FRASZKI PIESNI TRENY KOCHANOWSKIEGO.pdf

„FRASZKI”, „PIEŚNI”, „TRENY”, „ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH” JANA KOCHANOWSKIEGO

„Fraszki” dziennikiem obserwacji i przeżyć Jana Kochanowskiego

• Jan Kochanowski (1530–1584)

✔ urodził się w Sycynie koło Radomia

✔ zmarł w drodze na obrady sejmowe w Lublinie

✔ etapy życia i twórczości

✗ studia

➢ Akademia Krakowska, gdzie opanował języki: łaciński, grecki, hebrajski

➢ tam poznał poglądy filozofów starożytnych

➢ Uniwersytet w Królewcu

➢ nauka w Padwie (w tym mieście znajduje się tablica upamiętniająca pobyt poety)

➢ zdobycie wiedzy o kulturze antycznej, literaturze i poetyce klasycznej

➢ mecenasi: Filip Padniewski 1 , biskup Piotr Myszkowski 2 oraz Jan Firlej 3

✗ europejskie podróże

➢ pobyty w różnych miejscowościach we Włoszech

➢ Francja (Paryż) – poznanie grupy poetyckiej „Plejada 4 ”

➢ nawiązanie osobistego kontaktu z Pierre’em Ronsardem 5

➢ podjęcie decyzji opisaniu w języku polskim

✗ czas pobytu na dworze

➢ otrzymanie tytułu królewskiego sekretarza

➢ poznanie mechanizmów tzw. wielkiej polityki, dyplomacji

➢ staranna i wnikliwa obserwacja ludzi

✗ pobyt w Czarnolesie

➢ rezygnacja z błyskotliwej kariery dworskiej

➢ odejście od świata na rzecz życia rodzinnego, dalekiego ówczesnej cywilizacji

➢ ślub z Dorotą Podlodowską

➢ śmierć dwóch córeczek – Urszuli i Hanny

➢ pełnienie kilku funkcji politycznych i społecznych

• utwory

✔ Zuzanna (1562)

✔ Szachy (1564–1566?)

✔ Zgoda (1564)

✔ Satyr, albo dziki mąż (1564)

✔ Odprawa posłów greckich (1578)

✔ Treny (1580)

✔ Fraszki (1584)

✔ Psałterz Dawidów (1579 – druk 1587)

• „Fraszki”

✔ całość składa się z trzech ksiąg

✔ stworzył ponad 300 fraszek

1 Padniewski Filip – (1510–1572) podkanclerzy koronny 1559–62, biskup przemyski od 1560, krakowski od 1562; współredak-

tor aktu unii lubelskiej 1569.

2 Myszkowski Piotr – (1450–1505), wojewoda bełski od 1497, starosta lwowski i generalny ruski oraz dowódca obrony potocz-

nej 1499–1501, wojewoda łęczycki od 1501; obrona potoczna – w Polsce XV–XVI w. system obrony południowo-wschod-

nich granic przed najazdami Tatarów i Wołochów przy użyciu nielicznego (ok. 2–3 tys. jazdy i do 1 tys. piechoty) stałego woj-

ska zaciężnego; Wołosi – dawna nazwa ludności rumuńskiej (z domieszką albańskiej i południowosłowiańskiej), przeważnie

pasterskiej, która od XIV w. wędrowała wzdłuż Karpat od Podola, poprzez Beskidy, Gorce, część Podhala i Żywiecczyznę

(XV–XVI w.), po Morawy i Śląsk Cieszyński, osiadając w nowych siedzibach na prawie wołoskim.

3 Firlej Jan z Dąbrowicy – (1521–1574) wojewoda i starosta krakowski od 1572; 1563–74 marszałek wielki koronny; przywód-

ca stronnictwa królewskiego, zwolennik unii Polski z Wielkim Księstwem Litewskim; protektor kalwinów w Małopolsce.

4 Plejada – ( gr.) grupa 7 poetów francuskiego odrodzenia (poł. XVI w.); przywódca – Pierre de Ronsard; głosiła obronę praw

języka narodowego, odnowiła poezję francuską, opierając się na wzorach starożytnych i włoskich, wzbogaciła język literacki,

wprowadziła bądź upowszechniła nowe gatunki.

5 Ronsard [rąsa:r] Pierre de – (1524–1585) poeta francuski; główny przedstawiciel renesansowej poezji francuskiej, przywódca

Plejady; ody, hymny, sonety miłosne, poezje polityczne.

