romantyzm.doc

Prowidencjonalizm - filozofia według której losami świata kieruje Bóg-Stwórca, Bóg-Sędzia.

Mesjanizm – wiara w pojawienie się mesjasza, który zbawi świat. Idea mesjanizmu pojawia się w Biblii w Starym Testamencie (przyszły król Izraela). Według chrześcijaństwa mesjaszem jest Jezus Chrystus. Nie jest to jednak jedyny ruch religijny, który wyrósł na bazie żydowskiej wiary w nadejście Zbawiciela i powstał poprez ogłoszenie swego przywódcy duchowego mesjaszem. Na przykład w XVII wieku w Polsce wyrósł frankizm, który za mesjasza uznał Jakuba Franka.

W literaturze mesjanizmem nazywano przekonanie, że czyjeś losy są identyczne z losami Chrystusa. W ten sposób, w literaturze polskiego romantyzmu, np. w III części Dziadów Adama Mickiewicza, w scenie widzenia księdza Piotra Polska występuje jako Chrystus narodów ukrzyżowany na krzyżu trzech zaborców. Cierpienie narodu polskiego było uzasadniane właśnie przez koncepcję mesjanizmu narodowego. Było to podstawą powstania nurtu filozoficznego nazywanego mesjanizmem polskim.

Mistycyzm - dyscyplina teologiczna badająca mistykę, tzn. zjawiska religijne polegające na bezpośredniej łączności z Bogiem lub inną formą absolutu. W sensie bardziej ogólnym mistycyzm, to kierunek religijno-filozoficzny zakładający możliwość bezpośredniej łączności z Bogiem.

Mistycy, którzy starali się również słowem przekazać to, co w ich doświadczeniu mistycznym jest niewyrażalne, uważali, że do tych prawd powinno się docierać bezpośrednio przez wsparcie Łaską, modlitwę, kontemplację, medytację, uczucie, a nie tylko przez poznanie rozumowe, jak głosi to scholastyka. Głównymi mistykami średniowiecza byli: św. Bernard z Clairvaux, Hugon od św. Wiktora, (ten ostatni łączył mistykę Bernarda i scholastykę św. Anzelma).

Mistycyzm w literaturze to przekonanie o możliwości bezpośredniego kontaktowania się człowieka z Bogiem.

Niektórzy mistycy chrześcijańscy

·         Święty Augustyn

·         Święty Anzelm (1033-1109)

·         Hugo od św. Wiktora (1096–1141)

·         św. Hildegarda z Bingen (1098-1179)

·         św. Franciszek z Asyżu (1182-1226)

·         Albert Wielki (1206-1280)

·         Mechtylda z Magdeburga (ok. 1210 - ok. 1279)

·         św. Tomasz z Akwinu (1224-1275)

·         Aniela z Foligno - (c.1248-1309)

·         Mistrz Eckhart (c. 1260 - 1327/8)

·         Richard Rolle (c. 1290 - 1349)

·         Święta Brygida Szwedzka (1302-1373)

·         św. Julianna z Norwich (1342-c.1416)

·         św. Teresa z Ávila (1515-1582)

·         św. Jan od Krzyża (1542-1591)

·         Jakob Boehme (1575-1624)

·         Michael de Molinos (1628-1696)

·         Anna Katarzyna Emmerich (1774-1824)

·         Thomas Merton (1915-1968)

·         Mariusz Milski (1946-1995)

Wyobraźnia to proces poznawczy, definiowany jako:

·         umiejętność przypomnienia sobie lub wytworzenia w umyśle dowolnych bodźców odbieranych przez zmysły: obrazów, dzwięków, zapachów, smaków, wrażeń dotykowych. Wyobraźnia pozwala na mniej lub bardziej szczegółowe tworzenie w umyśle dowolnych sytuacji zaistniałych, hipotetycznych lub nie mogących zaistnieć w rzeczywistości. Ma związek z marzeniami sennymi.

·         umiejętność przewidywania możliwych, przyszłych zdarzeń na podstawie bieżących informacji, umożliwiające uniknięcie pewnych negatywnych zdarzeń lub przygotowanie się do nich, jeśli są niemożliwe do uniknięcia. W tym sensie używa się tego słowa w zwrotach "Kierowca jeżdżący z wyobraźnią".

·         wyobraźnia artystyczna to umiejętność przekazywania w dowolnej formie artystycznej swoich wrażeń i wyobrażeń. Wyobraźnia artystyczna jest też czasem rozumiana jako zdolność do "zobaczenia" w swoim umyśle tworzonego dzieła artystycznego zanim zostanie ono technicznie wykonane.

Miłość romantyczna to uczucie tragiczne. W wielu lekturach romantycznych oglądamy ją wciąż taką samą: zakochany, młody, wrażliwy romantyk wyznaje swój afekt wybrance. Ona jest mu przychylna. Poza uczuciem łączą ich podobne poglądy i zainteresowania, podobne spojrzenie na świat i poezję. Wszystko, zatem byłoby dobrze, gdyby nie nieubłagana ręka opatrzności. Najczęściej konwenanse świata, wola rodziców, nikły stan majątkowy romantyka stają na przeszkodzie szczęściu. Rozstanie jest tragiczne w skutkach - obłęd i cierpienie odrzuconego kochanka prowadzi go do samobójstwa. Nie rozpatrujemy skutków tego czynu - tak czy inaczej bohater przestanie istnieć dla świata jako prywatna osoba, jest co najwyżej wyrazicielem sprawy społecznej.
Z motywem miłości romantycznej możemy się spotkać w niemal wszystkich utworach literackich romantyzmu. Wynika to z faktu, że typowy bohater romantyczny to nieszczęśliwy kochanek, a jego zawiedzione uczucie staje się motorem do dalszych - twórczych działań. W życiu codziennym także możemy zetknąć się z pojęciem romantyczna miłość - wielka, uwznioślona, szalona, ale bardzo często jednostronna i rozczarowująca, często dostarczająca niemiłych rozczarowań. Różne modele miłości mogą zostać zaprezentowane na podstawie takich utworów, jak: "Dziady część IV", "Konrad Wallenrod", "Kordian", "Nie-Boska komedia" i wiele, wiele innych.
Romantyczna miłość jest jednym z kluczowych motywów romantycznych i występuje w każdym większym dziele tego okresu; ma kilka bardzo charakterystycznych cech, które są również typowe; Miłość ta jest nieszczęśliwa i nie może być zrealizowana: w "Cierpieniach..." mamy zakochanego Wertera, którego miłość zostaje odrzucona przez przerażoną nadmiarem uczuć Lottę; podobnie odrzucona zostaje miłość Gustawa w IV cz. "Dziadów", który wzorował się na Werterze; problem realizacji miłości jest także "Konradzie Wallenrodzie", który postanowił poświęcić swoje szczęście dla dobra ojczyzny;
Co częściowo już pokazałem, kolejną cechą uczucia jest czas jego trwania i jego siła: średni czas działania romantycy określają na wieczność, a siła jego jest tak wielka, że żywy kochanek może porozumiewać się z umarłym (Ballady i romanse: "Romantyczność"); powoduje ona również wielkie wahania stany psychicznego, do tego stopnia, że może prowadzić do zaburzeń zdrowego rozsądku i podejmowania nieprzemyślanych i pochopnych decyzji (morderstwo Hassana, które nie przyniosło żadnej ulgi, a tylko dodatkowe cierpienie);
Werter określa miłość romantyczną jako ideał tegoż uczucia; jednak jej odrzucenie powoduje, że przeobraża się ona w wielkie cierpienie, gdyż jest ona jedyną treścią życia bohatera; Uczucie dla większości bohaterów stanowi pełnię człowieczeństwa (i jest konieczne, aby dostać się do nieba - "Dziady" cz. II), jest wielką siłą, mogąca jednakże niszczyć; dla Wertera jest ono uczuciem-chorobą, od którego nie można się uwolnić, a kochankowie są sobie przeznaczeni, i nie mogą temuż przeznaczeniu umknąć;
Mickiewicz ze swoim Gustawem wykreował na podstawie teorii Platona obraz miłości, w którym to Bóg stworzył dwie połączone dusze i wysyła je na ziemię, gdzie te próbują się odnaleźć; siła ich przyciąganie jest silniejsza nawet od śmierci, ale powodować może również cierpienie;
Słowacki uważa miłość (podobnie jak późniejszy Mickiewicz) za jedynie wstęp do pełni życia, bo dopiero po próbie samobójczej z powodu miłości rozpoczyna się jego prawdziwe życie.
A oto miłość romantyczna na podstawie kilku dzieł twórców tej epoki:
"Dziady część IV" - ujęta została w formie trzech upływających godzin. Pierwsza z nich to tak zwana "Godzina miłości". Uczucie to przestaje być faktem z życia ludzi, staje się natomiast ogromną, samoistną siłą kierującą ludźmi, mogącą ich doprowadzić do klęski lub do pełni szczęścia. Dwoje młodych ludzi o podobnych poglądach i ideałach zakochuje się w sobie, jednak różnice w pochodzeniu i stanie majątkowym nie pozwalają im na pobranie się i kontynuowanie szczęśliwego życia dalej. Bardzo często rodzice strony wyższego stanu żenią, bądź wydają za mąż swe dziecko, nawet wbrew jego woli. Ostatnie spotkanie, rozstanie i rozpacz to bardzo częste zjawisko w takich wypadkach. Jednak w tym utworze mamy przedstawioną bardzo dogłębną analizę psychiki i odczuć zawiedzionego kochanka a więc tego, co dzieje się w rozdartej duszy.
Konrad Wallenrod i Aldona, córka Kiejstuta. Ich miłość była szczęśliwa i zaakceptowana przez otoczenie, dopóki nie nadeszło zagrożenie "z zewnątrz". Wallenrod musiał poświęcić żonę i życie rodzinne dla sprawy kraju - i w tym tkwił tragizm miłości obojga bohaterów.
Gustaw i Pasterka ("Dziady") - typowy schemat miłości romantycznej. Ona nie może wyjść za niego za mąż, gdyż On nie jest odpowiednią partią, zatem godzi się z wolą rodziny. On - Gustaw - cierpi do granic obłąkania i usiłuje popełnić samobójstwo.
Jacek Soplica i Ewa Horeszkówna - Stolnik odmówił Jackowi ręki Ewy i podał czarną polewkę, bo Soplica był zbyt niski stanem dla magnackiej córki. Ewa kochała Jacka, była słaba i płochliwa - zgodziła się z wolą ojca. W akcie zemsty Jacek zabił Stolnika i udał się na bolesną tułaczkę.
Kordian i Laura - po raz pierwszy ciężar odpowiedzialności za nieszczęście spada nieco na samą wybrankę - to Laura odepchnęła afekt młodszego od siebie Kordiana, który w konsekwencji popełnił samobójstwo.
Hrabia Henryk i Maria - Maria kocha Henryka tak jak on ją i pobierają się. Tragedia rozpoczyna się po ślubie. Miłość romantyczna przybiera tu postać Dziewicy z piekła rodem, a Maria pozostaje uosobieniem zwykłej ziemskiej żony. Tym razem ona, Maria, popada w obłęd i umiera. I dopiero wówczas hrabia Henryk rozumie, że to żona była jego prawdziwą miłością, straconą i nieszczęśliwą.
Werter (bohater "Cierpień młodego Wertera" Goethego) jest nadwrażliwy, skłonny do refleksji nad sobą i światem, usiłujący oderwać się od rzeczywistości poprzez kontemplację natury, odpoczynek, sztukę oraz rozmyślania. Szczerze kocha czystą miłość (romantyczna). Wie, że Lotta jest już zaręczona. Z miłością jest nierozerwalnie związane cierpienie. Werter cicho sprzeciwia się panującym stosunkom społecznym, nie może zaspokoić swoich pragnień, nie może spełnić miłości. Decyduje się na odejście i samobójczą śmierć. Bohater nie umiał znaleźć sensu życia, ucieka od współczesności w świat marzeń i wspomnień.
W "Giaurze" Byron'a główny bohater pokochał niewolnicę Hassana, Leilę. Ten zabił ją za niewierność. Bohater zemścił się, zabił Hassana, wstąpił do klasztoru. Dręczą go wyrzuty sumienia, jednak nie mógł postąpić inaczej i nie żałuje tego. Kochał tylko jeden raz w życiu, nie może o Leili zapomnieć. Bohater jest człowiekiem tajemniczym o nieprzeciętnej indywidualności, skłócony ze światem i ze społeczeństwem, w którym przyszło mu żyć, przeżywający nieszczęśliwą miłość, prowadząca do tragicznych skutków.
"Konrad Wallenrod" - to utwór, w którym bohater cierpi również z tego powodu, że nie może być razem ze swą ukochaną Aldoną, ale nie jest to spowodowane różnicą w pochodzeniu pomiędzy dwojgiem kochanków. Przyczyną ich nieszczęśliwej miłości jest sytuacja polityczna, w jakiej znalazła się ich ojczyzna, oraz jedyna w swoim rodzaju możliwość zmiany tego stanu rzeczy. Konrad jest bowiem mistrzem Zakonu Krzyżackiego, ze strony którego grozi Litwie niebezpieczeństwo i jako jedyny ma możliwość doprowadzić ten zakon do klęski, samemu jednak płacąc za to ceną najwyższą - własnym życiem oraz szczęściem i miłością. Staje więc przed dylematem: życie prywatne czy Ojczyzna. Wybiera jednak dobro Ojczyzny, czym pozbawia się szczęścia rodzinnego, przynajmniej w życiu na ziemi.
Nieco inny model miłości został ukazany w powieści Juliusza Słowackiego zatytułowanej "Kordian". Wprawdzie tytułowe bohater również jest nieszczęśliwy z powodu miłości, jednak w jego przypadku powodem przygnębienia nie jest ani różnica pochodzenia, ani też konflikt pomiędzy dobrem Ojczyzny a dobrem prywatnym. W I akcie poznajemy niezwykle wrażliwego i delikatnego młodzieńca - poetę. Jak przystało na prawdziwego romantyka jest on zakochany w Laurze - jednakże ona zachowuje się w stosunku do niego z pewnym dystansem, czasami nawet lekceważąc go. Młodzieniec ten, nie potrafiący znaleźć sobie miejsca w otaczającym go świecie popełnia samobójstwo. Wkrótce widzimy go w czasie podróży po Europie w czasie której przekonuje się on, że miłość kobiet można kupić za drogie prezenty, natomiast nie jest to nigdy miłość szczera. Tak więc również Kordian jest bohaterem typowo romantycznie nieszczęśliwym, jednak jego cierpienia są spowodowane zawodem doznanym ze strony kobiet, a nie sytuacją polityczną bądź społeczną. Również u niego nieszczęśliwa miłość staje się motorem dalszych działań na rzecz wolności kraju ojczystego.
"Nie-Boska komedia" - to również utwór romantyczny, w którym spotykamy się z jeszcze innym spojrzeniem na sprawę miłości. W życie rodzinne hrabiego Henryka wdziera się poezja("Dziewica"), która doprowadza do rozbicia szczęśliwego dotąd małżeństwa, jakie stanowią Maria i Mąż. Skutki tego są fatalne, gdyż zaślepiony Mąż zaczyna unikać swej żony, która w krótkim czasie z żałości umiera, pozostawiając hrabiemu Henrykowi małe dziecko - Orcia. Po kilku latach bohater "Nie-Boskiej komedii" staje na czele obozu rewolucjonistów, by wkrótce zginąć pod przeważającymi siłami wroga. Tak więc również hrabia Henryk jest bohaterem typowo romantycznym, którego motorem do działania staje się nieszczęśliwa miłość, a to nowe działanie też jest podporządkowane jakimś nadrzędnym celom (walka o zachowanie statusu społecznego).
Tak więc miłość jest kluczową sprawą dla romantyków i odgrywa niebagatelną rolę w literaturze tej epoki.

Kobietę „romantyczną ” poznajemy jedynie z dzieł literackich wielkich poetów, które zachowały się do naszych czasów. O kobietach i nierozłącznie związaną z nimi miłością pisali tacy pisarze jak Adam Mickiewicz , Juliusz Słowacki czy też Johan Wolfgang Goethe.
Kobiety były przez romantyków przeważnie idealizowane, może dlatego, że to właśnie dzięki nim romantycy przeżywali niezapomniane w swoim życiu chwile, mogące doprowadzić ich do szczytu bram niebieskich bądź pociągnąć ich na samo dno w otchłań pełną cierpiana, szaleństwa kończącego się dość często śmiercią. Kobiety romantyczne były wprost stworzone do miłości .Dla miłości żyły i dla niej tez umierały. Mimo wielkiego uczucia jakie w sobie nosiły potrafiły twardo stąpać po ziemi i dążyć do większego dobra w imię przyszłości swojej ,bądź swoich bliskich ( taką kobietą była np. opisana w dziele pt.„Cierpienie młodego Wertera” Lotta, która mimo uczucia, które żywiła do tytułowego bohatera wyszła za maż za ustatkowanego Alberta, by móc pomóc swojej rodzinie i wychować rodzeństwo). Lotta jest przedstawiona jako mądra, oczytana młoda kobieta z wyższych sfer. Werter w swoich listach ukazuje również niezwykłą wrażliwość Lotty na piękno, i na uczucia innych. .Miłość przynosiła także kobietom uczucia bolesne, ale może właśnie dlatego takie cenne i głębokie. Dla ukochanego mężczyzny potrafiły znieść bardzo wiele. Przykładowo Aldona jako kochanka romantyczna jest pełna poświęcenia dla swojego wybrańca. Bezsprzecznie wierzy w to, że to właśnie Walter jest miłością jej życia i dla niego, a pośrednio też dla własnej ojczyzny zmienia całe swoje życie. Przyjmuje wiarę chrześcijańską, dzięki której wierzy w szczęście w Zaświatach. Daje ona Bogu w ofierze swoje życie za życie kochanka, który musiał się sprzeciwić dogmatom wiary, aby uratować ojczyznę. Mimo iż kobiety czasów romantycznych były osobami oddającymi swe całe serce na tzw. złotym półmisku potrafiły kochać wielokrotnie, poznawały też różne rodzaje miłości. Prawie zawsze wychodziły za mąż, miały dzieci, a nawet zostawały babciami. W miłości doceniały nie tylko emocjonujące chwile rozkoszy, pociągającą niepewność, zauroczenie miłosną grą, ale również chwile zwykłej radości czerpane z bliskości swojej „drugiej połówki”. Mimo iż oddzielały one miłość od zwyczajowo łączonych z nią wyobrażeń szczęścia: erotycznego spełnienia czy tez spokojnego domu przepełnionego radością życia. Kobiety stawały się najlepszymi spowiedniczkami. Przykładem na potwierdzenie tego stwierdzenia mogą być liczne listy Zygmunta Krasickiego do wybranki swego serca- Delfiny Potockiej, w których pisze m.in. „ Chciałbym Ci zostawić wszystkie myśli moje, chciałbym Ci napisać słowo w którym by cała dusza się zwarła...” , „Nie mogę żyć dłużej bez Ciebie”. Obraz kobiety niezdecydowanej, zauroczonej a jednocześnie cnotliwej przedstawiony jest w wierszu naszego narodowego wieszcza Adama Mickiewicza pt.” Dobranoc”...a jednak powiedzenie „kobieta zmienną jest” okazuje się w tym przypadku jak najbardziej aktualne. Czy więc tak wiele różni kobiety „romantyczne” od kobiet współczesnych czasów? Osobiście uważam, że nie. Czasy zmieniają ludzi, ich upodobania, gusty, charaktery , ale nigdy nie potrzeby. Jakie jesteśmy? My, współczesne dziewczyny? Nie chcemy namiastek miłości, chcemy czerpać pełnię z wszystkiego, co niesie ekscytujące doznania. Mamy duże wymagania wobec kochanków, chociaż - co najmniej tak jak nasze \"poprzedniczki\" - oczekujemy także czułości i romantyzmu ( i to niekoniecznie kolacja przy świecach czy też spacerki brzegiem morza!). Pod względem potrzeb wszystkie jesteśmy takie same. Wszystkie marzymy o niezapomnianych chwilach pełnych namiętności i czułości, ale mimo tego wybieramy dla nas pewna i stateczna przyszłość nawet kosztem zaprzepaszczenia własnych marzeń .Wkońcu jesteśmy paniami domowego ogniska...Jednak wiadomo, ze czas zmienia ludzi i ich styl życia. Ówczesne kobiety stają się coraz bardziej niezależne, a przez to pewniejsze siebie. Teraz już wiemy, że w każdej dziedzinie życia możemy dorównać mężczyźnie, nic więc dziwnego, że coraz większą uwagę przywiązujemy do robienia własnej kariery. W miłości jesteśmy wierne tylko do momentu, gdy druga strona nas nie skrzywdzi. Stałyśmy się mniej ufne, co doprowadziło nas do zbytniej podejrzliwości .Ale tak jak kobiety wcześniejszych epok pragniemy miłości, która tak często odbiera nam zdrowy rozsądek. Niestety w naszych czasach, czasach wieku dwudziestego pierwszego my jako kobiety przestałyśmy być inspiracja dla pisarzy....oby kiedyś się to zmieniło. Powoli zaczynamy również odrzucać przydomek „matki Polki”, coraz bardziej skupiając się na własnych potrzebach .Jeśli chodzi natomiast o rodzinę, to nie różnimy się zbytnio od kobiet epoki romantyzmu- tak samo jak one za mąż wychodzimy bądź z miłości ,bądź z konieczności. Podsumowując: każda z nas jest inna, mijający czas mimo wszystko poróżnił kobiety ,a jednak jesteśmy do siebie tak bardzo podobne. Nic dziwnego, że nadal najważniejsza jest dla nas miłość, bo jak się mówi:
„ Z kobietą ciężko żyć, ale bez niej jeszcze gorzej”.

Femme fatale, kobieta fatalna - związek frazeologiczny oznaczający kobietę przynoszącą mężczyźnie porażkę i zgubę. Jej działania są przyczyną upadku i załamania się kariery zawodowej mężczyzny oraz zranienia jego uczuć.

Zwrot zwyczajowo używany do opisania kobiet, za których przyczyną rozpadły się małżeństwa, lub też kobiet wykorzystujących swoją pozycję społeczną albo cechy osobiste do wykorzystywania mężczyzn na różne sposoby ze szkodą dla nich.