Romantyzm.txt

Romantyzm

Nazwa ta wywodzi si� od francuskiego s�owa ?romantisme?, pochodz�cego od �aci�skiego ?romanticus? ? tzn. niezwyk�y lub ?romanus? ? czyli roma�ski. Jego dominacja przypada w Europie na okres mi�dzy Wielk� Rewolucj� Francusk� (1789) a Wiosn� Lud�w (1848). Za dat� rozpocz�cia romantyzmu w Polsce przyjmuje si� rok 1822 ? wydanie I tomu poezji Adama Mickiewicza do powstania styczniowego w 1863 roku. Ju� jednak od utworu niepodleg�o�ci, a nawet wcze�niej rodzi�y si� tendencje zapowiadaj�ce romantyzm, obj�te wsp�ln� nazw� preromantyzmu. Romantyzm obj�� wszystkie sfery ludzkiej �wiadomo�ci i tw�rczo�ci ? jak: sztuk�, polityk�, ideologi�, filozofi�, obyczaje. Natomiast romantyzm polski zwi�zany by� z przemianami wewn�trz spo�ecze�stwa feudalnego. By� wi�c wewn�trznie niejednolity. Dlatego te� tak si� r�ni� od romantyzmu europejskiego, poniewa� w polskich utworach tej epoki poruszana by�a sprawa wolno�ci i niepodleg�o�ci narodu, nowy model patriotyzmu. Intelektualny i artystyczny dorobek romantyzmu jest nieustannie obecny w kulturze epok poromantycznych. Bunt przeciwko normom, zbyt ograniczaj�cym artyst�, tw�rcza ekspresja, programowo�� wyobra�ni ? sta�y si� warto�ciami sztuki kolejnych pokole�.
W zaborze rosyjskim nasili�y si� uciski na ludno�� polsk�, co by�o, mi�dzy innymi, przyczyn� wybuchu powstania listopadowego w 1830 roku, kt�re zako�czy�o si� kl�sk�. Nast�pi� okres ?Wielkich Emigracji? ? Polacy obawiaj�c si� silnych represji ze strony zaborcy uciekali g��wnie do Francji (Hotel Lambert, Towarzystwo Demokratyczne Polskie) i Wielkiej Brytanii (Lud Polski). Rosja rozpocz�a rusyfikacj� szkolnictwa i administracji. W 1846 roku wybuch�y zamieszki w Rzeczpospolitej Krakowskiej, kt�re po kilku dniach zosta�y st�umione, a Krak�w zosta� wcielony do zaboru Austriackiego. W Galicji, z inspiracji zaborcy austriackiego, dosz�o do buntu ch�op�w przeciwko �wczesnej szlachcie ? rze� galicyjska 1846 r. W latach 1848-49 w Europie ?nasta�a? Wiosna Lud�w, co by�o inspiracj� do wybuchu powstania wielkopolskiego i wyst�pie� w Galicji. W 1863 roku wybuch�o powstanie styczniowe, zako�czone kl�sk�; po kt�rym nasili�y si� represje zaborc�w, rozpocz�a si� nasilona rusyfikacja, mocniej starano si� zatrze� �lady kultury polskiej. Podobna sytuacja by�a w Wielkopolsce, gdzie zniesiono Wielkie Ksi�stwo Pozna�skie; germanizowano szkolnictwo.
Muzyk�, tw�rcy romantyzmu uwa�ali za sztuk� najdoskonalsz�, w kt�rej widzieli mo�liwo�� wyra�ania najbardziej skomplikowanych i subtelnych uczu�, trudnych niekiedy do ujawnienia w s�owach. Pisa� o tym Zygmunt Krasi�ski:
?Jestem przekonany, �e muzyka najwy�sz� jest mow� ludzko�ci; ��cz�ca nas z za�wieciem duch�w, wyra�aj�c� wszystkie uczucia na kt�re s��w nie mamy, na kt�re przyczyn wynale�� nie mo�emy. Muzyka jest to wyj�cie z siebie tego, co najwi�cej boskiego mamy i postawienie przed sob�.?
Romantyczne tendencje w malarstwie objawi�y si� w nowym spojrzeniu na przyrod� jako na tw�r pot�ny i tajemniczy, na �ywio� kszta�t�w i barw. Podobnie zacz�to traktowa� histori�, wydobywaj�c dramatyzm jej wydarze� i tragizm uwik�anego w nie cz�owieka. W �wiecie ludzkim dostrze�ono tak�e postacie osamotnione i niepowtarzalne.
M�odzi romantycy pozowali na Byron�w i Werter�w, marzyli o niezwyk�ych czynach, po�miertelnej s�awie. Uczucia swoje stylizowali wed�ug nieszcz�liwej mi�o�ci romantycznych kochank�w, gardzili proz� �ycia codziennego, ulegli wp�ywom mody z zakresu stroju i uczesania. Kobieta powinna wygl�da� lekko, zwiewnie, omal bezciele�nie. Gorset powr�ci� do mody, by� do�� d�ugi i nadawa� elegantce romantycznej z lat 1820 kibi� w�sk� nie tylko w talii.
Styl romantyczny nie omin� rze�by i architektury. W rze�bie romantycznej dominuje element poetycko ? literacki. W architekturze odbi�y si� zami�owania historyczne romantyk�w i ich kult �redniowiecza. Z tego kultu wywodzi� si� renesans gotyku. Budowano wi�c pa�ace i ko�cio�y w stylu gotyckim. We wn�trzach umieszczano �redniowieczne zbroje, dawne �wieczniki, galerie portret�w przodk�w. Nie stworzy� natomiast romantyzm w�asnego stylu w budownictwie.
Filozofia romantyzmu wyros�a ze zw�tpienia w has�a o�wieceniowe, ujmuj�ce �wiat jako sprawnie funkcjonuj�c� maszyn�, kt�rej dzia�aniem rz�dz� poznawalne rozumowo, niezmienne prawa - has�a obalone przez Wielk� Rewolucj� Francusk�. Filozofowie romantyzmu proponowali odmienn� wizj� �wiata jako �yj�cego i rozwijaj�cego si� organizmu.

Immanuel Kant - g�osi� subiektywizm w postrzeganiu �wiata. Obraz �wiata zale�y od poznaj�cego go podmiotu. Do wra�e� zmys�owych bowiem cz�owiek dodaje wyobra�enia. Rozum ludzki tworzy pewne idee, przez kt�re usi�uje uog�lni� swe do�wiadczanie �wiata.W tym nurcie filozofii maj� swe �r�d�a dwa naczelne has�a sztuki romantycznej - idealizm i indywidualizm. Z nazwiskiem Kanta wi��e si� tak�e poj�cie z zakresu etyki ? imperatyw kategoryczny- konieczno�� podporz�dkowania si� jednostki temu, co jej zdaniem powinno sta� si� prawem powszechnym.
Jan Gottlieb Fichte - woli, czynowi, idea�owi przyznawa� pierwsze�stwo przed rzeczywisto�ci� i materi�. Jego filozofia oscylowa�a w kierunku idealistycznej metafizyki. Za jedn� z najwa�niejszych warto�ci uznawa� wolno��. Ogromne znaczenie przypisywa� mo�liwo�ciom jednostki (indywidualizm). Jej mo�liwo�ci kreacyjne stawia� na r�wni z moc� Boga.
Fryderyk Schlegl - zaj�� si� rol� artysty w spo�ecze�stwie, g�osi� ide� sztuki spontanicznej oraz koncepcj� uniwersalnej poezji, zbli�aj�cej si� do religii. Tworzenie by�o dla niego aktem boskiej kreacji, w czasie kt�rej artysta wznosi si� ponad rzeczywisto�� ziemsk�, odrzuca wszelkie normy i prawa, dominuje nad swym dzie�em i odbiorc�.
Wilhelm Schelling - wprowadzi� do filozofii poj�cie absolutu, czyli jedynego bytu. Cz�� widzialnego bytu to przyroda, cz�� niewidzialna - duch. K�ad� nacisk na rol� ludzkiej wyobra�ni, symbolu i mitu. Przyrod� pojmowa� jako tw�rcz� si��, maj�c� charakter duchowy. Sztuk� traktowa� jako spos�b poznania rzeczywisto�ci, najwy�szy ludzki tw�r. Artysta przestaje na�ladowa� �wiat zewn�trzny, usi�uje dotrze� do ?ducha?, do niesko�czono�ci (irracjonalizm, intuicjonizm). G�osi� koncepcj� mi�o�ci romantycznej jako uczucia, kt�re ma wymiar kosmiczny - od mi�o�ci zmys�owej, mi�o�ci do kobiety poprzez wi� z bli�nimi, z narodem si�ga a� w sfer� niesko�czono�ci.
Georg Wilhelm Fryderyk Hegel g�osi�, �e byt, a wi�c i historia, to zjawiska intelektualne, kt�re nieustannie si� rozwijaj�. Rozw�j ten ma charakter logiczny. Dzieje �wiata nie s� mozaik� przypadkowych wydarze�, lecz celowym wcielaniem si� ?ducha �wiata? w losy narod�w, kt�re powo�ane s� do pe�nienia swoich misji w dziejach. W spos�b szczeg�lny dziejowe pos�annictwo pe�ni� jednostki wybitne.
Filozofia romantyzmu (zw�aszcza niemieckiego) mia�a charakter metafizyczny i idealistyczny, odrzuca�a empiryzm oraz realizm.

Ca�a epoka romantyzmu w Polsce, przypad�a na okres, w kt�rym Polacy nie posiadali w�asnego pa�stwa. Zaborcy, cz�sto krwawo rozprawiali si� z wszelkimi pr�bami powsta�, kt�rych najwi�ksze nasilenie, przypad�o w�a�nie na epok� romantyzmu. Bezpo�redni wp�yw na liczne powstania, mia�a Wielka Rewolucja Francuska (1789). Marsz wojsk napoleo�skich na Wsch�d, oznacza� wielk� szans� na odzyskanie niepodleg�o�ci Polski. W ?Panu Tadeuszu? A. Mickiewicza s� ukazane sceny, w kt�rych Polacy przygotowywali si� na nadej�cie sprzymierzonych wojsk francuskich, jest tak�e przedstawiona scena z walk� z Moskalami. Brak swob�d obywatelskich i niepodleg�ego pa�stwa, mia�y wp�yw na powstanie organizacji oraz powsta�: listopadowego (1830-1831), krakowskiego (1846), wielkopolskiego (1848, okres Wiosny Lud�w) oraz styczniowego (1863). Wszelkie powstania nie doprowadzi�y do odzyskania wolno�ci Polak�w. Powstania by�y t�umione przez zaborc�w, a powsta�c�w dosi�ga�y liczne represje i kary, w zaborze rosyjskim najcz�ciej stosowano wyw�z na Syberi�.
Po latach niewoli, w ok. 1820 roku, w�r�d Polak�w, zrodzi� si� nowy pogl�d na �wiat, nar�d oraz jednostk�, kt�ry zosta� nazwany romantyzmem (od fr. s�owa romantisme, poch. od �ac. s�owa romanticus ? niezwyk�y lub romanus ? roma�ski). Termin romantyzm nieod��cznie wi��e si� z ideami: wolno�ci, niepodleg�o�ci i m�odo�ci, a tak�e z postaw� wobec �wiata: bunt (przeciwko zastanej rzeczywisto�ci), gotowo�� do ofiarowania �ycia, wiara w solidarno�� lud�w, oraz zachowa�: dzia�anie gwa�towne, bezkompromisowo��, zdecydowanie.
Romantyzm obj�� r�wnie� sfery: kultury, sztuki, architektury, polityki, filozofii, obyczaj�w, literatury, malarstwa itd. Polski romantyzm ma najlepsze odbicie w literaturze tego okresu, najwi�kszymi poetami tego okresu s�: Adam Mickiewicz, Juliusz S�owacki. Najlepszym odzwierciedleniem problematyki tego okresu s�: ?Pie�� Legion�w w W�oszech?, ?Oda do m�odo�ci?, ?Warszawianka?.