ZAJĘCIA POZASZKOLNE
ZAJĘCIA POZASZKOLNE – są to zajęcia dzieci i młodzieży uczącej się w różnych szkołach, organizowane przy czynnym współudziale uczestników przez placówki specjalne w tym celu powołane lub zajmujące się pracą wychowawczą obok zajęć prowadzonych dla dorosłych, wybrane przez nich dla spędzenia czasu wolnego, przynoszące wypoczynek i rozrywkę, spajające uczestników jednej placówki szczególnymi więziami, kształtujące i doskonalące wewnętrznie, dające okazję do społecznego działania, a równocześnie uczące samodzielnego gospodarowania czasem pozostającym po wypełnieniu związanych ze szkołą lub innych obowiązków.[1]
3.1. RODZAJE PLACÓWEK WYCHOWANIA POZASZKOLNEGO
Zajęcia pozaszkolne organizują różne instytucje, które działają niezależnie od szkoły.
Mogą to być:
instytucje pozaszkolne specjalnie powołane do pracy, z młodzieżą szkolną podporządkowane resortowi oświaty i Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego:
pałace młodzieży – są to placówki o dużej ilości pomieszczeń doskonale wyposażonych, w których uczestnicy mogą pracować we wszystkich niemal obranych przez siebie kierunkach (specjalności naukowe, techniczne, artystyczne, wychowania fizycznego, sportu i turystyki). Mają oddzielne gabinety metodyczne.
młodzieżowe domy kultury – skupiają młodzież wszystkich typów szkód od lat 10 do 18. Mają bardziej ograniczone możliwości niż pałace młodzieży. Nie posiadają oddzielnych gabinetów metodycznych.
domy kultury dzieci i młodzieży – służą one potrzebom młodzieży szkół podstawowych i prowadzą dla niej różne zajęcia artystyczne, techniczne i z zakresu wychowania fizycznego. Organizuje się w nich kółka choreograficzne, żywego słowa, czytelnicze, fotograficzne, sprawnych rak, prowadzi się teatr kukiełek i teatr cieni, zajęcia kulturalno – rozrywkowe o charakterze masowym, akcję wycieczkowo – turystyczną, zajęcia harcerskie, obozy letnie itp.
pozaszkolne placówki kierunkowe (np. Stacja Młodych Techników, Stacja Młodych Biologów, Planetarium itp.) – placówki te posiadają tylko jeden, ale za to bardzo bogato rozbudowany dział pracowni technicznych (każda poświęcona jest jednej specjalności np.: radio – teletechniczna, elektrotechniczna, modelarstwa lotniczego i szkutniczego, motoryzacyjna, maszynowa, górnicza, konstrukcji drewnianych i metalowych itp.). Zadaniem tych placówek jest wykrywanie i rozwijanie kierunkowych uzdolnień technicznych uczestników oraz wyrabianie w nich postaw badawczej i wynalazczej.
ogniska pracy pozaszkolnej,
ogrody jordanowskie – prowadzą zajęcia na boisku lub w ogrodzie wyposażonym w rozmaite urządzenia zabawowe dla dzieci, a w razie niepogody w świetlicy. Organizuje się w nich różne zabawy i gry zespołowe, tańce i rytmikę, śpiew, zajęcia sportowe, prace na działce itp.
place gier i zabaw – są ogólnie dostępne w większych miastach, gromadzą dzieci, które zbierają się przypadkowo, aby się bawić, nad ich bezpieczeństwem czuwa instruktor,
młodzieżowe świetlice dworcowe,
ośrodki wychowania fizycznego,
międzyszkolne kluby sportowe.
instytucje kulturalne i oświatowe przeznaczone dla dorosłych, które udostępnione są młodzieży częściowo lub całkowicie, albo które prowadzą sekcje, kluby młodzieżowe jako swą dodatkową działalność:
placówki resortu kultury i sztuki posiadające sekcje dziecięce i młodzieżowe (domy kultury, kluby, zespoły, biblioteki itp.),
placówki prowadzone przez związki zawodowe, posiadające sekcje dziecięce i młodzieżowe (związkowe domy kultury, świetlice przyzakładowe itp.)
placówki pozaszkolne prowadzone przez społeczne organizacje wychowawcze (i inne organizacje społeczne).
Placówki te służą pomocą drużynom podwórkowym prowadzącym akcje podwórkowe polegające na organizowaniu zabaw, sportów letnich i zimowych, wycieczek i imprez dziecięcych dla dzieci i młodzieży większych osiedli mieszkaniowych. Obok ww. placówek istnieją ponadto ogniska muzyczne i plastyczne oraz ruchu artystycznego.
