MODELE UMYSŁU W PSYCHOLOGII
UMYSŁ:
*„Myślenie, wola i sądzenie stanowią trzy podstawowe rodzaje aktów umysłu” (Ahrendt, 1991)
Te trzy aspekty : działanie, intuicja związana a wolą i sądy, konieczne są aby sprawnie działał nasz umysł.
DEFINICJA:
UMYSŁ – system odpowiedzialny za przebieg procesów psychicznych, zwykle nazwanych poznawczymi lub intelektualnymi.
Słowo zwykle wskazuje na to, że mówiąc o umyśle nie można zapominać o aspektach pozapoznawczych takich jak np. emocje.
*POTOCZNE ROZUMIENIE UMYSŁU:
Jak pracuje Twój umysł? On jest umysłowo chory. Wolę pracę umysłową od fizycznej. Potęga umysłu (np. Einstein).
Umysł jest tutaj traktowany jako źródło różnic indywidualnych. Decyduje o różnych poglądach, różnej reakcji i orientacji w otoczeniu i sobie samym.
*PYTANIA WYPŁYWAJĄCE Z ROZWARZAŃ O UMYŚLE:
Czym różni się od osobowości? Jaka jest relacja: umysł – świadomość, mózg – umysł, umysł – intencjonalność?
Umysł, a osobowość – czy są jednym i tym samym?
Odpowiedź na to pytanie jest różna w zależności od teorii osobowości jaką operujemy. Np. wg. Mądrzyckiego termin osobowość jest terminem znacznie szerszym od terminu umysł. Różnica pomiędzy tymi dwoma terminami zależy od jakości stawiania pytań. Psychologia osobowości podkreśla dynamizm osobowości, aktywność w życiu człowieka (np. wg. Mądrzyckiego przejawia się w tworzeniu planów). W psychologii poznawczej motywacyjny aspekt jest tłem, główna uwaga skupia się na procesach i przekształceniach.
*MODEL UMYSŁU – system założeń teoretycznych wyjaśniających aktywność poznawczą (intelektualną) człowieka. Zależy od przyjętego paradygmatu badawczego (przyjętych założeń)
Stworzenie takiego systemu (modelu) jest konieczne ponieważ możliwe, że termin umysł jest pojęciem wymyślonym na potrzeby psychologii. W związku z tym, termin ten musi się sprowadzać do konstruktu teoretycznego wyjaśniającego naszą aktywność poznawczą.
*PARADYGMAT (Kohn) – matryca porządkująca preferencje badaczy w danej dyscyplinie.
Powinna ona zawierać:
A. założenia filozoficzne (w danym paradygmacie istnieją one zawsze, chociaż może się zdarzyć, że badacz ich sobie nie uświadamia):
- ontologiczne – (jaka jest natura rzeczy?). Przykładem może tu być skrajny behawioryzm zakładający, że stany mentalne jako takie nie istnieją; istnieje jedynie zachowanie.
- epistemologiczne – (jak przebiega poznanie naukowe?). To podejście jest ściśle związane z metodologią.
Oba założenia są ze sobą związane, ponieważ epistemologia nie może się opierać na subiektywnych sądach.
B. założenie psychologiczne: - określanie dziedziny badawczej, metod badania i reguł interpretacji wyników (te założenia powinien zawierać paradygmat).
RODZAJE MODELI UMYSŁOWYCH ( Nosal)
*Psychologia jest nauką wielo-paradygmatyczną ponieważ wyrasta z wielu, nie zawsze spójnych założeń.
A. paradygmaty wywodzące się z fizyki
- psychofizyka (Weber, Fechner) – pomiar pozycji osoby na wymiarze izolowanej cechy umysłowej takiej jak np. wrażliwość, zakres uwagi, tempo rozumowania, itp.
- Modele psychometryczne (Spearman, Thurston) – wykorzystują analizę czynnikową (symboliczne uogólnienie). Posługując się tą metodą autorzy stworzyli teorie zdolności poprzez wyodrębnienie „niezależnych” czynników – zdolności tworzących strukturę umysłu.
Badacze wykorzystujący analizę czynnikową w rozmaity sposób interpretują wyniki, (metoda jest wspólna, a nie ontologia.) Te interpretacje doprowadziły do różnego ujmowania inteligencji – jako sumy dyspozycji lub jako struktury hierarchicznej.
- opis umysłu w kategoriach prostych wymiarów i ich kombinacji reprezentowanych przez wektory. Dyspozycje są tutaj traktowana statycznie tzn. nic nie wiadomo o ich naturze, zostały one tylko wyodrębnione. Przykładem mogą być skale do pomiaru inteligencji.
B . Paradygmaty wywodzące się z cybernetyki – paradygmat poznawczy
Umysł traktowany jest tutaj jako system przetwarzania informacji i opisywany od strony procedur ujmowanych jako programy tworzenia i przekształcanie reprezentacji poznawczych.
Podejście interdyscyplinarne (cognitive science). Celem tego podejścia jest poznanie w jaki sposób różne dziedziny nauk, np. filozofia, lingwistyka, logika, czy neurofizjologia dostarczają wyjaśnień inklinacji poznawczych (np. jakie założenia trzeba przyjąć aby zrozumieć błędy poznawcze)
Podejście systemowe – nie skoncentrowane na wyizolowanych aspektach aktywności umysłowej, tylko koncentrujące się na całokształcie tejże aktywności (systemie).
PARADYGMAT POZNAWCZY – METAFORA KOMPUTEROWA
*”Program przetwarzania informacji” – sekwencja operacji w wyniku której realizowany jest cel czynności – jaką postać mają mózgowe systemy komputalne (operacje naliczania danych), za pośrednictwem których przekształcane są reprezentacje poznawcze?
- takie podejście doprowadziło do dominacji procesualnych wyjaśnień, stąd też nazwa paradygmatu – informacyjno-procesualny. Obecnie procesualne ujęcie bardzo często wykorzystywane jest w każdej dziedzinie psychologii.
*Stosowanie metafory komputerowej:
- Maszyna Tulvinga (1936) – koncepcja maszyny mającej mechaniczny charakter, która byłaby zdolna do rozwiązania każdego problemu pod warunkiem istnienia właściwych algorytmów – jest to właściwie jeszcze prekomputerowa analogia. Teoria Tulvinga była przełomowym momentem w teorii informacji w zakresie psychologii.
- Teoria filtru uwagi Broadbenta (1958) – opis przebiegu przetwarzania informacji (zależny od parametrów ilościowych i jakościowych). Broadberg był autorem pojęcia filtr uwagi – w uproszczeniu mówiąc badał jaka porcja uwagi dociera do STM i jaka jest przekazywana dalej w zubożałej postaci. Badał nawet ile bitów jest w stanie przełożyć dany kanał zmysłowy – badania te spotkały się z ostrą krytyką (patrz dalej).
- Pandemonium Selfirdge’a i Neissera (1960) – pomysł zrodził się pod wpływem odkrycia neurofizjologicznego (wykrycia oddzielnych komórek reagujących na dany kształt).
- Koncepcja magazynowa pamięci Atkinsona i Shiffrina (1973) – koncepcja magazynów pamięci VSTM. STM, LTM, przyjmująca założenie, że poszczególne funkcje muszą mieć swoją oddzielną lokalizację (teoria pudełkowa)
Sposób powstawania i znaczenie symulacji komputerowych:
- przy konstruowaniu zaczynano od analizy funkcjonalnej umysłu, następnie rozkładano na czynniki elementarne (składowe) i tworzono na tej podstawie programy symulacji komputerowych sprawdzające spójność teorii, weryfikujące jej założenia przez porównanie z zachowaniem człowieka (możliwość zbadania w której sytuacji zachowanie człowieka odbiega od „zachowania” komputera – gdzie jest ono nie efektywne).
- „silna równoważność procesów”(Pylyshyn) – gdy przy tych samych danych wyjściowych uzyskamy nie tylko ten sam wynik, ale także wtedy, gdy procesy te przebiegają podobnie (np. i komputer i człowiek popełniają te same błędy).
PUŁAPKI METEFORY KOMPUTEROWEJ:
- brak kompetencji (przestarzałego komputera) – brak aktualnej wiedzy ogólnej z zakresu techniki komputerowej może być przyczyną tego, że psychologowie mogą nie doceniać, upatrywać się gorszych właściwości komputera niż to jest w rzeczywistości.
Sposób uniknięcia błędu:
- systemy wieloprocesorowe – sieci o architekturze równoległej (nie P.C.). Komputery takie mogą przetwarzać wiele danych jednocześnie i na nich tworzone są obecnie symulacje komputerowe.
- błąd „okularów na nosie” – traktowanie komputera jako narzędzia autonomicznego, a nie układu człowiek- komputer (analogia dotyczy nie tylko komputera ale i człowieka – umysł człowieka traktowany jest jako komputer, ale wiadomo, że komputer nie może istnieć bez człowieka, przez co błędnie włącza się człowieka jako element systemu (tautologia).
Sposób uniknięcia błędu: konieczne jest zawężenie porównania komputerowego do części (aspektów) czynności umysłowych
- błąd perspektywy – konsekwencja poprzedniego błędu. Polega na traktowaniu komputera jako nośnika określonej ilości informacji (obraz X niesie 2 miliony informacji) bez uwzględnienia możliwości odbiorczych człowieka
(próbowano określić poszczególne miary np. przepustowość analizatora wzrokowego, selekcja uwagi, etc.: i wyrazić ich pojemność w bitach –jest to nadużycie np. w ramach teorii detekcji sygnałów, ponieważ nie dysponujemy narzędziami pomiaru.
Sposób uniknięcia błędu: postulat unikania używania cybernetycznych miar ilościowych informacji (w komputerze przechowywanie 7 liter wymaga mniejszej ilości bitów niż przechowywanie 7 nazw książek, a ludzka pamięć (STM) mieści równie dobrze po 7 liter jak i 7 nazw).
- kopiowanie struktury – stosowanie analogi w zakresie przypisywania każdej funkcji odpowiedniej strukturze (komputer ma określone obwody, to człowiek ma odpowiednie, wykwalifikowane i ściśle określone struktury odpowiedzialne za przypisane im procesy).Ku takiemu podejściu skłaniała się neofrenologia (badanie czaszki), Fodor – moduły, pudełka w głowie”
* CO ZE ŚWIADOMOŚCIĄ CZŁOWIEKA?
Człowiek jest partnerem komputera, nie ma więc w metaforze komputerowej miejsca na świadomość. Fakt ten jest przyczyną zarzutu, że metafora komputerowa jest nieużyteczna. Jednak jest to zbyt uproszczony i niesprawiedliwy pogląd. Metafora coraz częściej będzie wykorzystywana w psychologii jako narzędzie pomocne (np. ogromny jej wpływ na badania z zakresu uwagi). Trzeba przy tym pamiętać o ograniczeniach tej metody, ale nie można jej negować. Metafora nie może być traktowana jako jedyne podejście do umysłu człowieka. Takie pojęcia jak świadomość, intencjonalność, motywacja, inteligencja emocjonalna muszą funkcjonować przy znalezieniu kompromisu z metaforą komputerową – na dzień dzisiejszy komputerowi są obce.
WYKŁAD W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH:
1. Jakie trzy aspekty konieczne są do prawidłowego działania umysłu: działanie, intuicja związana a wolą i sądy
2. Podaj definicję umysłu: system odpowiedzialny za przebieg procesów psychicznych (intelektualnych)
3. Jak zwykle nazywamy procesy psychiczne : procesy psychiczne są zwykle nazywane intelektualnymi
4. Jak traktowany jest umysł w rozumieniu potocznym: jako źródło różnic indywidualnych. Decyduje o różnych poglądach, różnej reakcji i orientacji w otoczeniu i sobie samym.
5. Czy umysł i świadomość są jednym i tym samym: Odpowiedź na to pytanie jest różna w zależności od teorii osobowości jaką operujemy. Różnica pomiędzy tymi dwoma terminami zależy od jakości stawiania pytań. Psychologia osobowości (dynamizm, aktywność w życiu człowieka); psychologia poznawcza ( motywacyjny aspekt jest tłem, główna uwaga skupia się na procesach i przekształceniach.)
6. Podaj definicję modeli umysłu: system założeń teoretycznych wyjaśniających aktywność poznawczą (intelektualną) człowieka. Zależy od przyjętego paradygmatu badawczego
7. Od czego zależy model umysłowy: od przyjętego paradygmatu badawczego
8. Co to jest paradygmat badawczy: matryca porządkująca preferencje badaczy w danej dyscyplinie.
9. Jakie założenia powinien zawierać paradygmat badawczy: filozoficzne i psychologiczne
10. Co powinien określać dobry paradygmat: określanie dziedziny badawczej, metod badania i reguł interpretacji wyników
11. Wymień założenia filozoficzne: ontologiczne i epistemologiczne
12. Na jakie pytanie odpowiada założenie ontologiczne, a na jakie epistemologiczne: ontologiczne - jaka jest natura rzeczy?; epistemologiczne - jak przebiega poznanie naukowe?
13. Podaj przykład założenia ontologicznego i epistemologicznego: ontologiczne – skrajny behawioryzm; epistemologiczne – metodologia
14. Co określa założenie psychologiczne: określanie dziedziny badawczej, metod badania i reguł interpretacji wyników
15. Psychologia jest nauką: wielo-paradygmatyczną.
16. Z jakich paradygmatów korzysta psychologia: z paradygmatów wywodzących się z fizyki i cybernetyki
17. Jakie paradygmat wywodzą się z fizyki, a jakie z cybernetyki: z fizyki – (1)psychofizyka, (2)modele psychometryczne, (3) opis umysłu w kategoriach prostych wymiarów i ich kombinacji reprezentowanych przez wektory; cybernetyka – paradygmat poznawczy
18. Czym się charakteryzuje i jakich ma przedtawicieli:
A. psychofizyka - Weber, Fechner) – pomiar pozycji osoby na wymiarze izolowanej cechy umysłowej
B. modele psychometryczne - (Spearman, Thurston) – wykorzystują analizę czynnikową (symboliczne uogólnienie).
C. opis umysłu w kategoriach prostych wymiarów i ich kombinacji reprezentowanych przez wektory. Dyspozycje są tutaj traktowana statycznie tzn. nic nie wiadomo o ich naturze, zostały one tylko wyodrębnione (skale do pomiaru inteligencji.)
19. Jak traktowany jest umysł w paradygmacie poznawczym: jako system przetwarzania informacji, opisywany od strony procedur ujmowanych jako programy tworzenia i przekształcanie reprezentacji poznawczych.
20. Jakie podejścia wyróżnić można w ramach paradygmatu poznawczego: podejście interdyscyplinarne, podejście systemowe
Co jest celem podejścia interdyscyplinarnego, a co systemowego: interdyscyplinarne - poznanie w jaki sposób różne dziedziny nauk, np. filozofia, lingwistyka, logika, czy neurofizjologia dostarczają wyjaśnień inklinacji poznawczych; systemowe - nie skoncentrowane na wyizolowanych aspektach aktywności umysłowej, tylko koncentrujące się na całokształcie tejże aktywności (systemie).
21. Co to jest, co jest realizowane i na jakie pytanie stara się odpowiedzieć program przetwarzania informacji – jest to sekwencja operacji w wyniku której realizowany jest cel czynności – pytanie: jaką postać mają mózgowe systemy komputalne (operacje naliczania danych), za pośrednictwem których przekształcane są reprezentacje poznawcze?
22. Do jakich wyjaśnień doprowadził program przetwarzania informacji: do dominacji procesualnych wyjaśnień, stąd też nazwa paradygmatu – informacyjno-procesualny.
23. Co to są systemy komputalne - operacje naliczania danych.
24. Wymień nazwiska związane z rozwojem metafory komputerowej: Tulving, Broadbent, Selfirdge i Neisser, Atkinson i Shiffrin
25. Jaki jest warunek rozwiązania problrmu przez maszynę Tulvinga: właściwe algorytmy
26. Od jakich parametrów zależy teoria filtru uwagi Broadbenta: ilościowych i jakościowych
27. Dlaczego krytykowano Broadbent,owe mierzenia pojemności zmysłowej przy pomocy bitów: jest to nadużycie np. w ramach teorii detekcji sygnałów, ponieważ nie dysponujemy narzędziami pomiaru.
28. Co było inspiracją dla modelu pandeumonium: odkrycia na polu neurofizjologii
29. Jakie są założenia koncepcji magazynowej pamięci Atkinsona i Shiffrina: poszczególne funkcje muszą mieć swoją oddzielną lokalizację (teoria pudełkowa)
30. Jakie jest znaczenie metafory komputerowej programy symulacji komputerowych sprawdzają spójność teorii, weryfikują jej założenia przez porównanie z zachowaniem człowieka (możliwość zbadania w której sytuacji zachowanie człowieka odbiega od „zachowania” komputera – gdzie jest ono nie efektywne).
31. Co to jest silna równoważność (Pylyshyn) – gdy przy tych samych danych wyjściowych uzyskamy nie tylko ten sam wynik, ale także wtedy, gdy procesy te przebiegają podobnie
32. Jakie znasz pułapki metafory komputerowej i jakie sposoby obrony przed nimi: pułapki(1) brak kompetencji (przestarzałego komputera)- brak aktualnej wiedzy ogólnej z zakresu techniki komputerowej,(2) błąd „okularów na nosie” - traktowanie komputera jako narzędzia autonomicznego, a nie układu człowiek- komputer,(3) błąd perspektywy traktowanie komputera jako nośnika określonej ilości informacji bez uwzględnienia możliwości odbiorczych człowieka,(4) kopiowanie struktury- stosowanie analogi w zakresie przypisywania każdej funkcji odpowiedniej strukturze. Obraona: (1) : systemy wieloprocesorowe – sieci o architekturze równoległej (nie P.C.). Komputery takie mogą przetwarzać wiele danych jednocześnie i na nich tworzone są obecnie symulacje komputerowe.(2) błąd „okularów na nosie”: konieczne jest zawężenie porównania komputerowego do części (aspektów) czynności umysłowych (3) błąd perspektywy: postulat unikania używania cybernetycznych miar ilościowych informacji (4) kopiowanie struktury: podejście systemowe traktujące organizm jako całość.
CZESŁAW NOSAL „PSYCHOLOGICZNE MODELE UMYSŁU”
TEMAT: „MODELE I PARADYGMATY PSYCHOLIGII UYSŁU – WPROWADZENIE W PROBLEMATYKĘ”
MODELE I PARADYGMATY:
Modele i teorie nie powstają w umysłowej próżni; przed podjęciem właściwej analizy teoretycznej, pomiarów i eksperymentów, badacze przyjmują pewne ogólne założenia co do charakteru badanych zjawisk i obiektów, tzw. paradygmaty.
Definicja paradygmatu wg Kuhna:
Paradygmat – wzorcowe badanie, wyrażające się w założeniach pojęciowych, metodologicznych i filozoficznych, uznawanych przez określoną grupę badaczy. Matryca dyscyplinarna porządkująca preferencje grupy badaczy.
elementy matrycy dyscyplinarnej - symboliczne uogólnienia, modele i wzorce poprawnych badań
podstawa matrycy dyscyplinarnej – struktury poznawcze konstytuujące świadomość metodologiczną badaczy. Najniższy poziom struktur poznawczych – opcje ontologiczne (wiąże się z poziomem średnim). Poziom średni - perspektywa epistemologiczna dotycząca wyborów w zakresie strategii poznawania. Najwyższy poziom – dotyczy wiedzy o modelach przedmiotowych i procedurach badawczych i jest stosunkowo niezależny od dwóch pozostałych poziomów.
W obrębie każdego paradygmatu funkcjonują również określone reguły interpretacji uzyskiwanych wyników i decyzje epistemologiczne co do właściwych, zdaniem danej grupy, procedur badawczych, metod pomiaru itp. Kuhn podkreśla, że w obrębie tego samego paradygmatu może się mieścić kilka modeli i koncepcji teoretycznych, podporządkowanych tym samym, ogólnym wzorcom badawczym (zwolennicy poszczególnych modeli mogą w odmienny sposób interpretować uzyskane rezultaty)
Psychologia jako nauka wieloparadygmatyczna:
Obiektywna złożoność psychiki i determinant zachowania stanowi naturalną barierę przed stosowaniem wyjaśnień wywodzących się z jednego paradygmatu. Z reguły jest tak, że podejście lansowane pierwotnie jako ogólne, zostaje ograniczone do określonych warunków czy też poziomu organizacji czynności psychicznych (np. uogólnienia wprowadzone przez behawiorystów są nadal aktualne, lecz w odniesieniu do bardzo wąskiego aspektu opisu zachowania).
Trzy grupy modeli umysłu związane z różnymi paradygmatami:
1. &#x...
magdazawada1