1 z 8

„FRASZKI”, „PIEŚNI”, „TRENY”, „ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH” JANA KOCHANOWSKIEGO

✗ pisał je niemal przez całe życie

✗ duża ich część powstała w okresie dworskim

✔ podział fraszek

✗ anegdoty (narracyjne, dialogowe)

✗ odautorskie

➢ żartobliwe

➢ epitafia

➢ zwierzenia

➢ refleksyjne

➢ prowokujące tematem

• problematyka i cechy „Fraszek”

✔ problematyka tych krótkich utworów obejmuje wszystkie aspekty naszego bytowania

✔ horacjańska afirmacja życia połączona z dążeniem do wewnętrznej równowagi ducha oraz intelektu

✔ doskonale oddają znakomity warsztat literacki mistrza z Czarnolasu

✗ wspaniale łączą dowcip, frywolność z dramatem czy niepokojem

➢ szczęście wymaga nie tylko poszukiwań, ale i odwagi oraz umiejętności zauważenia go w codzienności

✗ zawierają elementy autotematyczne (odautorskie uwagi o powstawaniu tekstów)

✗ wyróżniają się mistrzostwem ironii, refleksji, pointy

✔ fraszki są sumą humanistycznej, odrodzeniowej mądrości życia

• najciekawsze fraszki

✔ „Do gór i lasów”

✗ forma lirycznej autobiografii

✔ „Do fraszek”

✗ refleksja o własnym pisarstwie

✔ „O żywocie ludzkim” („Fraszki to wszystko...”)

✗ świat przypomina teatr

✗ człowiek jest w nim marionetką

✗ Bóg uruchamia mechanizmy tej maszynerii

✗ czas i przemijanie stanowią o nietrwałości życia

✔ „Na zdrowie”

✗ głęboko uzasadniona filozoficzną pointą obserwacja codzienności człowieczej

✔ „Na dom w Czarnolesie”

✗ świat jest w swej harmonii doskonały, a przez to piękny

✗ Bóg staje się artystą budującym ład świata i zapewniającym człowiekowi dobrobyt

✔ „O żywocie ludzkim”

✗ człowiek stara się zdobyć jak najwięcej dóbr materialnych

✗ koncentruje uwagę na problemach doczesności

✗ Bóg nazwany Wieczną Myślą z wyrozumiałością patrzy na obyczaje „mięsopustne” i zachowanie ludzi

✔ „O doktorze Hiszpanie”

✗ scena z życia dworskiego

✗ typ utworu biesiadnego

✗ realizm wydarzeń

✗ hedonizm

✔ „Na nabożną”

✗ złośliwa satyra portretowa

✗ ukazanie różnicy między czynem a słowem bohaterki

✗ wykpienie głębokiej dewocji

„Raki”

✔ zabawa kompozycyjna

✔ czytanie wprost daje obraz kobiety pełnej cnót

✔ lektura wspak ukazuje portret niewiasty niestałej, zdradliwej

Utrwal terminy

fraszka – (wł. frasca – gałązka, coś kruchego, błahostka) utwór o charakterze epigramatycznym; żartobliwy, kąśliwy

w uwagach oraz opisach; podstawą jest pomysł i pointa

2 z 8

„FRASZKI”, „PIEŚNI”, „TRENY”, „ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH” JANA KOCHANOWSKIEGO

mięsopust – element widowiska zapustnego, podczas którego ludziom niskiego stanu rzucano jedzenie, drobne pienią-

dze, cenne drobiazgi; wydzierali oni sobie owe dary, kłócąc się i tratując, śmiejąc się zarazem, reagując dowcipnym

słowem bądź komentując wydarzenie

wiersz stychiczny – utwór o kompozycji ciągłej, brak w nim strof; tekst bezzwrotkowy

W literaturze i sztukach pięknych

• Jan Matejko, „Kochanowski jako poeta uwieńczony” (obraz)

• Jan Sztaudynger, „Piórka” (fraszki)

• Julian Tuwim, „Rzecz czarnoleska” (tom poetycki)

„Pieśni” Jana Kochanowskiego

• „Pieśni”

✔ wydane pośmiertnie w Krakowie (1586) w zbiorze „Pieśni...” „Księgi dwoje”

✔ Kochanowski pisał je od 1560 roku

✗ był przekonany o trwałości i wielkości swego dzieła

✔ w literaturze polskiej nie istniała w pełni rozwinięta artystycznie tradycja tego gatunku

✗ na tym polu okazał się artystą oryginalnym, odkrywczym, pełnym inwencji intelektualnej

✗ traktował pieśni nie tylko jako utwory do śpiewania, lecz także jako teksty do lektury, analizy i refleksji

✔ klasyfikacja „Pieśni”:

✗ religijne

✗ miłosne

✗ biesiadne (towarzyskie)

✗ filozoficzne

✗ tyrtejskie

✔ różnorodność problemów

✗ bohaterką jest m.in. Fortuna, będąca symbolem szczęścia i zmienności losu

➢ króluje ona w świecie, w którym panują ład i harmonia, a Bóg oraz rozum ludzki są sprawcami tego porządku

✗ istotny dla człowieka jest wewnętrzny ład (stoicyzm), który pozwala mu znosić przeciwności losu

✗ zabawa nie może prowadzić do rozpusty, być kaprysem chwili, poszukiwaniem łatwych przeżyć, które nie przyno-

szą nic wartościowego

✗ nieśmiertelność człowieka zawarta jest w pamięci o nim, w doczesnej oraz pośmiertnej sławie i miłości

✗ duża część pieśni nasycona jest renesansowym optymizmem

✗ ukazuje ideał człowieka – humanisty

✔ Kochanowski jest poetą o wysmakowanej kulturze pisania, głębokiej myśli filozoficznej, świadomości własnego

talentu

✗ od Horacego przejął przekonanie, że twórca władający słowem należy do wybrańców mających magiczną siłę kre-

acji

✗ wpływ Pierre’a Ronsarda na twórczość mistrza z Czarnolasu

• problematyka wybranych utworów

✔ Pieśń IX (Ks. I) – „Chcemy sobie być radzi”

✗ utwór pełen optymizmu, radości, a także refleksji

✗ elementy stoickie

✗ zachowanie wewnętrznej równowagi

➢ spokój wobec wyzwań losu

✗ pojawienie się niestałej Fortuny

✗ elementy epikurejskie to zauroczenie zabawą, biesiadą

✗ nie ma ucieczki przed przyszłością

➢ Bóg przygotował człowiekowi nawet to, czego on nie jest w stanie pojąć rozumem

✔ Pieśń V (Ks. II) – „Pieśń o spustoszeniu Podola”

✗ opis napadu Tatarów na Podole w roku 1575

✗ utwór ma charakter tyrtejski

✗ zawiera krytykę szlachty za:

➢ anarchię

3 z 8

„FRASZKI”, „PIEŚNI”, „TRENY”, „ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH” JANA KOCHANOWSKIEGO

➢ brak poczucia państwowości

➢ życie ponad stan, podczas gdy brakuje pieniędzy na utrzymanie wojska

➢ kraj staje się bezbronnym

✗ pointa – należy przedkładać służbę ojczyźnie nad prywatne cele

„Nową przypowieść Polak sobie kupi,

Że i przed szkodą i po szkodzie głupi.”

✔ Pieśń IX (Ks. II) – „Nie porzucaj nadzieje”

✗ charakter stoicki

✗ zachowanie spokoju, opanowania wobec wydarzeń – często sprzecznych – narzuconych przez los

✗ trzeba zachować umiar i akceptować wyroki Boga

✔ Pieśń XII (Ks. II) – (pieśń o cnocie)

„Nie masz, i po raz drugi nie masz wątpliwości.”

✗ charakterystyka postaw człowieka: od zazdrości przez spokój aż po cnotę

✗ najwyżej trzeba cenić obowiązek służby ojczyźnie

„A jeśli komu droga otwarta do nieba,

Tym, co służą ojczyźnie.”

✔ Pieśń XIX (Ks. II) zwana pieśnią o dobrej sławie

„Jest kto, co by wzgardziwszy te doczesne rzeczy...”

✗ należy dbać o swe dobre imię

➢ człowiekiem nie można nazwać tego, który plami swój honor

✗ sława – mimo pozornej ulotności – jest wartością trwałą

✗ zasłużyć na sławę za życia można poprzez:

➢ wiarę w Boga

➢ śmierć na polu chwały w wojnie o wolność ojczyzny

➢ pracę na rzecz wspólnego dobra

➢ przestrzeganie prawa

➢ niezmienność swych poglądów

➢ szerzenie dobrych obyczajów

✔ Pieśń XXV (Ks. II) – hymn do Boga

„Czego chcesz od nas, Panie za Twe hojne dary?”

✗ kończy cykl pieśni w zbiorze

✗ pełen pokory i radosnej subtelności hymn wielbiący Boga

✗ emanuje renesansowym optymizmem

✗ ukazuje świat pełen harmonii, którą współtworzą: uroda natury, ufność w Boga i ludzka świadomość istnienia

Stwórcy Doskonałego

✔ „Pieśń świętojańska o Sobótce”

✗ na cykl składają się wypowiedzi 12 panien poprzedzone opisem obrzędu świętojańskiego

➢ pogański kult ku czci Kupał y 6 adaptowany do nowych warunków religijnych

➢ odbywa się on na wsi, w nocy 23/24 czerwca

✗ każda z panien (symbole 12 miesięcy roku) dzieli się refleksjami na temat życia wiejskiego

✗ często uważa się ten utwór za początek polskiej sielanki

Utrwal terminy

horacjanizm – połączenie elementów filozofii stoickiej oraz epikurejskiej; źródłem określenia jest twórczość Horace-

go „mąż dobry” – to artysta żyjący w zgodzie z naturą, normami etycznymi, uczciwy obywatel

6 kupała, kupalnocka – (mit. słow.) obchody letniego przesilenia słonecznego u dawnych Słowian (na ziemiach polskich – so-

bótka); tańce wokół ognia, zbierano zioła.

4 z 8

„FRASZKI”, „PIEŚNI”, „TRENY”, „ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH” JANA KOCHANOWSKIEGO

sylva – źródła leżą w liryce hiszpańskiej; utwór skonstruowany z 7- i 11-zgłoskowych wersów, nieregularna budowa

stroficzna, różne układy rymów

virtus (cnota) – męstwo, doskonałość charakteru; zasada szczęścia, życie w zgodzie z nią oznaczało kreowanie swego

losu na kształt dzieła sztuki

W literaturze i sztukach pięknych

• Charles Baudelaire, „Albatros” (wiersz)

• Konstanty Ildefons Gałczyński, „Pieśni”

„Treny” Jana Kochanowskiego

• „Treny”

✔ ich powstanie wiąże się ze śmiercią niespełna trzyletniej córki Urszulki (1579)

✔ do pierwszego wydania (1580) poeta dołączył na końcu tekst „Epitafium Hannie Kochanowskiej” – córce, która

zmarła po zgonie Urszuli

✔ cykl 19 tekstów otwiera inskrypcja dedykacyjna

✗ zawiera ona charakterystykę Urszulki – jej „cnót” i „przymiotów”

✔ bohaterami swoistego pamiętnika cierpienia, żalu i rozpaczy są ojciec i córka

✗ należy zwrócić uwagę na formę autoanalizy przeżyć oraz wielość doznań psychicznych

✔ cykl uważa się za najbardziej dojrzałą literacko wypowiedź Kochanowskiego

✗ prof. Jerzy Ziomek uważa, że „Treny” są dowodem na istnienie kryzysu myśli renesansowej (jest to wszak schyłek

epoki)

✔ charakterystyczny układ kompozycyjno-artystyczny trenu

✗ apoteoza cnót i zalet zmarłej osoby

✗ manifestacja ogromu nieszczęścia, poniesionej straty

✗ kreacja żalu, rozpaczy

✗ pocieszenie

✗ pouczenie, refleksje – element dydaktyczny

✔ tej formule konstrukcyjnej podporządkował się w całym cyklu nieszczęśliwy ojciec

• cechy „Trenów”

✔ konstrukcja

✗ treny I–VIII

➢ opisowe

➢ narastanie bólu

✗ IX–XI

➢ szczytowy punkt bólu ojcowskiego

✗ XII–XVIII

➢ powolna zgoda na fakt śmierci córki

➢ tworzenie filozofii pozwalającej zrozumieć ciężką sytuację

✗ XIX

➢ (we śnie) pojawia się matka poety z Urszulką na ręku

➢ wyzwanie losu trzeba znieść z godnością i mądrością

✔ „Treny” są trwałym, lirycznym pomnikiem miłości ojca do własnego dziecka, a także trwałości życia rodzinnego

✔ cykl posiada bardzo starannie i kunsztownie przemyślaną kompozycję

✗ początkowo dominuje bunt, niezgoda, zwątpienie w Boga dopuszczającego do takich tragedii

✗ od trenu XII pojawia się Bóg, który pozwala cierpiącemu człowiekowi pokonać załamanie

✗ autor staje wobec ciągle aktualnego i otwartego problemu życia oraz śmierci

➢ cykl stawia fundamentalne dla życia pytania, dając przy tym nieliczne odpowiedzi

✗ stąd już blisko do postawy pełnej wiary i pokory wobec Fortuny, Boga i tajemnic naszej egzystencji

• problematyka wybranych tekstów

✔ „Tren IX”

✗ zwątpienie w stoicyzm, postawę życiową, która nie okazała się pomocna w obliczu tragedii ojcowskiej

✗ brak ukojenia w wierze

5 z 8

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: