20.10.06 r.
W Polsce mamy system parlamentarno-gabinetowy. Źródła prawa:
1. Prawo powszechnie obowiązujące (na terenie całego państwa). Prawo powszechnie obowiązujące obowiązuje
wszystkich obywateli, cudzoziemców, którzy są na terenie RP, apatrydów (bezpaństwowców, apatria - bez
ojczyzny), osoby prawne i osoby fizyczne. Drabina hierarchiczna aktów prawa powszechnie obowiązującego:
a) Konstytucja (ustawa zasadnicza). Konstytucję można zmienić uchwalając nową konstytucję - Sejm
większością kwalifikowaną 2/3 głosów i Senat bezwzględną większością - 50 % + 1 uchwala lub zmienia
konstytucję.
b) Ustawy (ustawy zwykłe). Ustawy uchwala Sejm. Senat może wnieść poprawki, które Sejm następnie głosuje
(przyjmuje albo odrzuca). Prezydent może ustawę podpisać albo ją zawetować. Wtedy Sejm może ją przyjąć
kwalifikowaną większością 3/5 (jeśli ją przegłosuje ponownie to Prezydent musi podpisać).
c) Ratyfikowane umowy międzynarodowe. Umowy międzynarodowe zawiera Rada Ministrów a ratyfikuje
Prezydent. Ratyfikuje to znaczy, że „przyjmuje do wiadomości i stwierdza, że RP będzie się czuła tą umową
związana”. Żeby Prezydent ją ratyfikował potrzebne jest wcześniejsze zatwierdzenie jej przez Sejm
w formie ustawy.
d) Rozporządzenia. Rozporządzenia wydaje: Prezydent, RM, Prezes RM, ministrowie kierujący resortami
(resortowi - ewentualnie wspólnie), KRRiTV. Wiceminister nie może wydać rozporządzenia. Organem
państwowym jest minister (a nie ministerstwo - wiceminister nim nie jest)!
e) Prawo miejscowe (prawo miejscowe = prawo lokalne). Stanowią je organy samorządu terytorialnego, które
ze względu na terytorium dzielimy na: gminy, powiaty, województwa. Na każdym szczeblu wyróżniamy
tzw. organy uchwałodawcze (stanowiące) i wykonawcze. Najniższą jednostką samorządową jest gmina,
w której organem uchwałodawczym jest Rada Gminy (ewentualnie Rada Miasta), a organem
wykonawczym jest Wójt (w gminie), Prezydent albo Burmistrz (w mieście). W powiecie organem
uchwałodawczym jest Rada Powiatu, a organem wykonawczym jest Zarząd powiatowy ze Starostą na
czele. W województwie organem uchwałodawczym jest Sejmik Wojewódzki, a organem wykonawczym
jest Zarząd Wojewódzki z Marszałkiem Województwa na czele. Wojewoda nie jest organem samorządu
terytorialnego, jest przedstawicielem administracji rządowej w terenie (może stanowić prawo miejscowe
w formie tzw. rozporządzeń porządkowych). Organy stanowiące samorządu terytorialnego stanowią tzw.
prawo miejscowe w formie uchwał. Organy wykonawcze samorządu terytorialnego wydają prawo
miejscowe w formie zarządzeń. Organy samorządu terytorialnego nie są zbudowane hierarchicznie. Rządzą
się same (oznacza to, że np. Rada Powiatu nie stoi wyżej w hierarchii od Rady Miasta). Podstawą samorządu
jest samorząd gminny. W Polsce istnieje domniemanie kompetencji na rzecz samorządu gminnego. Oznacza
to, że wszystko, co nie należy do kompetencji samorządu powiatowego i wojewódzkiego (wyraźnie jest
określone w ustawie) należy do kompetencji samorządu gminnego.
2. Prawo powszechnie obowiązujące miejscowe.
3. Prawo wewnętrznie obowiązujące (prawo wewnętrzne, prawo wewnątrz resortowe - ten, kto jest związany
z określonym resortem).
Sejm i Senat do zmiany albo uchwalenia konstytucji nie potrzebują specjalnego upoważnienia (podobnie Sejm do wydawania ustaw). Wymienione w Konstytucji organy mogą wydawać rozporządzenia jedynie w przypadku, gdy w ustawie znajduje się specjalne upoważnienie do wydawania rozporządzeń. To specjalne upoważnienie z reguły znajduje się na końcu ustawy i nazywa się delegacją ustawową - wyraźnie musi stanowić, który organ wyda rozporządzenie (osobno albo wspólnie). W polskim prawie nie ma tzw. subdelegacji, to znaczy, że nie będzie „lepszy” inny organ. W polskim prawie termin „wyda” oznacza obowiązek wydania. Do jednej ustawy można wydać kilka rozporządzeń, natomiast nie może być jednego rozporządzenia do kilku ustaw (każde rozporządzenie przypisane jest do określonej ustawy). W Polsce rozporządzenia formalnie nazywają się rozporządzeniami, często jednak używa się terminu rozporządzenia wykonawcze z dwóch względów: są stanowione przez organy wykonawcze (Prezydent, ministrowie resortowi, itd.), oraz ich celem jest wykonanie lub umożliwienie wykonania ustaw (nic ponadto - non plus ultra). Każde rozporządzenie będąc rozporządzeniem wykonawczym do ustawy może być wydane tylko w czasie i w zakresie określonym przez ustawę.
Prawo powszechnie obowiązujące musi być opublikowane w Dzienniku Ustaw. W Monitorze Polskim publikuje się prawo wewnętrznie obowiązujące (Monitor A i B). Konstytucję zmienia się przez uchwalenie nowej konstytucji (podobnie ustawę albo przez jej nowelizację). Umowy międzynarodowe zmienia się przez zawarcie nowej umowy. Rozporządzenia poszczególnych ministrów uchyla się przez nowe rozporządzenia później wydane (lex posterior derogat legi priori), mogą być też uchylone rozporządzeniami Rady Ministrów. Prawo miejscowe dla obowiązywania musi być publikowane, bo jest prawem powszechnie obowiązującym w sposób miejscowo przyjęty (np. w Urzędzie Gminnym lub na słupach ogłoszeniowych, niekiedy prawo miejscowe ogłaszane jest
w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym). Prawo wewnętrzne (wewnątrz resortowe) nie jest prawem powszechnie obowiązującym i nie musi być ogłoszone (jeżeli jest publikowane to w MP). Prawo wewnętrzne przybiera najczęściej formę zarządzeń. Obywatela żadne zarządzenie nie obowiązuje!!! Tres facium colegium
- trzech stanowi kolegium (expedite - doskonale). Kolegialne są uchwały (głosowanie), a zarządzenia jednoosobowo.
Pojęcia prawa obywatela (państwo nadało):
a) prawo obywatela wynika z prawa stanowionego, czyli z przepisu (nie ma przepisu, nie ma prawa),
b) obywatel może z prawa skorzystać albo nie skorzystać,
c) w przypadku ewentualnego „sporu” z organem państwowym to obywatel musi wykazać, że dane prawo mu
przysługuje,
d) państwo poprzez swoje organy winno umożliwić obywatelowi korzystanie z prawa (w obecnej Konstytucji nie
ma prawa do pracy - w zamian wprowadzono wolność wyboru zawodu).
Pojęcia wolności obywatela (państwo nie ograniczyło):
a) nie wynika z prawa stanowionego, czyli z przepisu. Jedynie może być przepisem ograniczona,
b) w przypadku wolności obywatel może z wolności skorzystać albo nie skorzystać,
c) w przypadku ewentualnego „sporu” z organem państwowym to organ musi przedstawić obywatelowi podstawę
do ograniczenia jego wolności,
d) państwo poprzez swoje organy winno umożliwić obywatelowi korzystanie z wolności.
Pojęcia obowiązku obywatela:
a) obowiązek obywatela wynika z prawa pozytywnego (stanowionego, czyli musi wynikać z przepisu),
b) w przypadku obowiązku obywatel nie ma możliwości wyboru sposobu zachowania się (musi obowiązek
zrealizować),
c) w przypadku ewentualnego „sporu” z organem państwowym to organ winien przedstawić podstawę prawną
spełnienia obowiązku,
d) państwo poprzez swoje organy winno umożliwić obywatelowi spełnienie obowiązku.
Z punktu widzenia obywatela lepiej jak ma on wolności, bo prawa ma tylko takie, jakie państwo mu nada.
Im państwo bardziej totalitarne (wszechogarniające), tym więcej spraw reguluje obowiązkami (więcej obowiązków nakłada na obywatela), i tym więcej spraw stara się uregulować poprzez prawa, ograniczając wolności obywatela (totus tus - cały Twój).
Konstytucja RP
To ustawa zasadnicza, której nazwa wywodzi się z łacińskiego (constitutio, constituere - ustanwiam, urządzam). Jest to akt prawny urządzający państwo i różni się od ustaw zwykłych:
1. Szczególną treścią. W Konstytucji powinny znajdować się podstawy ustroju politycznego, społecznego,
gospodarczego (ekonomicznego), podstawy dotyczące organizacji państwa, podstawowe wolności, prawa
i obowiązki obywatela. W ustawach zwykłych też znajdują się kwestie dotyczące ustroju, ale nie dotyczą jego
podstaw. Brak jest jednej definicji odnośnie podstaw ustrojowych. Przyjmuje się najogólniej, że podstawowe
zasady ustrojowe to są te, które rzutują (kształtują) inne zasady (wyciskają swoje piętno).
2. Szczególną formą. Pod względem formy Konstytucja różnie się od ustaw zwykłych:
a) szczególnym sposobem uchwalania,
b) szczególnym sposobem zmiany,
c) szczególną systematyką. Szczególna systematyka Konstytucji to jej uporządkowanie. W zakresie
Konstytucji wyróżniamy:
- systematykę ogólną, gdzie przedmiotem tej systematyki jest ułożenie materii konstytucyjnej w rozdziały.
- systematykę szczegółową, gdzie przedmiotem jest uporządkowanie materii konstytucyjnej wewnątrz
rozdziału.
Ważniejsza jest systematyka ogólna, bowiem ma na uwadze nie tylko kwestie porządkowe ale też tzw.
hierarchię (znaczenie). Obecna Konstytucja jest liberalna (wolnościowa) - wolności + prawa + obowiązki.
W PRL wyglądało to następująco: bez wolności + prawa + obowiązki, a np. w Republice Chińskiej: brak
wolności + obowiązki + prawa.
17.11.06 r.
W ramach szczególnej formy uchwalania Konstytucje mogą być:
a) oktrojowane (franc. - nadane przez monarchę),
b) ustanowione przez specjalnie powołany do tego organ (tradycyjnie nazywa się Konwentem, Konwencją - USA,
względnie Konstytuantą),
c) ustanowione przez specjalny parlament (tradycyjnie w Polsce - Sejm Ustawodawczy), albo przez powoływane
specjalne organy z kadencji na kadencję (kadencyjne - parlament, czyli Sejm i Senat),
d) przez ogół obywateli w drodze referendum,
Podstawowe formy demokracji bezpośredniej:
1. Referendum (referre ad populum - odwołanie się do ludu). Jest to forma demokracji bezpośredniej w KRP,
zgodna z art. 4 („władza należy do narodu”).
a) prawodawcza - obywatele stanowią prawo,
- konstytucyjne:
1) obligatoryjne (obowiązkowe),
2) fakultatywne (pomocnicze - możliwa, można ale nie trzeba).
- ustawodawcze:
b) opiniodawcze - wydanie opinii (konsultacyjna):
- obligatoryjne (obowiązkowe),
- fakultatywne (pomocnicze - możliwa, można ale nie trzeba).
W Polsce mamy referenda obligatoryjne i fakultatywne. Generalnie referenda wysoko ocenia się jako przejaw
demokracji bezpośredniej ale pod pewnymi warunkami:
a) z przeprowadzeniem referendum nie wiąże się dodatkowych warunków (np. de Gaulle w referendum
z poparciem ukrył w treści dodatkowe warunki, żeby je przepchnąć z dodatkowymi kwestiami).
b) obywatele powinni mieć wpływ na treść formułowanych pytań (forma pytania - odpowiedź, która
zadowala ustalających pytania).
Referendum lokalne:
a) obligatoryjne:
- przy odwołaniu Rady Gminy przed upływem kadencji,
- przy odwołaniu wójta, burmistrza, prezydenta miasta przed upływem kadencji,
- w przypadku tzw. samoopodatkowania na cele społeczne.
b) fakultatywne.
2. Ludowa inicjatywa ustawodawcza (100 tys. obywateli może wnieść do Sejmu projekt ustawy). Poza tym
inicjatywę ustawodawczą posiada: PRP, RM, 15 posłów albo senatorów.
Szczególny sposób zmiany - biorąc go pod uwagę wyróżniamy Konstytucje:
a) tzw. sztywne - to takie, które są uchwalane albo zmieniane w szczególnym trybie, różniącym się od uchwalania
czy zmiany ustaw zwykłych. Ten szczególny tryb najczęściej wyraża się poprzez szczególne kworum,
szczególną większość (określona ilość posłów do zgłoszenia wniosku o zmianę KRP, np. min. 100), szczególny
sposób zgłaszania wniosku o zmianę KRP, szczególny upływ czasu pomiędzy zgłoszeniem wniosku o zmianę
KRP a jego przegłosowaniem (np. min. 14 dni, 3 miesiące, itd.). Quorum - to ilość członków organu
kolegialnego, których obecność jest konieczna albo nieodzowna dla podjęcia formalnie ważnej uchwały
(tempus deliberandi - czas na przedyskutowanie).
b) giętkie, tzw. elastyczne - sposób uchwalenia lub zmiany nie różni się od sposobu uchwalenia, czy zmiany
ustaw zwykłych.
Wyróżnia się dwa zasadnicze sposoby wprowadzenia zmian do Konstytucji:
a) tzw. system amerykański - polega na tym, że bez zmian pozostaje pierwotny tekst, a do tego pierwotnego
tekstu dopisuje się kolejne poprawki (26 poprawek od 1787 r. - wymagana jest zgoda Izby Reprezentantów
i Senatu, oraz 3/4 parlamentów stanowych). Plusem jest to, że wiemy jak wyglądał tekst pierwotny, natomiast
minusem, że chcąc się dowiedzieć co w ramach Konstytucji obowiązuje trzeba patrzeć we wszystkie poprawki.
Wynika on z tego, że historia państwa jest krótka.
b) system europejski, tzw. kontynentalny - polega na tym, że do pierwotnego tekstu wpisuje się kolejne
poprawki, eliminując z tekstu Konstytucji przepisy, które już nie obowiązują. Plusem jest to, że tekst jest
zgodny z aktualnym stanem, a minusem, że nie doczytamy się tekstu pierwotnego.
Biorąc pod uwagę formę Konstytucji wyróżniamy:
1. Konstytucje pełne, które zawierają następujące elementy:
a) ustrój polityczny - do kogo należy władza,
b) ustrój społeczno-ekonomiczny - reguluje sprawy własności,
c) wolności, prawa i obowiązki obywatela,
d) organizacja i zakres działania naczelnych organów państwowych,
e) zmianę Konstytucji.
2. Konstytucje małe (tzw. niepełne) - nazywać nią będziemy każdy akt prawny, bez względu na jego formalną
nazwę, jeżeli zawiera on w swej treści tzw. minimum konstytucyjne, tzn. przepisy regulujące organizację
i zakres działania naczelnych organów państwowych (pkt. d).
Prawnik to osoba, która także nie ma zdolności matematycznych, bo w ogóle ich nie ma.
Konstytucje w Polsce:
1. 3 maja 1791 r. Uchwalona przez mniejszość przeciwko większości fortelem, była wyrazem państwowo
-twórczego myślenia części społeczeństwa. Nazywana ustawą rządową (od rządności, porządku), gdyż
wcześniej Polska nie rządem stała (podstawą istnienia Polski jest państwo słabe i nikomu nie zagrażające,
a sąsiedzi zostawią je w spokoju). Światlejsza część społeczeństwa chciała zaprowadzić porządek. Większość
posłów wyjechała na żniwa, to mniejszość ją uchwaliła zwodząc, że faktycznie będzie to robione na jesień.
Była wzniosłym symbolem - nie powstała żadna ustawa, ani organ.
2. Marcowa - 17 marzec 1921 r. W założeniu Konstytucja demokratyczna, akcentująca rządy ludu. Faktycznie
obowiązywała do przewrotu majowego z 1926 r. („gdyby ze sobą nie walczył to by bił i kopał posłów” - czyli
odebranie władzy narodowi). Ignacy Mościcki (zwany posłusznym - chemik, auta i kobiety) nie robił nic, co
mu marszałek jeszcze nie nakazał. Posiedzenia RM zaczynały się po przybyciu Piłsudskiego (minister ds.
wojskowych). Dyktatura nie była ujęta w Konstytucji.
3. Kwietniowa - 23 kwietnia 1935 r. Uchwalona w ten sposób, że ówczesny vice-minister sprawiedliwości
Stanisław Car (za Wałęsy nastąpiła falandyzacja Konstytucji) interpretował Konstytucję w taki sposób, w jaki
życzył sobie Marszałek, oraz opowiadał (obóz BBWR) z mównicy sejmowej, co widziałby w przyszłej
Konstytucji. Zdenerwowani posłowie wyszli z Sali obrad, a Car zapytał się: „kto jest za tym, by uznać to co
powiedział za obowiązujący projekt Konstytucji?”. Następnie zapytał: „a jak już mamy projekt to, kto jest za
tym, żeby uchwalić ją za obowiązującą?”. Głosujący nie wiedzieli za czym głosują (było to w głowie min.
Cara). Ułożono to w Senacie w rozdziały, itd. a data jest związana z podpisem ...
Wilotta