3.2. CELE I ZADANIA PLACÓWEK WYCHOWANIA POZASZKOLNEGO
Placówki wychowania pozaszkolnego mają swoje określone cele i zadania, które można podzielić na ogólne i szczegółowe.
Do ogólnych zaliczyć należy:
Organizowanie wolnego od nauki szkolnej czasu dzieci i młodzieży, w sposób odpowiadający potrzebom społeczeństwa i państwa.
Służenie – pomocą szkole przez utrwalenie, pogłębianie i rozszerzanie zdobytych na lekcjach wiadomości, umiejętności i nawyków oraz kształtowanych w szkole wartości wychowawczych.
Rozbudzenie i rozwijanie kierunkowych zainteresowań i zamiłowań uczestników oraz wykrywanie i kształtowanie ich uzdolnień a dzięki temu ułatwianie im wyboru przyszłego zawodu.
Do najważniejszych zadań szczegółowych zalicza się:
Kształtowanie u uczestników naukowego poglądu na świat, ideałów i uczuć patriotycznych.
Organizowanie udziału młodzieży w życiu społecznym środowiska.
Wyrabianie u uczestników umiejętności współżycia i współpracy w zespole ludzkim.
Rozwijanie i kształtowanie uczuć moralnych, intelektualnych i estetycznych uczestników.
Wyrabianie u uczestników świadomej dyscypliny.
Rozwijanie pożądanych cech woli i charakteru (aktywności, wytrwałości, inicjatywy twórczej, samodzielności, obowiązkowości, samorządności, poczucia odpowiedzialności osobistej i zbiorowej itp.).
3.3. METODY ZAJĘĆ POZASZKOLNYCH
Ze względu na formę realizacji metody zajęć pozaszkolnych dzieli się na:
metody pracy masowej (zajęć masowych) – skupiające największą ilość uczestników danej placówki. Nie prowadzi się tu ewidencji osobowej.
W pracach masowych mają zastosowanie różne metody pracy:
wieczory dyskusyjne,
wieczory ciekawej nauki i techniki,
wieczory muzyczne, wykład, odczyt, referat, opowiadanie,
wieczory recytatorskie,
wieczory baśni i bajek,
seanse filmowe i widowiska sceniczne,
zabawy, gry i rozrywki,
konkursy (krótko- i długotrwałe),
wycieczki,
spotkania,
obozy wędrowne (wakacyjne)
Metody pracy zespołowej:
zajęcia w kółkach zainteresowań – niemal wszyscy stali uczestnicy placówki grupują się w zespołach noszących nazwę kółek zainteresowań lub klubów. W kółkach gromadzi się młodzież mająca takie lub podobne zainteresowania i pracuje dobrowolnie pod kierunkiem instruktora. Nazwy kółek i problematyka ich pracy mogą być różne. W pracy kółek zainteresowań występuje zazwyczaj 3 zasadnicze rodzaje organizacji zajęć uczestników:
zajęcia grupowe – wszystkich uczestników dzieli się na zorganizowane grupy (czyli zespoły), z których każdy otrzymuje określone zadanie do wykonania albo jakąś część zadania ogólnego
zajęcia indywidualne – każdy uczestnik pracuje oddzielnie na wykonaniem jakiegoś zadania
zajęcia systemem seryjnym czyli potokowym – każdy uczestnik wykonuje wielokrotnie tę samą czynność
zajęcia w klubach młodzieżowych – gromadzą dorastającą młodzież wyższych klas licealnych i wyższych uczelni. Członkowie klubów korzystają z towarzyskich popołudni klubowych, imprez kulturalno – rozrywkowych i zabaw towarzyskich, część bierze udział w pracach sekcji, w których obecność jest obowiązkowo przestrzegana.
Działalność klubów obejmuje następujące rodzaje zajęć:
organizowanie wolnego czasu,
zaspokajanie zainteresowań dotyczących problematyki współczesnego życia,
uprawianie turystyki i krajoznawstwa,
rozbudzanie i rozwijanie zainteresowań i uzdolnień twórczych,
nawiązywanie i umacnianie więzi przyjaźni z młodzieżą innych narodów.
metody pracy indywidualnej – mają zastosowanie tylko na zajęciach kółek zainteresowań, a czasem w pracach masowych, gdy każdy z uczestników realizuje sam jakieś oddzielne zadania.
Na plan pierwszy wysuwa się jednostka i jej osobnicze cechy: zainteresowania, uzdolnienia, zaangażowanie, możliwości fizyczne i intelektualne, tempo pracy oraz właściwości charakteru np. samodzielność, inicjatywa, pomysłowość, wytrwałość, ambicja itp.
Prace indywidualne mogą występować w dwóch odmianach:
praca indywidualna „równym frontem” – wszyscy uczestnicy wykonują samodzielnie to samo i tak samo.
praca na dowolnie obrane tematy.[2]
3.4. ZASADY ORGANIZACJI FORM ZAJĘĆ POZASZKOLNYCH
Istnieje bardzo wiele zasad organizacji form zajęć pozaszkolnych, ale istotne znaczenie odgrywa 10 z nich:
Zasada świadomego działania – każdy uczestnik zawsze musi mieć wyraźną świadomość tego, co robi, dlaczego to robi i w jaki sposób rtia swoje zadanie wykonać.
Zasada aktywności myślowej i fizycznej.
Zasada zainteresowania.
Zasada poglądowości.
Zasada dostępności.
Zasada samodzielności.
Zasada indywidualizacji.
Zasada systematyczności.
Zasada różnorodności.
Zasada higieny i bezpieczeństwa pracy.[3]
3.5. FUNKCJE WYCHOWANIA POZASZKOLNEGO
System nauczania i wychowania pozaszkolnego powinien wypełniać następujące funkcje:
kreatywną – polega na zaspakajaniu potrzeb samorealizacji jednostki, rozwijaniu zainteresowań i aspiracji, umiejętności i sprawności, wykrywaniu . i rozwijaniu uzdolnień i talentów, zbliżaniu do różnych dziedzin życia społeczeństwa, kształtowaniu postaw twórczych i predyspozycji do kierowania własnym rozwojem.
rekreacyjną – przejawia się głównie w organizowaniu wypoczynku, zabawy i rozrywki.
kształcącą – wyraża się w rozwijaniu zainteresowań nauką i techniką oraz kształtowaniu postaw naukowo – badawczych dzieci i młodzieży.
opiekuńczą – wiąże się z tworzeniem warunków do zaspakajania podstawowych potrzeb dzieci i młodzieży, przeciwdziałaniem czynnikom zagrażającym życiu i zaburzającym rozwój, wyrównywaniem braków rozwojowych, kompensowaniu niedomogów w funkcjonowaniu rodziny, ukierunkowaniem drogi szkolnej uczniów i przeciwdziałaniem negatywnym selekcjom. Funkcja ta wynika z szybkiego tempa przemian społeczno – kulturowych, występowania zjawisk patologii społecznej (zwłaszcza w wielkich aglomeracjach), dezorganizacji środowiska rodzinnego, pracy zawodowej obojga rodziców i ich dłuższego przebywania poza domem, nasilania się chorób cywilizacyjnych, niedomogów systemu szkolnego.
integracyjną – ukierunkowaną na: zbliżanie się do siebie dzieci, młodzieży i dorosłych zamieszkałych w danym osiedlu, dzielnicy, mieście, wsi i większych rejonach terytorialnych oraz nawiązywanie więzi interpersonalnych w sferze społecznej i duchowej. Funkcja ta wynika z narastającego zjawiska osamotnienia społecznego i duchowego ludzi, anonimowości życia w środowisku wielkomiejskim, nasilenia się patologii społecznej.
środowiskową – obejmuje takie zadania, jak: podnoszenie poziomu kultury pedagogicznej społeczności lokalnej, rozbudzanie i wzmacnianie motywacji do podejmowania działalności opiekuńczo – wychowawczej i kulturalno – oświatowej, inicjowanie współdziałania placówek i instytucji środowiskowych zorientowanych na zaspakajanie potrzeb społeczności lokalnej, koordynowanie działalności kształcącej, opiekuńczo – wychowawczej i kulturalno – oświatowej oraz wzbogacanie infrastruktury materialnej wychowania w środowisku.[4]
IV. WSPÓLNE RELACJE ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH I POZASZKOLNYCH
Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne ze względu na treść dzieli się na:
związane z przedmiotami nauczania (z dyscyplinami nauk) tzw. naukowe
Reprezentowane są przez koła historyczne, polonistyczne, matematyczne, młodych biologów, geograficzne i inne odpowiadające z nazwy i treści przedmiotom nauczania.
Praca w różnych dziedzinach naukowych prowadzona jest na kilku poziomach i wzbogacana ciekawymi eksperymentami, lektura popularnonaukowych książek, rozwiązywaniem trudniejszych problemów matematycznych.
techniczne, polegające na różnego rodzaju pracach technicznych
Tworzy się zespoły zajmujące się radiotechniką, modelarstwem lotniczym, zagadnieniami motoryzacji itp.
Tematy zajęć tych zespołów można podzielić na 2 kategorie: mające na celu wytworzenie użytecznego przedmiotu bądź wykonanie usługi technicznej.
artystyczne, nawiązujące do dziedzin sztuki
Prowadzone są one w zespołach i kółkach plastycznych, muzycznych, artystycznych, zespołach teatralnych, choreograficznych i innych.
Artystyczne zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne można pod względem treści podzielić wg. podstawowych wrażeń zmysłowych:
wzrokowych – rysunek i malarstwo, rzeźba, fotografika, rękodzieło artystyczne np. haft,
słuchowych – śpiew, muzyka, sztuka języka,
dotykowo-muskularnych – taniec, rytmika, gimnastyka artystyczna,
pochodzących od wrażeń syntetycznych, jakie dają dziedziny sztuki wywołujące wielorakość wrażeń – kino, teatr, radio, telewizja.
Wg powyższych grup organizowane są działy artystyczne w większych placówkach wychowania pozaszkolnego, a pracownie i zespoły tworzy się według jeszcze bardziej drobiazgowego podziału (np. teatr lalek, teatr małych form scenicznych, teatr satyry itp.).
W szkołach popularne są teatry uczniowskie, kółka fotograficzne, zespoły taneczne a w szkołach średnich zespoły satyryczne, orkiestralne (muzyczne).[5]
sportowe i turystyczne
Istotne znaczenie dla rozwoju młodego pokolenia maja pozalekcyjne i pozaszkolne zajęcia sportowo – rekreacyjno – turystyczne (zajęcia w sekcjach sportowych, rekreacyjnych, turystycznych oraz socjokulturalnych dla uprawiania aktywności ruchowej, wypoczynku, przyjemności i samodoskonalenia).
Wszystkie te zajęcia są ściśle zintegrowane z kulturą, wychowaniem, higieną oraz dbałością o zdrowie.
Na zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych występuje więc integracja wszystkich przedmiotów nauczanych w szkole. Zajęcia te dobrze zorganizowane wpływają na regenerację sił fizycznych młodzieży i skutecznie przeciwdziałają niektórym ujemnym wpływom cywilizacji.[6] Formami typowymi dla organizacji pozalekcyjnych i pozaszkolnych zajęć z dziedziny wychowania fizycznego są:
szkolne koła sportowe (dla uczniów starszych),
międzyszkolne kluby sportowe (zrzeszające młodzież)
Cechą wspólną wszystkich zajęć sportowych jest współdziałanie, które przybiera formę gry.
Turystyka szkolna to inaczej wycieczkowanie połączone z krajoznawstwem.
W zajęciach turystycznych uprawianych przez młodzież szkolną znajdują się:
elementy związane z pokonywaniem przestrzeni (techniczne i kondycyjne przygotowania do wycieczki oraz wędrowanie na piechotę lub wybranymi środkami lokomocji),
elementy związane z poznawaniem przebywanej drogi (elementy geografii fizycznej i gospodarczej, historii, sztuki, etnografii, językoznawstwa itp.).
hobbystyczne[7], polegające najczęściej na kultywowaniu zbieractwa (np. filatelistyczne, zbieractwo nalepek, naklejek, żetonów itd.)
V. PODSTAWOWE FORMY ORGANIZACYJNE ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH I POZASZKOLNYCH
Na strukturę zajęć pozalekcyjnych lub pozaszkolnych ma wpływ nie tylko ich treść.
Istnieje szereg form organizacyjnych zajęć, które różnią się od siebie w sposób istotny i od których zależy struktura zajęć. Można wyróżnić cztery podstawowe formy organizacyjne zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych:
zajęcia w zespołach stałych,
krótkie kursy,
imprezy, tzw. imprezy masowe,
zajęcia zabawowe, zwane również propedeutycznymi, przygotowującymi lub wprowadzającymi
Kryterium zastosowania powyższego podziału jest:
czas trwania danej formy organizacyjnej,
stosunek instruktora do prowadzonej grupy,
liczebność grupy
Zespoły stałe – przybierają postać kół o różnych kierunkach działalności i działają najkrócej przez rok. Należy do nich kilkanaście osób i skład grupy się nie zmienia. Jeden instruktor stara się wytworzyć silne więzy wewnątrz grupy.
Kurs – jest formą przyśpieszającą działania, mającego na celu osiągnięcie z góry określonych efektów. W ramach zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych kursy mogą być organizowane:
jaka kwalifikacyjne; tzn. dające formalne kwalifikacje w dziedzinie (np.: kurs na kartę rowerową, kurs przewodników po okolicy itp.)
jako przygotowujące do zadań, często specjalnych, wycinkowych, zadań planowanych w ramach którejś organizacji z kręgu zajęć pozalekcyjnych lub pozaszkolnych (np.: kurs redaktorów gazetek szkolnych, kurs komputerowy, językowy itp.). Czas trwania zajęć jest stosunkowo krótki i zakończony sprawdzianem uzyskanych wiadomości i umiejętności.
Zajęcia masowe – są to zajęcia krótkotrwałe od 1 do kilku godzin (np. rywalizacje sportowe szkół, imprezy artystyczne, porządkowanie zieleni wokół szkoły itp.). Wyodrębnioną kategorię imprez masowych stanowią konkursy.
Zajęcia zabawowe – poza czynnościami wprowadzającymi lub porządkowymi, poświęcone są zabawie swobodnej lub kierowanej. Przeprowadzane są najczęściej w świetlicy (tzw. zajęcia świetlicowe) lub na placu gier i zabaw.
Krzysztof Lubański w artykule „Zachowania młodzieży w czasie wolnym” do zajęć pozaszkolnych i pozalekcyjnych zalicza także lekcje z przedmiotów nie objętych programem szkolnym (np. dodatkowy język zachodni, zajęcia komputerowe itp.), korepetycje i zajęcia związane z religią (schole, zespoły śpiewacze itp.).[8]
ZAKOŃCZENIE
Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne stwarzają sytuacje sprzyjające dobrowolnemu, a zarazem świadomemu uczestnictwu uczniów w różnorodnej działalności społecznej, kulturalno – oświatowej i kształcąco – rekreacyjnej. Zwiększony zasób czasu wolnego uczniów w soboty i inne dni wolne od zajęć (tzw. długie weekendy) powinien skłaniać wychowawców, dyrektorów szkół i pracowników placówek pozaszkolnych do zintensyfikowania działalności i wzmożenia opieki nad uczniami w sposób zaangażowany i wszechstronny, Działalność ta powinna stać się czynnikiem szeroko pojętej profilaktyki.
Sieć i baza placówek wychowania pozaszkolnego powinna ulec modyfikacji i rozbudowie.
Jak wykazują, badania, na 10 tys. mieszkańców przypadać powinna przynajmniej jedna placówka pozaszkolna (młodzieżowy dom kultury, klub dziecięcy, ogród jordanowski itp.). W innym przypadku dzieci i młodzież w wieku szkolnym będą coraz częściej przebywać na ulicy, ulegać negatywnym oddziaływaniom.
Niestety moje powyższe rozważania pozostaną tylko w sferze pobożnych życzeń, które nieprędko się spełnią, gdyż na początku lat dziewięćdziesiątych wyraźnie zmniejszyła się liczba placówek kulturalno – oświatowych, stowarzyszeń i organizacji społecznych i innych instytucji pozaszkolnych o charakterze środowiskowym i proces ich dalszej likwidacji trwa nadal.
Obumierają instytucje kulturalno – oświatowe (zamiast się rozwijać!) likwidowane są małe placówki, tj. świetlice dziecięce (blokowe), kluby młodzieżowe, pracownie techniczne i artystyczne, biblioteki i czytelnie osiedlowe, kina itp.
Nadal funkcjonują – choć borykają się z różnorodnymi trudnościami tylko większe, wyżej zorganizowane placówki kulturalno – oświatowe, takie jak: domy kultury; młodzieżowe domy kultury, biblioteki publiczne, gminne ośrodki kultury. Główną przyczyną redukcji sieci placówek jest trudna sytuacja materialna gmin miejskich i wiejskich. Obumierają lub obumarły już tradycyjne organizacje i stowarzyszenia, które w poprzednich latach skupiały liczne siły społeczne i ukierunkowywały je na realizację zadań w dziedzinie wychowania i opieki nad młodzieżą. Ponadto w ostatnich latach zaznaczyła się wyraźnie w środowiskowej działalności kulturalno – oświatowej orientacja komercyjna.
Szybko postępujące urynkowienie naszej gospodarki, kryzys ekonomiczny, dezintegracja systemu oświaty, kultury i sztuki, decentralizacja działalności kulturalno – oświatowej, braki finansowe w skali lokalnej, niska sprawność organizacyjna władz i samorządów terenowych sprawiły, że placówki edukacyjne podporządkowały swoją działalność prawom gospodarki rynkowej, zorientowały się na zysk i pozyskiwanie własnych dochodów. Od kilku lat środki finansowe na działalność programową wiele placówek zdobywa samodzielnie, gdyż budżetowe dotacje są niewystarczające na płace i na utrzymanie bazy ma...
misiek439