Wenezuela (Venezuela, Republika Wenezueli), państwo w Ameryce Pd., nad M. Karaibskim i O. Atlantyckim; 912 tys. km2; 23,9 mln mieszk. (2003), Metysi, biali, Murzyni, Indianie; katolicy; w miastach 91% ludności; stol.: Caracas, inne m.: Maracaibo (gł. port), Valencia, Barquisimeto, Maracay; j.u. hiszp.; republika; składa się z 23 stanów, dystryktu federalnego i dependencji federalnych. Na zach. i pn. Andy (Bolívar, 5007 m), w części środk. Niz. Orinoko, na pd.-wsch. Wyż. Gujańska; wyspy przybrzeżne (największa Margarita); trzęsienia ziemi; klimat podrównikowy wilgotny, w górach podrównikowy suchy, na Wyż. Gujańskiej równikowy wilgotny; gł. rz.: Orinoko, Caura, Caroní; na rzekach wodospady (najwyższy na Ziemi — Salto Angel, 1054 m); jeziora, gł. w pn. części kraju, największe Maracaibo (tektoniczne); lasy równikowe, formacje trawiaste (llanos), namorzynowe. Podstawą gospodarki jest wydobycie ropy naft. i rud żelaza oraz przemysł przetwórczy; rafinerie ropy naft., hutnictwo żelaza, przemysł nawozów i tworzyw chem., maszyn., cementowy, spoż.; wydobycie gazu ziemnego, asfaltu, węgla kam., diamentów, złota; uprawa trzciny cukrowej, zbóż, bananów, drzew cytrusowych, kawowca, kakaowca; hodowla bydła, owiec; eksploatacja lasów (lateks, balata); rybołówstwo; turystyka. Terytorium zamieszkane w okresie prekolumbijskim przez Indian (gł. Karaibów i Arawaków), w końcu XV w. odkryte i zbadane przez Hiszpanów, następnie penetrowane przez poszukiwaczy Eldorado i kolonizowane, od XVI w. w hiszp. wicekrólestwie Peru, od 1717 — Nowej Granady; w XVIII w. okres pomyślności gosp. związanej z eksportem kawy i kakao; od poł. XVIII w. dążenia emancypacyjne Kreoli i spiski antyhiszp.; od pocz. XIX w. wojna o niepodległość, zapoczątkowana 1806 wyprawami F. de Mirandy, od 1813 prowadzona przez armię pod dowództwem S. Bolívara, która 1823 wyzwoliła W., wchodzącą od 1819 w skład Wielkiej Kolumbii; po jej rozpadzie od 1830 samodzielna republika; do 1935 rządy miejscowych caudillos (m.in. J.A. Páeza, A. Guzmána Blanco, C. Castro Ruiza, J.V. Gómeza); 1895–99 konflikt z Gujaną Bryt. (straty terytorialne), 1902–04 — z W. Brytanią, Niemcami i Włochami w sprawie długów W.; od lat 20. XX w. gwałtowny rozwój przemysłu naft., napływ obcego, gł. amer. kapitału, który wyparł bryt. i hol., i wzrost zależności od USA; po 1935 demokratyzacja systemu polit., przerwana dyktaturą M. Péreza Jiméneza (1948–58), po 1958 jego stabilizacja (na przemian rządy partii chadeckiej COPEI, zał. 1946, i socjaldemokr. Akcji Demokr., zał. 1936), której podstawę ekon. tworzyły dochody z ropy naft.; 1975 nacjonalizacja przemysłu naft.; od lat 80. trudności gosp. (związane ze świat. kryzysem naft. z lat 70.), a z czasem społ. — przerodziły się w ogólny kryzys państwa; 1999 nowa konstytucja, przyjęta w referendum; W. uczestniczy w procesach integracyjnych w Ameryce Łac., jest czł. m.in.: Wspólnoty Andyjskiej, Latynoamer. Systemu Gosp., Latynoamer. Stow. Integracyjnego i Grupy Trzech.
Maciejka2761