Aleksytymia I.pdf

Psychiatria

PRACA POGLĄDOWA

tom 3, nr 1, 1–7

ISSN 1732–9841

Dorota Płońska 1 , Andrzej Czernikiewicz 1, 2

1 Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Białymstoku

2 Zakład Logopedii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Aleksytymia — ciągle wiele pytań.

Część I. Definiowanie aleksytymii

Alexithymia — there are still a lot of questions.

Part I. Definition of alexithymia

Abstract

Alexithymia refers to a specific disturbance in emotional processing that is manifested by difficulties in identifying

and describing feelings, difficulties in distinguishing feelings from bodily sensations of emotional arousal, a con-

stricted fantasy life and an externally oriented cognitive style. However, the etiology of alexithymia still remains

unclear, although several neurobiological models have been proposed. Alexithymia is normally distributed in the

general population in both genders, with prevalence of 13%. A variety of measures of alexithymia have been

created. The most widely used currently and the best validated instrument is The Toronto Alexithymia Scale 20

(TAS-20), although some researches recommended that studies to be conducted in combination with non-self-

-report instruments. Alexithymic individuals manifest some characteristic features, for example: flattened affect,

express themselves through action and nonverbal behavior, interpersonally distance, lack imagination and insight.

key words: alexithymia — etiological theory, prevalence, measurement, alexithymic features

W poszukiwaniu definicji i przyczyn

W 1972 roku Sifneos po raz pierwszy wprowadził

neologizm aleksytymia, co w dosłownym tłumacze-

niu oznacza „brak słów dla emocji” (z jęz. greckiego

a — brak, lexis — słowo, thymos — emocje, nastrój).

Prowadząc z Nemiahem badania w szpitalu Bath Izra-

el w Harwardzie i Klinice Psychiatrii w Massachusets,

zwrócił szczególną uwagę na fakt, że u pacjentów

z chorobami psychosomatycznymi często występują

problemy w mówieniu o swoich emocjach i zwykle

towarzyszy temu skupienie na detalach, ograniczona

zdolność do fantazjowania i usztywniona postawa

ciała [1]. Uznali oni to za objaw deficytu w procesie

symbolizacji ekspresji emocji. Zakłócenia w werbaliza-

cji, fantazjowaniu i marzeniach sennych mogą powo-

dować wiele zmian na poziomie procesów fizjologicz-

nych i w ten sposób sprzyjać powstawaniu choroby.

W 1976 roku zagadnienie to było głównym tematem

Międzynarodowej Konferencji Psychosomatycznej

w Heidelbergu, a na 25 Europejskiej Konferencji Ba-

dań Psychosomatycznych w 2004 roku nadal mówio-

no o aleksytymii jako o jednym z ważnych kroków

w rozwoju medycyny psychosomatycznej [2].

Jednak początek kształtowania się tego pojęcia moż-

na znaleźć we wcześniejszych pracach, głównie

o orientacji psychoanalitycznej. Na przykład według

MacLeana (1949) pacjenci z chorobami psychosoma-

tycznymi mają trudności w werbalizowaniu uczuć.

W 1952 roku Horney sformułował pojęcie „ubogie

doświadczenia wewnętrzne” ( the paucity of inner

experiences ), a Friedman w 1954 roku zdefiniował

„analfabetyzm emocjonalny”, który miał oznaczać

ograniczony wgląd w świat emocji. W latach 60. fran-

cuscy psychoanalitycy Marty i de M’Uzan jako „ la

pensée opératoire ” opisywali występujący u pacjen-

tów z chorobami psychosomatycznymi brak fantazji

i tendencję do praktycznego lub zorientowanego na

działanie stylu myślenia. W ten sposób pojawił się nowy

Adres do korespondencji: lek. Dorota Płońska

Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Białymstoku

tel.: (0 85) 719 39 79, faks: (0 85) 719 39 78

e-mail: psych@amb.edu.pl

www.psychiatria.viamedica.pl

Psychiatria 2006, tom 3, nr 1

nurt w teorii genezy tych schorzeń. Dotychczas tak

zwane choroby psychosomatyczne traktowano jako

rezultat nierozwiązanych i nieuświadomionych kon-

fliktów wewnętrznych, które mają swoje źródło w trau-

mie z okresu wczesnego dzieciństwa. Obecnie nato-

miast zaczęto zastanawiać się, czy u ich podłoża nie

leży raczej pierwotny deficyt funkcji afektywnych. Ten

deficyt rozwojowy miałby wtórnie powodować zabu-

rzenia w powstawaniu symbolicznej reprezentacji

emocji, a w efekcie dawać obraz osobowości niedojrza-

łej. Zatem należy się zastanowić, czy jest to choroba,

objaw choroby, syndrom, cecha osobowości, styl myśle-

nia, nerwicowy mechanizm obronny, anomalia neuro-

logiczna, stereotypowa niezdolność mężczyzn do wyra-

żania emocji, mit stworzony przez psychoanalityków

w celu wytłumaczenia nieskuteczności ich terapii? [3].

Rozważania te zapoczątkowały pojawienie się wielu hi-

potez, które próbowały przyporządkować aleksytymię

w odniesieniu do różnorodnych nurtów teoretycznych.

wój emocjonalny człowieka polega na przekształce-

niu afektu infantylnego, czyli przedwerbalnego, nie-

zróżnicowanego, związanego z somatyzacją, w emo-

cje zwerbalizowane, zdesomatyzowane i precyzyjnie

zróżnicowane [5]. Proces ten powoduje powstanie

umysłowych reprezentacji emocji i subiektywnego

poczucia ich doświadczania. W ten sposób emocje

zostają optymalnie wykorzystane; pełnią funkcję swo-

istego sygnału w całościowej ocenie sytuacji i odpo-

wiedzi na nią. Uraz w okresie dzieciństwa, strach przed

doświadczaniem emocji związanych z zagrożeniem

i przed powtórną traumą może zahamować ten roz-

wój. Kluczową rolę odgrywają tu zaburzone relacje

matka–dziecko. Deprywacja potrzeb dziecka prowa-

dzi do intrapsychicznego konfliktu. Zablokowane zo-

stają wtórne do emocji procesy poznawcze, w efekcie

czego afekt pozostaje niezróżnicowany i zsomatyzo-

wany. Ostatecznie emocje stają się niezrozumiałe i stłu-

mione, czego objawem może być aleksytymia. Zgod-

nie z teorią Bowlby’ego w rozwoju emocjonalnym

dziecka zasadnicze znaczenie ma rodzaj tworzonych

więzi, zachowania przywiązaniowe i poczucie bezpie-

czeństwa. Dwustronna komunikacja, wrażliwość i ko-

munikatywność matki szczególnie we wczesnym dzie-

ciństwie decydują o rodzaju nabywanych doświadczeń,

które następnie zostają zinternalizowane i stanowią

pewien wzorzec, który potem wykorzystuje się w dal-

szym życiu [6]. Relacje w rodzinie są więc istotne, po-

nieważ nieodpowiednia opieka, nadopiekuńczość, czyli

brak bezpiecznych więzi sprzyja pojawieniu się u dziec-

ka aleksytymii i późniejszym unikowym lub zależnym

relacjom w życiu dorosłym. Prawidłowa relacja z dru-

gim rodzicem może pełnić funkcje ochronne.

W teorii poznawczo-rozwojowej Lane i Schwartza [7]

rozwój emocjonalny dziecka to proces poznawczy

odbywający się w kierunku świadomości emocjonal-

nej. Jest ściśle związany z rozwojem symbolizacji i ję-

zyka. Dziecko formuje coraz bardziej złożone sche-

maty poznawcze, hierarchizuje swoje doświadczenia

emocjonalne i uczy się świadomie rozróżniać pobu-

dzenie emocjonalne od towarzyszących mu objawów

fizjologicznych. Efektywna regulacja afektu na pozio-

mie intrapsychicznym i interpersonalnym pozwala

stopniowo na zmniejszenie zależności od rodziców.

W tym kontekście aleksytymia jest zaburzeniem w roz-

woju języka wewnętrznego związanego ze stanami

emocjonalnymi i cechuje się niskim poziomem fanta-

zji i wczesnymi standardami leksykalnymi.

W 1997 roku Taylor i wsp. [8] zdefiniowali aleksyty-

mię jako deficyt poznawczy uniemożliwiający w pro-

cesie regulacji emocji pełny dostęp do psychicznej re-

prezentacji emocji i jej wskaźników behawioralnych

Teorie etiologiczne

Sięgając do korzeni psychoanalitycznych i modeli po-

wstałych na tej bazie, przyczyn aleksytymii należałoby

szukać na etapie wczesnego, przedwerbalnego okre-

su dzieciństwa. Dziecko radzi sobie z ambiwalentny-

mi uczuciami wobec matki w procesie różnicowania,

separacji i indywidualizacji, co z jednej strony poma-

ga mu zmniejszyć pojawiający się dyskomfort, a z dru-

giej zwiększa jego odrębność i poczucie samodziel-

ności. Jeżeli te fazy rozwoju zostaną zakłócone z ja-

kiegoś powodu, pojawiają się mechanizmy obronne,

na przykład w formie wyparcia własnej tożsamości.

W efekcie dochodzi do zerwania więzi między repre-

zentacją self i obiektu, a także do braku identyfikacji

z zaspokajającą potrzeby i dającą opiekę matką. Pro-

wadzi to do ograniczenia spontanicznej aktywności

wyobrażeniowej i biernego, niejako zautomatyzowa-

nego przystosowywania się do rzeczywistości, czego

wyrazem mogą być cechy aleksytymiczne. Nemiah

i wsp. [4] zaproponowali model, w którym aleksyty-

mia miała być wynikiem deficytu w organizacji oso-

bowości. Według tej teorii zdarzenia wywołujące emo-

cje powodują 2 rodzaje reakcji: percepcyjno-po-

znawczą i afektywną. Ta pierwsza wiąże się ze świa-

domym odbiorem sytuacji i jej oceną, druga natomiast

— z pobudzeniem na poziomie ciała i emocji i nie

podlega procesowi oceny. Emocje zostają precyzyjnie

zidentyfikowane, nazwane i opisane. Powstają fanta-

zje dotyczące wyrażenia tych emocji i przypominane

są posiadane już doświadczenia z nimi związane. Za-

kłócenie któregoś z etapów tego procesu może po-

wodować powstanie aleksytymii. Według Krystala roz-

www.psychiatria.viamedica.pl

Dorota Płońska, Andrzej Czernikiewicz, Aleksytymia. Część I

i fizjologicznych. Kolejne z przedstawianych hipotez

wyraźnie nawiązują do sposobu myślenia zaczerpnię-

tego ze źródeł matematycznych i informatycznych.

Według teorii Bucciego, polegającej na wielokrotnym

kodowaniu ( multiple code theory ), emocje koduje się

na 3 poziomach: subsymbolicznym, wyobrażeń sym-

bolicznych i symboli słownych [9]. Dwa pierwsze są

pozawerbalne i rozwijają się wcześniej. Każdy z tych

systemów kodowania cechuje swoista zawartość

i zasady organizacji. Procesy subsymboliczne to sys-

tem rozproszonego przetwarzania, częściej operujący

raczej na modalnościach zmysłowych, somatycznych

i kinestetycznych niż na formach abstrakcyjnych. Od-

nosząc się do niego, można wytłumaczyć czym jest

empatia, intuicja i nieświadoma komunikacja. Drugi

system kodowania to wyobrażenia symboliczne, któ-

re mają postać symboli i obrazów. Wyróżnia je zdol-

ność tworzenia odniesień i generowania. To na nich

bazują nauki poznawcze. Natomiast trzeci system ko-

dowania stanowią werbalne schematy emocji. W roz-

woju pojawiają się najpóźniej i swą budową odzwier-

ciedlają symboliczną strukturę języka. Te 3 rodzaje

kodowania połączone są ze sobą za pomocą „łączy

referencyjnych”. Im dalej od reprezentacji subsymbo-

licznej, tym ważniejsza jest struktura i precyzja połą-

czeń między specyficznymi wyobrażeniami i domena-

mi niewerbalnymi, zanim zostaną one połączone

z językiem w domenie werbalnej. Dzięki sprawnie dzia-

łającemu systemowi wielokrotnego kodowania ludzie

potrafią werbalizować swoje emocje, rozumieć

i współgrać z emocjami innych. W tym rozumieniu

aleksytymia to objaw zakłócenia sprawności działania

połączeń między domenami, na przykład rozszczepie-

nia domen subsymbolicznej i symbolicznej. Stopień

tego rozszczepienia, wraz z czynnikami konstytucjo-

nalnymi i innymi czynnikami uwrażliwiającymi, może

ułatwiać rozwój chorób. W niektórych przypadkach

osoba może nie tylko nie dysponować odpowiednimi

słowami dla danej emocji, ale także nie posiadać sym-

bolicznej reprezentacji (werbalnej i niewerbalnej) dla

swego stanu somatycznego. Te rozszczepienie domen

subsymbolicznej i symbolicznej z niewerbalnym sche-

matem emocji może spowodować istnienie fizjologicz-

nej aktywacji przy pobudzeniu emocjonalnym, bez ak-

tywacji odpowiedniego systemu poznawczego. Taki

rodzaj pobudzenia, to znaczy bez symbolicznego zo-

gniskowania i regulacji, może się wydłużać i nawra-

cać, w efekcie przeciążając fizjologiczne mechanizmy

homeostazy. Koncepcja ta zakłada także, że schema-

ty kodowania emocji powstają jako schematy pamię-

ciowe reprezentujące interakcje z osobami znaczący-

mi z pierwszego okresu życia człowieka. W powyższej

teorii widoczne są odniesienia do klasyfikacji Bermo-

unda. Według niego typ I aleksytymii cechuje brak jako

takiego doświadczenia emocjonalnego, a więc nie

może powstać system poznawczy mu towarzyszący

[10]. Analogicznie w teorii Bucci — kiedy nie powsta-

je sieć łączy referencyjnych, świadomość emocji jest

niska, a więc i jej ekspresja jest słaba. Natomiast typ II

charakteryzuje się selektywnym deficytem poznaw-

czym przy zachowanej zdolności doświadczania emo-

cji, czyli jeśli proces wzajemnej wymiany informacji

przebiega w sposób zaburzony, normalnej świado-

mości emocji towarzyszy ich mierna ekspresja.

We współczesnych teoriach na temat przetwarzania

informacji aleksytymię traktuje się jako deficyt w od-

biorze i wykorzystywaniu wiedzy emocjonalnej [11].

Pełny proces przetwarzania emocji opiera się na efek-

tywnej komunikacji między 5 domenami reprezentu-

jącymi: czynnik wywołujący, ocenę bodźca, wtórną

ocenę znaczenia emocji, przygotowywanie do odpo-

wiedzi afektywnej i odpowiedź behawioralną. Powstaje

pytanie: czy to, co człowiek obserwuje jako efekt koń-

cowy przejścia przez system związany z informacją

afektywną jest wyrazem deficytu „na wejściu”, czy też

raczej na „wyjściu”? Uważa się, że aleksytymia może

wynikać z braku połączenia między poszczególnymi

domenami. Typowo dotyczy to rozłączenia na osi

„czynnik wywołujący–ocena” lub „wtórna ocena–od-

powiedź”. Trudniejsze natomiast jest zauważenie bra-

ku przepływu informacji w układzie „ocena–wtórna

ocena”.

Traktując aleksytymię jako koncepcję wielowymiarową,

można ją określić jako: trudności w identyfikowaniu

i w różnicowaniu emocji i objawów somatycznych to-

warzyszących pobudzeniu emocjonalnemu, trudno-

ści w werbalizowaniu i opisywaniu emocji, operacyj-

ny, zadaniowy styl myślenia, a także jako zubożenie

życia wyobrażeniowego.

W trakcie dyskusji nad źródłami aleksytymii i jej istotą

Nemiah i wsp. (1976) zauważyli, że w pewnych wa-

runkach, takich jak sytuacje zagrożenia życia, ciężka

choroba somatyczna, można zaobserwować obraz

kliniczny odpowiadający tak zwanej aleksytymii wtór-

nej. Można powiedzieć, że jest to reakcja na czynniki

psychologiczne i socjokulturowe, czyli zmienna w cza-

sie, co powoduje, że jest łatwiejsza do wyleczenia.

Traktuje się ją tu, obok dysocjacji, jako sposób repre-

syjnego radzenia sobie z emocjami. Jako stan stałego

stłumienia (negatywnych) emocji ma łagodzić bole-

sny afekt i bronić przed depresją. Przykładem może tu

być stan ofiar Holocaustu, pożaru, gwałtu, kazirodz-

twa. Niektórzy badacze podkreślali, że aleksytymia

w tych przypadkach pojawia się po latach trwania trau-

www.psychiatria.viamedica.pl

Psychiatria 2006, tom 3, nr 1

my, na przykład u osób po urazie rdzenia kręgowego

czy wieloletnich dializach.

Za aleksytymię pierwotną w tym paradygmacie uzna-

je się trwałą cechę danej osoby, podlegającą tylko nie-

znacznym wahaniom w zależności od czasu i okolicz-

ności, mającą swoje wyraźne podstawy neurologicz-

ne (tzn. zaburzenia w anatomii mózgu). Takie rozróż-

nienie ma ważne konsekwencje w ciągle trwających

rozważaniach, czy aleksytymia jest cechą stałą czy sta-

nem przejściowym, czy można ją modyfikować, czy

człowiek nie ma na nią wpływu.

jako „dyrygentem” autonomicznej, neuroendo-

krynnej i behawioralnej ekspresji emocji. Zaburze-

nia jego funkcji mogą więc prowadzić do zmian

w świadomym doświadczaniu emocji. Ten deficyt

interoreceptywnej świadomości procesów emocjo-

nalnych można określić jako pewnego rodzaju

„emocjonalną ślepotę” ( blindfeel ) („nic nie czu-

ję”, „nie wiem, co czuję”), co oznacza, że chociaż

bodziec dociera i w pewnym zakresie jest rejestro-

wany, o czym świadczy świadomość zmian soma-

tycznych towarzyszących doświadczaniu emocji,

pacjent nie potrafi tego przeżyć świadomie [12].

Podobnie jak w ślepocie spowodowanej uszkodze-

niem kory wzrokowej, gdzie zachowane zostaje

pewne poczucie odbioru bodźców wzrokowych,

co można obserwować na poziomie behawioral-

nym. U 50% osób z uszkodzeniem ACC obserwu-

je się zaburzenie modulacji afektu.

Dopiero większa dostępność nowoczesnych technik

neuroobrazowania pozwoliła na zintensyfikowanie po-

szukiwań bardziej bezpośrednich dowodów na potwier-

dzenie tych hipotez. W wynikach badań rezonansu ma-

gnetycznego (MRI, magnetic resonance imaging ) uzy-

skano pozytywną korelację między wielkością prawego

przedniego zakrętu obręczy a aleksytymią u mężczyzn.

W badaniach czynnościowego rezonansu magnetycz-

nego (fMRI, functional MRI) [15] stwierdzono, że oso-

by aleksytymiczne w sytuacji ekspozycji na obrazy bu-

dzące pozytywne lub negatywne emocje wykazują od-

mienną aktywację ACC i przyśrodkowej kory przedczo-

łowej w porównaniu z grupą kontrolną. Warto tu pod-

kreślić, że nie było różnic w zakresie aktywacji układu

limbicznego (np.: ciała migdałowatego, hipokampa,

podwzgórza), który odpowiada za odpowiedź emo-

cjonalną na proste, percepcyjne aspekty emocji w reak-

cji na obrazy neutralne. W badaniu PET w czasie eks-

pozycji na zdjęcia przedstawiające twarze wyrażające

złość obserwowano różnice aktywacji w obszarach ko-

rowych, mniejszy regionalny przepływ krwi przez mózg

(rCBF, regione cerebral blood flow ) w prawej półkuli,

a większy w lewej oraz mniejszą aktywność w ACC

i wyspy. Ponadto nie zarejestrowano tu różnic w pobu-

dzeniu struktur limbicznych [16]. Przewaga funkcji le-

wej półkuli mózgu może powodować, że osoba jest

bardziej skoncentrowana na rzeczywistości zewnętrz-

nej, działaniu i wykazuje mniejszą świadomość własnych

emocji.

Podłoże psychologiczne czy neurologiczne?

Poszukiwania podłoża i przyczyn aleksytymii na grun-

cie rozważań teoretycznych wkrótce przeniosły się

w sferę badań klinicznych. Z dyskusji na temat: czy

aleksytymia to „zaburzenie” funkcjonalne czy anato-

miczne wyłoniły się następujące potencjalne modele

neuropsychologiczne [10, 12]:

— model limbiczno-neokortykalny

model transmisji międzypółkulowej, czyli ko-

misurotomii funkcjonalnej

misurotomii funkcjonalnej [13] — prawa półku-

la ocenia i interpretuje reakcje powstające w sytu-

acjach wyzwalających emocje w kontekście odpo-

wiedzi fizjologicznej. Lewa półkula u osób prawo-

ręcznych odpowiada natomiast za systematyzację

informacji, logikę i język. Przerwanie przepływu

informacji między półkulami, na przykład: przez

zablokowanie funkcji ciała modzelowatego, zabu-

rza zdolność do pełnej i spójnej oceny doświad-

czanych emocji. Efekt taki widać u pacjentów po

całkowitej komisurotomii chirurgicznej z powodu

padaczki, których cechuje OSM, TOE i mniejsza

zdolność do fantazjowania oraz ograniczone za-

pamiętywanie snów. Inni badacze, na podstawie

badania Transcranial Magnetic Stimulation (TMS)

(przezczaszkowa stymulacja magnetyczna), wska-

zują nie na zahamowanie komunikacji międzypół-

kulowej, ale na ułatwione hamowanie korowe [14].

W badaniu tym obserwuje się skrócenie czasu

transmisji z lewej do prawej półkuli u mężczyzn

aleksytymicznych, natomiast u kobiet kształtuje się

on jak w grupie osób niealeksytymicznych;

— model deficytu aktywacji przedniej kory za-

model deficytu aktywacji przedniej kory za-

krętu obręczy

Metody oceny

Metody oceny aleksytymii można podzielić na:

1) metody oceny klinicznej

krętu obręczy ( ACC , anterior cingulate cortex )

— przy pobudzeniu emocjonalnym ACC jest nie-

metody oceny klinicznej, na przykład Beth Izrael

Questionnaire , Observer Alexithymia Scale [17],

www.psychiatria.viamedica.pl

model limbiczno-neokortykalny — powstał na

bazie teorii emocji Papez’a. Układ limbiczny uru-

chamia i koordynuje fizjologiczne reakcje na bodź-

ce emocjonalne, a kora nowa interpretuje to, co się

stało i odnosi to do celów jednostki. Zakłócenie

przekazu informacji na tej drodze uniemożliwia

poprawną i pełną ocenę bodźca emocjonalnego;

— model transmisji międzypółkulowej, czyli ko-

model limbiczno-neokortykalny

model transmisji międzypółkulowej, czyli ko-

misurotomii funkcjonalnej

model deficytu aktywacji przedniej kory za-

krętu obręczy

metody oceny klinicznej

Dorota Płońska, Andrzej Czernikiewicz, Aleksytymia. Część I

metody samooceny, na przykład Schalling-Sif-

neos Personality Scale , Revised Schalling-Sifneos

Personality Scale, MMPI Alexithymia Scale, Toronto

Alexithymia Scale 26 , TAS-20, Bermond-Vorst Ale-

xithymia Questionnaire , czyli Alex-40, Amsterdam

Alex Scale , Alexithymia Provoked Response Qu-

estionnaire [19]. Zasadniczą wadą tych metod jest

fakt, że w sposób subiektywny, zależny od bada-

nego oceniają aspekt poznawczy aleksytymii. Poza

tym zachodzi pewien paradoks: osoba cechująca się

zmniejszonym wglądem we własne emocje ma do-

kładnie ocenić swoje zaburzenia w sferze afektywnej;

3) metody łączące ocenę kliniczną z samooceną

Częstość w populacji ogólnej

Początkowo aleksytymią interesowano się głównie

w kontekście profilu psychologicznego osób z choro-

bami psychosomatycznymi. Wkrótce okazało się, że jest

to zjawisko ogólnie występujące, a nie charakteryzują-

ce tylko pacjentów z określoną grupą schorzeń. Czę-

stość w populacji ogólnej ocenia się średnio na około

13% (9,3–18,8%) i ma ona cechy rozkładu normalne-

go. W większości badań niższy poziom edukacji, niższy

status socjoekonomiczny (niższy dochód, praca fizycz-

na) wiązały się z wyższym poziomem aleksytymii [22].

W wielu badaniach wykazano także wpływ płci osoby

badanej na uzyskiwane wyniki w zakresie oceny aleksy-

tymii. Częściej występuje ona u mężczyzn niż u kobiet

(17% vs. 10%), chociaż nie wszyscy badacze są tego

samego zdania. Można zauważyć także nieco odmien-

ny rozkład poszczególnych wymiarów aleksytymii

w zależności od płci, to znaczy u kobiet rzadziej obser-

wuje się znaczny udział zadaniowego stylu myślenia,

a także rzadziej towarzyszą mu objawy depresyjne.

metody łączące ocenę kliniczną z samooceną,

na przykład The California Q-set Alexithymia Pro-

totype (CAQ-AP), Karolinska Psychodynamic Pro-

file (KAPP);

4) inne — testy przymiotnikowe

inne — testy przymiotnikowe, na przykład

Q-sort, analiza wypowiedzi

Zamiast podsumowania, czyli jak funkcjonuje

aleksytymik?

Różnorodność i wielokierunkowość badań pozwoliła

na próbę stworzenia profilu psychologicznego osoby

aleksytymicznej. Za najbardziej typowe cechy uzna-

no: emocjonalną bladość (przy relatywnie wysokim

poziomie emocji negatywnych, a niskim poziomie

emocji pozytywnych), tendencję do ujawniania lęku

i napięcia w postaci objawów somatycznych, komu-

nikację głównie poprzez działanie i zachowania nie-

werbalne, wąski krąg zainteresowań i myślenie nad-

miernie konkretne. Osoba taka zachowuje dystans

wobec ludzi, unika bliskich relacji interpersonalnych

lub przeciwnie — wchodzi w nadmiernie zależne

związki, co może się przejawiać w życiu dorosłym przy-

zwyczajeniem się do innych osób, bez towarzyszące-

go temu poczucia bezpieczeństwa [23]. Siebie i in-

nych ocenia w kategoriach „ogółu”, „większości”,

„powinności”, „normalności” i preferuje to, co uzna-

ne i stosowne w danym kontekście społecznym. De-

cyzje podejmuje raczej zgodnie z „zasadami” niż uczu-

ciami. Osobie takiej trudno mówić o własnych emo-

cjach [24], a inni odbierają ją jako osobę może nawet

nadmiernie logiczną, praktyczną, niesentymentalną,

która sprawia wrażenie, że jej wewnętrzne, osobiste

życie jest ubogie. Jej wypowiedzi mogą być czasami

wręcz pedantyczne, odzwierciedlające zbyt przedmio-

towo rzeczywistość zewnętrzną, mało wglądowe

[25]. Reakcje na sztukę, film, muzykę mogą się wy-

dawać jakby stłumione, emocjonalnie stereotypowe,

zawierające mniej określeń odnoszących się do emo-

analiza wypowiedzi ( transcript analysis )

— na przykład metoda Gottscheler, Glasser, testy

testy

projekcyjne, takie jak: AT 9, SAT 9, TAT, test Ror-

schacha.

Większość z tych metod ma jednak słabe właściwo-

ści psychometryczne, a uzyskiwane wyniki nierzadko

nie korespondują ze sobą, różnią się trafnością albo

odnoszą się tylko wybiórczo do pewnych aspektów

aleksytymii. Wynika z tego wiele trudności metodo-

logicznych i statystycznych przy porównywaniu wy-

ników badań wykorzystujących różne skale. Najczę-

ściej używanym testem, o największej rzetelności,

trafności i standaryzacji jest TAS-20 [20], będący

modyfikacją TAS-26. Skala ta została przetłumaczo-

na na 18 języków, w tym na: włoski, holenderski,

niemiecki, francuski, fiński, hiszpański, szwedzki, li-

tewski, hindi, turecki, portugalski, koreański. Zawie-

ra 3 podskale: 1) trudności w identyfikowaniu i róż-

nicowaniu emocji z objawami somatycznymi towa-

rzyszącymi pobudzeniu emocjonalnemu (TIE), 2) trud-

ności w werbalizowaniu i opisywaniu emocji (TOE),

3) operacyjny styl myślenia (OSM). Większość danych

wskazuje na 3-czynnikową strukturę wewnętrzną,

chociaż w niektórych badaniach wykazano, że jest

ona 2-czynnikowa.

Niektórzy zalecają równoległe korzystanie ze skali sa-

mooceny — TAS-20 i jednej ze skal obserwacyjnych,

na przykład zmodyfikowanej wersji Beth Izrael Qu-

estionnaire (BIQ) [21] w celu zminimalizowania wad

obu metod.

www.psychiatria.viamedica.pl

Toronto Structured Interview for Alexithymia [18].

Odpowiedzi na zadawane pytania ocenia się pod

kątem wysycenia emocjonalnego, co w dużej mie-

rze uzależnia stopień wiarygodności wyników od

doświadczenia osoby badającej;

2) metody samooceny

metody samooceny

metody łączące ocenę kliniczną z samooceną

inne — testy przymiotnikowe

analiza wypowiedzi

projekcyjne

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: