Ryszard kapuściński - Podróże z Horodotem.pdf - Kapuściński Ryszard - krz4lesz0

Ryszard Kapuściński

Podróże z Herodotem

Widzę, że przydarzyło

mi się to,

co się przytrafia

zlepionym przez

długotrwałe

leżenie księgom:

trzeba niejako odwijać

pamięć i od czasu do

czasu

wytrząsać wszystko to,

co tam znajduje się

na składzie.

Seneka

Wszelkie wspomnienie

jest teraźniejszością.

Novalis

Jesteśmy jedni dla

drugich

pielgrzymami, którzy

różnymi

drogami zdążają w

trudzie na

wspólne spotkanie.

Antoine de Saint-

Exupery

Wydawnictwo Znak

Kraków

2004

SPIS TREŚCI

Przekroczyć granicę

Skazany na Indie

Dworzec i pałac

Rabi śpiewa upaniszady

Sto kwiatów przewodniczącego Mao

Myśl chińska

Pamięć na drogach świata

Szczęście i nieszczęście Krezusa

Koniec bitwy

O pochodzeniu bogów

Widok z minaretu

Koncert Armstronga

Twarz Zopyrosa

Zając

Wśród umarłych królów i zapomnianych bogów

Honory dla głowy Histiajosa

U doktora Ranke

Warsztat Greka

Nim rozszarpią go psy i ptaki

Kserkses

Przysięga Aten

Znika czas

Pustynia i morze

Kotwica

Czarne jest piękne

Sceny szaleństwa i rozwagi

Odkrycie Herodota

Stoimy w ciemności, otoczeni światłem

P RZEKROCZYĆ GRANICĘ

Nim Herodot wyruszy w dalszą podróż, wspinając się po skalistych ścieżkach, płynąc statkiem po

morzu, jadąc koniem po bezdrożach Azji, nim trafi do nieufnych Scytów, odkryje cuda Babilonu i

zbada tajemnice Nilu, nim pozna sto innych miejsc i ujrzy tysiąc niepojętych rzeczy, pojawi się na

chwilę w wykładzie o starożytnej Grecji, który profesor Bieżuńska-Małowist wygłasza dwa razy w

tygodniu dla studentów pierwszego roku historii Uniwersytetu Warszawskiego.

Pojawi się i zaraz zniknie.

Zniknie momentalnie i tak zupełnie, że teraz, kiedy po latach przeglądam zapiski z tych zajęć, nie

znajduję w nich jego nazwiska. Jest Ajschylos i Perykles, Safona i Sokrates, Heraklit i Platon,

natomiast Herodota nie ma. A przecież te notatki robiliśmy starannie, były naszym jedynym

źródłem wiedzy: ledwie pięć lat wcześniej skończyła się wojna, miasto leżało w gruzach, biblioteki

pochłonął ogień, więc nie mieliśmy podręczników, brakowało nam książek.

Pani profesor ma spokojny, cichy, jednostajny glos. Jej ciemne, uważne oczy patrzą na nas przez

grube szkła z wyraźnym zaciekawieniem. Siedząc za wysoką katedrą, ma przed sobą setkę młodych

ludzi, z których większość nie miała pojęcia, że Solon był wielki, nie wiedziała, skąd bierze się

rozpacz Antygony, ani nie umiałaby wytłumaczyć, w jaki sposób pod Salaminą Temistokles

wciągnął Persów w pułapkę.

Prawdę mówiąc, nawet nie wiedzieliśmy dobrze, gdzie leży Grecja i że kraj o tej nazwie miał tak

niebywałą, wyjątkową przeszłość, że warto było uczyć się o niej na uniwersytecie. Byliśmy dziećmi

wojny, w latach wojny gimnazja były zamknięte i choć w dużych miastach spotykało się czasem

tajne komplety, tu, na tej sali, siedzieli najczęściej dziewczęta i chłopcy z dalekich wiosek i małych

miasteczek, nieoczytani, niedouczeni. Był rok 1951, na studia przyjmowano bez egzaminów

wstępnych, bo głównie liczyło się to, kto z jakiego pochodził domu — dzieci robotników i chłopów

miały najwięcej szans na indeks.

Ławki były długie, na kilka osób. Siedzieliśmy ściśnięci, brakowało miejsc. Moim sąsiadem z

lewej był Z. — pochmurne, milczące chłopisko ze wsi pod Radomskiem, w której, jak opowiadał,

trzymają w domach jako lekarstwo kawałek zasuszonej kiełbasy i dają possać niemowlęciu, kiedy

zachoruje. - Myślisz, że to pomaga? - spytałem bez wiary. - Pewnie, że tak - odpowiedział z

przekonaniem i znowu zapadł w milczenie. Z mojej prawej strony siedział chudy, o wątłej,

dziobatej twarzy W. Pojękiwał, kiedy zmieniała się pogoda, bo jak mi kiedyś wyznał, darło go w

kolanie, a darło od kuli, jaką dostał w leśnej walce. Ale kto z kim tam walczył, kto go postrzelił,

tego nie chciał powiedzieć. Wśród nas było też kilkoro z lepszych rodzin. Ci nosili się czysto, mieli

lepsze ubrania, a dziewczyny czółenka na wysokim obcasie. Jednakże były to rzucające się w oczy

wyjątki, rzadkie okazy — przeważała uboga, siermiężna prowincja: pomięte płaszcze z demobilu,

połatane swetry, perkalowe sukienki.

Pani profesor pokazywała nam także fotografie antycznych rzeźb i wymalowane na brązowych

wazach postacie Greków -ich piękne, posągowe ciała, szlachetne, pociągłe twarze o łagodnych

rysach. Należeli do jakiegoś nieznanego, mitycznego świata. Był to świat ze słońca i srebra, ciepły i

jasny, zamieszkany przez smukłych herosów i tańczące nimfy. Nie wiadomo było, jak się do niego

ustosunkować. Patrząc na te zdjęcia Z. milczał ponuro, W., skrzywiony, masował obolałe kolano.

Inni patrzyli z uwagą, ale obojętnie, nie mogąc sobie wyobrazić tamtej odległej, nierealnej

rzeczywistości. Nie trzeba było czekać, aż pojawią się ludzie, którzy będą wieścić zderzenie

cywilizacji. Do tego zderzenia dochodziło już dawno, dwa razy w tygodniu, na tej sali, na której

dowiedziałem się, że żył kiedyś Grek o nazwisku Herodot.

Nic jeszcze nie wiedziałem o jego życiu i o tym, że pozostawił nam słynną książkę. Zresztą tej

książki, noszącej tytuł Dzieje, i tak nie moglibyśmy wówczas przeczytać, bo w tamtym momencie

jej polskie tłumaczenie było zamknięte w szafie. Otóż Dzieje prze-tłumaczył w połowie lat

czterdziestych XX wieku profesor Seweryn Hammer i swój maszynopis złożył w wydawnictwie

Czytelnik. Nie udało mi się ustalić szczegółów, bo cała dokumentacja zaginęła, ale tekst przekładu

jesienią 1951 roku wydawnictwo przesłało do drukami do składu. Gdyby nic nie stało na prze-

szkodzie, książka powinna ukazać się w roku 1952 i trafić do na-szych studenckich rąk, kiedy

uczyliśmy się jeszcze dziejów starożytnych. Tak się jednak nie stało, bo druk książki został nagle

wstrzymany. Dziś już nie sposób ustalić, kto wydał odpowiednią decyzję. Cenzor? Przypuszczam,

że on, ale dokładnie nie wiem. Dość, że książkę wydrukowano dopiero trzy lata później - w końcu

1954 roku, a ukazała się w księgarniach w roku 1955.

Można się domyślać, dlaczego powstała tak długa przerwa między wysłaniem maszynopisu do

drukarni a pojawieniem się Dziejów w księgarniach. Mianowicie przerwa ta przypada na okres

poprzedzający śmierć Stalina i czas, jaki po niej bezpośrednio nastąpił. Maszynopis Herodota

znalazł się w drukarni, kiedy zachodnie radiostacje zaczęły mówić o poważnej chorobie Stalina.

Ludzie nie znali szczegółów, ale bali się nowej fali terroru i woleli przyczaić się, nie narażać, nie

dawać pretekstu, przeczekać. Atmosfera była nerwowa. Cenzorzy zdwoili czujność.

Ale Herodot? Jego książka napisana dwa i pół tysiąca lat temu? A jednak — tak. Tak, bo

panowała wówczas, rządziła całym naszym myśleniem, całym sposobem patrzenia i czytania

obsesja aluzji. Każde słowo się z czymś kojarzyło, każde miało podwójny sens drugie dno, ukrytą

wymowę, w każdym było coś sekretnie zakodowane i przebiegle utajone. Nic nie było takie jak w

rzeczywistości, dosłowne i jednoznaczne, bo z każdej rzeczy, gestu i słowa wyzierał jakiś aluzyjny

znak, spoglądało porozumiewawczo mrugające oko. Człowiek piszący miał trudność z dotarciem

do człowieka czytającego nie tylko dlatego, że po drodze cenzura mogła tekst skonfiskować, ale

również z tego powodu, że kiedy tekst wreszcie dotarł do odbiorcy, ten czytał coś zupełnie innego,

niż było najwyraźniej napisane, czytał i nieustannie zadawał w myśli pytanie: - Co też ten autor

chciał mi naprawdę powiedzieć?

I oto ktoś opętany, zadręczony obsesją aluzji sięga po Herodota. Ileż tam znajdzie skojarzeń!

Dzieje składają się z dziewięciu ksiąg, a w każdej aluzje i aluzje. Choćby otwiera, zupełnie

przypadkowo, księgę V. Otwiera, czyta i dowiaduje się, że w Koryncie, po trzydziestu latach

krwawych rządów, umarł tyran o nazwisku Kypselos, a jego miejsce zajął syn, Periander, jak się

później okazało, o wiele bardziej krwiożerczy niż ojciec. Tenże Periander, kiedy był początkującym

jeszcze dyktatorem, chciał się dowiedzieć, jaki jest najlepszy sposób utrzymania władzy, więc

wysłał do dyktatora Miletu, starego Trazybula, posłańca z zapytaniem, co zrobić, aby utrzymać

ludzi w niewolniczym strachu i poddaństwie.

Trazybul , pisze Herodot, wyprowadził przybyłego od Periandera posła za miasto i wszedł z nim w

rosnący na polu łan zboża. Idąc przez to pole, pytał ciągle od początku herolda, po co przybył Z

Koryntu, i przy tym wyrywał raz po raz każdy, jaki zobaczył, wyrastający ponad inne kłos. Wyrywał

Ryszard kapuściński - Podróże z Horodotem.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: