Funkcja rewalidacyjna kształtowania zachowań oczekiwanych społecznie u osób niepełnosprawnych

                                                                                                  Małgorzata Strociak

malgosiastrociak@wp.pl

              Uspołecznienie osób niepełnosprawnych jest problemem trudnym i złożonym. Mamy bowiem w tym przypadku do czynienia z różnego rodzaju dysfunkcjami dotyczącymi zmysłów, narządów ruchu, czy też zaburzonymi procesami psychicznymi, zaburzonymi funkcjami intelektu i osobowości, znacznym często stopniem wykolejenia, biernością, apatią, egoizmem, brakiem wykształconych uczuć wyższych, które w życiu społecznym odgrywają bodaj najistotniejszą rolę. Może to doprowadzić do obniżenia poczucia społecznego. Pojawić się może zniechęcenie do uczestniczenia w życiu społecznym.

              Każda jednostka posiada określone możliwości. By je w pełni wykorzystać potrzebuje siły psychofizycznej. Pojęcie „rewalidacja” pochodzi od słowa „validus”, co znaczy „silny”. Proces rewalidacji umożliwia więc optymalne usprawnienie psychofizyczne i społeczne osób niepełnosprawnych. Prowadzi do poprawy myślenia, doznań estetycznych oraz działań koniecznych w życiu codziennym i pracy zawodowej.

              Kamieniem węgielnym pedagogiki specjalnej jest doprowadzenie do jak najbardziej możliwej integracji jednostek odchylonych od normy z najbliższym otoczeniem i szerokim społeczeństwem. Aby więc uczyć życia osoby tak czy inaczej niedostosowane należy jak najbardziej tkwić w nurcie tegoż życia, a nie w izolacji od niego.

Ogólna integracja z otoczeniem niezbędna jest stale we wszystkich dostępnych formach. Jeżeli natomiast chodzi  o integrację fragmentaryczną zależy ona od możliwości osoby upośledzonej i należy prowadzić ją bardzo ostrożnie. Pedagog specjalny szuka więc dróg asymilacji kulturowej osób niepełnosprawnych.

Przy wprowadzaniu ich do społeczeństwa należy uwzględnić ich swoiste trudności.. Aby rewalidacja dzieci upośledzonych była skuteczna, należy  wykorzystać wszystkie pozytywne, indywidualne ich cechy fizyczne i psychiczne. Systematyczne pobudzanie do rozwoju istniejących mechanizmów, konsekwentny system wymagań prowadzi do usprawniania i rozwoju możliwości tych dzieci.

              Dzieci niepełnosprawne nie zawsze mają zapewnione spokojne dojrzewanie w szkole masowej. Chodzi nie tylko o trudności rzędu poznawczego. Adaptacja do życia w społeczeństwie u tych osób, to wypracowywanie szeregu powiązanych ze sobą mechanizmów neurofizjologicznych, rozwojowych, kompensacyjnych, obronnych i innych, które konsolidują się powoli i potrzebują do tego sprzyjających warunków. W sytuacjach częstych stresów mechanizmy te nie rozwijają się prawidłowo. W integracji nie chodzi tylko o formalne włączenie dzieci niepełnosprawnych do grupy, ale przede wszystkim o stworzenie takich warunków neuropsychicznych, które będą kształtowały ich osobowość tak, by mogły szeroko otworzyć się na kontakty z ludźmi. Ważne jest przez źle pojętą integrację nie spowodować utrwalenia nerwicowych zachowań pseudoobronnych, by nie zniszczyć naturalnego pędu do adaptacji do świata „normalnego”. Należy pamiętać, że psychika jednostki odchylonej od normy obciążona jest dużym bagażem emocjonalnym. Żyje ona bowiem ze świadomością swego kalectwa.

              W obecnych warunkach integracja totalna jest nierealna, gdyż może spowodować zagrożenie warunków rozwoju dziecka niepełnosprawnego. Integracja częściowa jest powszechnie akceptowana i szeroko realizowana. Przy jej realizacji musza być spełnione następujące warunki: odpowiedni stosunek społeczeństwa do jednostek upośledzonych, a w szczególności rozumienie ich specjalnych potrzeb, gotowość szkoły normalnej do przyjęcia dodatkowych zadań i obowiązków wobec dzieci odchylonych od normy, przygotowanie personelu pedagogicznego szkoły normalnej do pracy rewalidacyjnej, wyposażenie szkoły w niezbędne dla dzieci z odchyleniami od normy aparaty i środki dydaktyczne[1]

              W pracy z osobami upośledzonymi K. Kirejczyk wyróżnia trzy grupy metod:

1.     Wpływ wychowawcy:

a)        rozmowy, wyjaśnienia, sugerowanie, instruktaż, czytanie książek, czasopism itd.,

b)       osobisty przykład wychowawcy,

c)        manipulowanie przez wychowawcę układem sytuacji i przedmiotów zachęcającym wychowanka do właściwego postępowania,

d)       aprobata i dezaprobata,

e)        ćwiczenia i trening stymulowany przez wychowawcę.

2.     Wpływ otoczenia społecznego:

a) uświadomienie, perswazja, instruktaż, wpływ przez literaturę, prasę itp.,

b) manipulowanie układem sytuacji i przedmiotów ukierunkowujące

postępowanie wychowanka,

c) udział wychowanka w życiu otaczających go grup oraz przejmowanie w

nich przydzielonych ról, wychowanie przez pracę itp.,

d) ocena postępowania wychowanka przez bliskich mu ludzi, przyznawanie

przez nich nagród i kar,

f)         ćwiczenie, wprawa i doskonalenie swego postępowania pod opieką osób

i grup społecznych.

3.     Samowychowanie:

a)     narastanie, świadomy wybór i przyjmowanie zasad postępowania,

b)    tworzenie się i przyjmowanie ideału wychowawczego, wzoru osobowości,

c)     samokontrola i ocena własnego postępowania,

d)    samodzielne ćwiczenia, trening i doskonalenie swego postępowania.

Możliwość stosowania tych metod zależy od rozwoju psychicznego wychowanka, od jego wieku i rodzaju niepełnosprawności. Nie da się stosować wszystkich metod samowychowania w pracy z dziećmi znacznie i głęboko upośledzonymi umysłowo.

              Wychowawca powinien świadomie dobierać i stosować metody tak, by ukształtować u dziecka właściwą postawę wobec siebie, innych ludzi, ich wytworów i otaczającej przyrody. Rezultaty zależą od stopnia znajomości dziecka i dostosowanym do jego możliwości i potrzeb doborem metod i środków oddziaływań

Szkoła wychowuje w toku nauczania. Nauczanie powinno mieć na uwadze nie tylko cele dydaktyczne ale i wychowawcze – kształtowanie pożądanych cech osobowości (pracowitość, obowiązkowość, odpowiedzialność, uprzejmość itp.) oraz odpowiednich form zachowania. Ważne jest, by nauczyciel po zakończonej lekcji wspólnie z dziećmi sprzątał klasę, dyskutował, oceniał przebieg dnia, formy zachowania się itp. Część godzin wychowawczych należy przeznaczyć na ocenę pracy klasy, obecność, zachowanie się, pracowitość itd., a część na omówienie istotnych zagadnień z życia i pracy w społeczeństwie, wykorzystując odpowiednio dobrane historyjki obrazkowe, opowiadania, czytanki, filmy itd.

              Najskuteczniej przebiega wychowanie w warunkach naturalnych i zbliżonych do naturalnych. Nie trzeba udowadniać faktu jak bardzo postawy rodziców wpływają na zachowanie dziecka i kształtują jego osobowość. Stosunek rodziców do dziecka upośledzonego jest jednym z najważniejszych  czynników wywierających wpływ na kształtowanie się jego społecznych i emocjonalnych postaw. Postępowanie rodziców wywołuje u dziecka różnorodne reakcje przejawiające się w specyficznym zachowaniu. Postawa akceptacji ze strony rodziców sprzyja wszechstronnemu rozwojowi dziecka.

Stałość emocjonalna i zrównoważenie rodziców uważane jest coraz częściej za czynniki najbardziej istotne w procesie rozwoju społecznego dziecka.

Postawa rodziców wyraża bowiem względnie trwały stosunek emocjonalny lub oceniający o charakterze negatywnym, pozytywnym bądź neutralnym i decyduje o zaspokojeniu potrzeb psychicznych, które wiążą się z przystosowaniem społecznym. Dziecko akceptowane w rodzinie, w odróżnieniu od dziecka odrzucanego, jest znacznie bardziej przystosowane społecznie. W zdrowej rodzinie dzieci w naturalny sposób uczą się pełnienia ról społecznych.

Szkoła Specjalna wspiera rodziców w kształtowaniu zachowań oczekiwanych społecznie. Członkowie klasy już na początku roku szkolnego przyjmują na siebie role społeczne względem danej klasy, szkoły, środowiska. Pełnią oni takie zajęcia jak: dyżury w jadalni, naprawa sprzętu szkolnego, organizacja gier i zabaw dla dzieci młodszych podczas przerw, opieka nad kwiatami itp. Sprzyja to integracji społecznej i kształtowaniu oczekiwanej postawy. Powoduje większą aktywność ucznia. Rodzi się więź wewnątrzgrupowa, poczucie przynależności, utrwalają się nawyki, zamiłowanie do pracy, wzrasta potrzeba piękna w najbliższym otoczeniu, chęć do działania na rzecz innych. Poprzez udział w sporcie, wycieczkach dzieci zyskują możność nawiązywania serdecznych więzów ze społeczeństwem.

              Poprzez udział w procesie rewalidacji osoby niepełnosprawne uczą się formy zachowań oczekiwanych społecznie, uczą się pełnić role społeczne tak, by jak najpełniej móc uczestniczyć w życiu społecznym.

Bibliografia

1.     Boczar K. Młodzież umysłowo upośledzona w rodzinie i środowisku pracy. JWZZ, W-wa 1982

2.     Doroszewska J. Pedagogika specjalna. Tom I Ossolineum 1981

3.     Gojżewska I. Agresja dziecięca. w: Szkoła Specjalna, nr 2/3 2000

4.     Kirejczyk K. (red.) Upośledzenie umysłowe – Pedagogika. PWN, W-wa 1981

5.     Kompała H. Jak kształtować postawę społeczno – moralną ucznia w procesie dydaktyczno – wychowawczo – opiekuńczym. w: Szkoła Specjalna nr 4-5 1985

6.     Lipkowski O.: Problem integracji w: ”Szkoła Specjalna”, nr 1, s.6 i 7 1976

7.     Michalski J. Wypowiedzi i opinie nauczycieli na temat uaktywnienia procesu rewalidacji uczniów lekko upośledzonych umysłowo. w: Szkoła Specjalna nr 1/2 1993

8.     Urbańska E. Samorząd czy samorządność? w: Szkoła Specjalna nr 2 1997

9.     Wald J. (red.) Jak przygotować do życia dziecko umysłowo upośledzone. PZWL, W-wa 1972

7