i mają ściśle określone miejsca i mechanizm działania. Dzielimy je na: enterotoksyny, neurotoksyny, cytotoksyny.
Endotoksyny- są elementem błony zewnętrznej bakterii Gram (-), aktywują komórki układu odpornościowego do wydzielania cytokin, które powodują gorączkę i objawy wstrząsu.
Proces dekontaminacji- skutkiem którego wszelkie narzędzia i materiały są bezpieczne dla zdrowia i życia pacjentów. Proces ten składa się z trzech czynności: mycia dezynfekcji i sterylizacji.
Bakterie- B, wirusy- V, grzyby- F, prądki kocha – TBC, spory- S, priony.
Zakażenia występują po zabiegach i w trakcie zabiegów.
Czynniki ryzyka zakażeń:
· Ze strony gospodarza- pacjenta- choroba z którą przychodzi do gabinetu, choroby współistniejące (grypa, angina, cukrzyca), nosiciele WZW typu B i C, pacjenci z chorobą onkologiczną, wyniszczeni pacjenci (anoreksja, nowotwór), leczeni lekami immunosupresyjnymi, dzieci i ludzie starsi (wiek pacjenta), słaba krzepliwość krwi, hemofilia- nosicielami są kobiety, a chorują mężczyźni.
· Ze strony drobnoustrojów i toksyczności: wirusy, bakterie, grzyby, priony, spory, zgorzel gazowa- tworzy się ropa. Wszystko to zależy od stopnia zjadliwości.
· Ze strony naszej- jednostki medycznej- złe lub nie przestrzenia procedury mycia, dezynfekcji i sterylizacji, higiena otoczenia i personelu, stan zdrowia personelu, złe wykonywanie zabiegów, same zabiegi mogą spowodować zakażenie (przerwanie ciągłości tkanki), czas trwania zabiegu, higiena rąk, stosowanie rękawiczek ochronnych i odzieży, utylizacja odpadów zakaźnych (musi być umowa podpisana ze specjalnymi jednostkami, które wykonują takie czynności).
Drogi szerzenia się zakażeń:
· Bezpośrednie- odbywa się przez kontakt personelu medycznego z pacjentem w trakcie zabiegów.
· Pośrednie- to przenoszenie za pomocą skażonych urządzeń.
Zapobieganie i zwalczanie zakażeń szpitalnych:
Przestrzeganie higieny osobistej, bhp i stanowiska pracy, używanie odzieży ochronnej i jednorazowych rękawiczek ochronnych, stosowanie jednorazowego sterylnego materiału i sprzętu, prawidłowo oczyszczone i wysterylizowane narzędzia.
ASEPTYKA- postępowanie zapobiegające zakażeniom, ma na celu ochronę pacjenta przed zakażeniem drobnoustrojowym. Polega na: właściwej dezynfekcji i sterylizacji, odpowiednie przechowywania sterylnych narzędzi i materiałów używanych dla każdego pacjenta, stosowanie czystych i zdezynfekowanych przedmiotów. Następnie właściwa utylizacja materiałów skażonych, stosowanie sprzętu jednorazowego użytku, używanie odzieży ochronnej, rękawiczek jednorazowych, masek ochronnych, okularów lub przyłbic, przestrzeganie higieny osobistej.
ANTYSEPTYKA- jest to postępowanie polegające na stosowaniu zabiegów zmierzających do zniszczenia drobnoustrojów lub zahamowaniu ich rozwoju. Jest to cały proces dekontaminacji.
Dezynfekcja- proces w wyniku którego uzyskuje się niski poziom czystości mikrobiologicznej, niszczy drobnoustroje oraz ich formy, lecz nie całkowicie.
Rodzaje dezynfekcji:
· Mechaniczna- sanityzacja- mechaniczne usuwanie bakterii ze środowiska (zmniejszenie ich ilości), mycie , sprzątanie. Polega na sprzątaniu, odkurzaniu, wietrzeniu, szczególnie polecana w gabinetach zabiegowych i stomatologicznych.
· Fizyczna- stosowanie metod termicznych i promieniowania, gotowanie- wyparzanie, spalanie- utylizacja: odpadów medycznych, sprzętu jednorazowego użytku, opakowania po lekach cytostatycznych- wysokotoksyczne. Worek czarny przeznaczony jest na śmieci komunalne, worek czerwony jest na odpady medyczne, zakaźne do utylizacji. Promieniowanie nie jonizujące nadfioletowe UV (lampa bakteriobójcza) do odkażania powierzchni i pomieszczeń; lampę czyścimy gazikiem nasączonym spirytusem.
· Chemiczna- stosowanie środków dezynfekcji.
W poradniach stomatologicznych stosuje się lampy bakteriobójcze z atestem i paszportem. Atestowane lampy bakteriobójcze niskociśnieniowe, przenośne i zamontowane na ścianie co najmniej 2 m od podłogi. Lampy włączamy po zakończonej pracy lub w czasie przerw, po sprzątnięciu gabinetu, po rozlaniu materiału skażonego np. krwi. Największą aktywność biologiczną mają fale o długości od 253,7 μm (mikrometry) do 265,0 μm. Każda lampa ma określony w instrukcji czas emisji skutecznego promieniowania, dlatego ważne jest monitorowanie ich czasu działania. Po wykonaniu 70% żywotności lampy, lampa powinna być poddana badaniu technicznemu (czy jest skuteczna).
Dezynfekcja chemiczna jest to proces w którym jako czynnik dezynfekcyjny stosowane są preparaty dezynfekcyjne. Preparaty te muszą posiadać atest PZH. Dobierając środek dezynfekcyjny dobieramy rodzaj (co chcemy zdezynfekować: powierzchnię, narzędzia), spectrum działania oraz czynnik ekonomiczny- cena. Preparaty dezynfekcyjne mają zastosowanie w roztworach wodnych. Roztwór roboczy inaczej użytkowy- bo tylko w tej formie działają te środki na drobnoustroje. Mechanizm działania środków dezynfekcyjnych jest różny; związki chlorowe działają utleniająco, kwasy i zasady ścinają białko w komórce, alkohol odwadnia. W poradniach stomatologicznych należy stosować preparaty dezynfekcyjne tylko i wyłącznie o szerokim spectrum działania.
Środki chemiczne dezynfekcyjne muszą spełniać określone warunki: działać niszcząco na drobnoustroje, wykazywać aktywność biobójczą w obecności innych substancji (białko, krew, ropa), oznaczać się trwałością w roztworze stężonym i roboczym (okres ważności), nie niszczyć przedmiotów odkażanych (reakcja uczuleniowa, jeżeli za duże jest stężenie roztworu), muszą mieć ładny zapach.
Przyczyny małej aktywności biobójczej preparatów to:
· Przeterminowany, nie właściwie wykonany roztwór, nieodpowiednie zastosowanie, przekroczenie czasu działania środka, nie właściwy czas dezynfekcji, nie wolno mieszać środków, przygotowanie roztworu w pojemniku brudnym (zanieczyszczone), przechowywanie według instrukcji w miejscu suchym i zaciemnionym.
Zasady bezpiecznego stosowania środków dezynfekcyjnych:
1. Przechowywanie w oryginalnych opakowaniach, niedostępnym dla osób trzecich.
2. Wykonywanie roztworów roboczych i przeprowadzanie dezynfekcji w odzieży ochronnej, rękawicach winylowych, maseczki, okulary i wentylacja.
3. Rygorystycznie przestrzegać zaleceń, które są na opakowaniu środka- ulotka.
4. Ochrona dróg oddechowych, śluzówki oczu.
5. Pojemnik musi być zamknięty szczelnie.
6. Dokładne opisanie pojemnika: czas, kiedy, procent i kto wykonywał roztwór.
7. Po zakończonej dezynfekcji: utylizacja, dokładne oczyszczenie narzędzi i powierzchni.
Skuteczność procesu dezynfekcji zależy od: właściwego doboru preparatu, odpowiednie stężenie, czas ekspozycji oraz zachowania zasad prawidłowego przygotowania roztworu.
mona.kasu