2

Rozwój medycyny w cywilizacjach starożytnych

opracowała Zofia Wojciechowska

Medycyna jako dziedzina życia pojawia się jednocześnie

z rozwojem cywilizacji. Pierwszym doświadczeniem w historii

medycyny jest obserwacja zranionych zwierząt, które same

usuwają ciała obce pasożyty ze swoich organów. Potrafią dbać

o własną higienę, korzystają ze słońca, zażywają porannych

kąpieli itp.

Medycyna ludów pierwotnych jest wiedzą empiryczną liczne

doświadczenia związane z urazami dnia codziennego zmusiły ludzi do stosowania czynników terapeutycznych. Dlatego rany

zakrywano liśćmi, odganiano muchy od ran, stosowano metody oczyszczania ran przez wywołanie krwawienia. Obserwacja

i eksperyment zaczynały mieć uporządkowany związek

przyczynowo – skutkowy. Z pomocą człowiekowi pierwotnemu nieraz przychodził przypadek. Mimowolne sprzyjanie silnie działającej rośliny wywoływały niespodziewane skutki, które zostały zapamiętane i później wykorzystywane wielokrotnie. Na wyższym szczeblu kultury pierwotnej np. u niektórych ludów

w Afryce środkowej rozwinął się bogatszy arsenał środków

leczniczych stosowanych przez znachorów, którzy byli

jednocześnie czarownikami i kapłanami. Znaczenia mają: rytualne zaklęcia, taniec, śpiew, aromatyczny dym oraz rozliczne amulety.

Cztery starożytne cywilizacje tj.:

– babilońska (w Mezopotamii nad Tygrysem i Eufratem)

-         egipska (nad Nilem)

-         indyjska (nad Indusem i Gangesem)

-         oraz chińska

        Te cywilizacje zaczynają się już w 4 tysiącleciu przed

Chrystusem. Wszystkie mają wspólne praźródło, wywodzą się

z Azji środkowej z okolic współczesnego Turkiestanu,

południowej Syberii i północnych Chin. Trudno dzisiaj

jednoznacznie zdecydować, która z tych cywilizacji jest

najstarsza.

Kultura babilońska dotyczy ludów Mezopotamii, Sumerów

i Asyryjczyków. Mędrcy babilońscy zajmowali się astronomią

i matematyką. Zawdzięczamy im podział roku na miesiące i dni, podział godziny na minuty i sekundy. Dostrzegano także silny związek między wędrówką gwiazd, a zachowań się ludzi, roślin

i zwierząt. Medycyna Babilończyków ma charakter empiryczno – supernaturalistyczny z dużą domieszką astrologii. Życie

rodzonych, bogów i demonów, a także od układu gwiazd. Ważne znaczenie w cele człowieka miała krew. Kapłani babilońscy

interesowali się znakami w życiu człowieka. Zapisywano

wszelkie zdarzenia towarzyszące chorobie

np.: wyraz twarzy, wygląd włosów, wygląd upuszczanej krwi, moczu itp. Wśród znaków poważne znaczenie miały sny.

Rozwinęła się nauka tzw. ONEJROSKOPIA (z gr. onejros- sen, skopeo- rozważam).

Z Mezopotamii pochodzi kodeks króla HAMMURABIEGO

(panował 1728- 1786 r. przed Chrystusem.) odkryty w roku 1902 r. w Suzie, kodeks ten zawiera kilkanaście paragrafów

dotyczących działań medycznych. Z tego źródła dowiadujemy się o metodach leczenia chirurgicznego niektórych chorób, mimo braku wiedzy anatomicznej. Powszechnie stosowanym zwyczajem było wystawianie człowieka chorego na ulicę w tym celu aby przechodnie udzielili mu dobrych rad.

Cywilizacja Egiptu napełnia nas czcią i poszanowaniem. Jest wiele rzeczy niezbadanych i trudno ustalić początek historii tej cywilizacji. Trwałe pomniki tej cywilizacji to słynne piramidy

w Gizie i pomnik Sfinksa.

Materiał prawdopodobnie historyczny stanowią papirusy

pochodzące z IV tysiąclecia przed Chrystusem, które

stanowią zbiór recept (ok. 900) przeciwko rozmaitym

chorobom. Doskonały materiał badawczy stanowią mumie

egipskie. Dzięki współczesnej technologii elektronicznej

można rozpoznać zmiany w organizmie mumii wywołane przez panujące tam choroby. Egipcie rozwinęła się także sztuka

balsamowania zwłok. Najstarszą metodą balsamowanie było solenie zwłok, później stosowano suszenie, płukanie winem, stosowano żywice oraz asfalt.

Medycynę Egiptu tworzyli bogowie. Lekarze należeli do kadry kapłanów, ich obowiązkiem obok służby religijnej było

Uprawianie i przechowywanie wiedzy. Medycyny uczono

w świątyniach, najważniejsze były Memfis i Tebach.

Cała nauka była zatwierdzona i poświęcona, a indywidualność lekarza była niepotrzebna. Wiedza kapłanów była bardzo

rozległa, posiadali liczne wiadomości z zoologii i botaniki.

Z Egiptu wywodzi się chemia, farbiarstwo, alchemia

i metalurgia. Szczególne znaczenie magiczne przypisywano wytapianym lub kutym w metalach szlachetnych licznym

amuletom i talizmanom.

Bardzo bogaty u Egipcjan był arsenał leków pochodzenia

roślinnego, zwierzęcego i mineralnego. Według wiedzy

zawartej w zwojach papirusów wiemy, że już w starożytnym Egipcie podawano:

-    olej rycynowy- na przeczyszczenie

-         korę granatowca- na robaki

-         piołun- na apetyt

-         cebulę morską- na wymioty

-         opium- na uśmierzenie bólu

oraz tatarak, mirrę, lulek, jałowiec, cynamon, czosnek, siemię, różę, szafran, cynamon, mandragorę itp.

Ze środków mineralnych stosowano:

-         sole miedzi- na wymioty

-         sole ołowiu- w celach kosmetycznych

oraz sól morską i inne.

          Ze świata zwierzęcego:

-         mleko różnych zwierząt

-         miód

-         przeróżne tłuszcze zwierzęce, rybie i ptasie

-         żółć, różne rodzaje krwi, skórę, włosy, rogi, kopyta itp.

Nauką mało rozwiniętą pozostawała anatomia. Z zabiegów

chirurgicznych od dawna już stosowano obrzezanie i kastrację. Wysoko rozwinięta była higiena i profilaktyka. Przepisy

higieny obowiązywały nie tylko klasę uprzywilejowaną ale cały naród. Zalecano czystość osobistą, częste kąpiele, strzyżenie włosów, stosowanie postów i trzydniowej lewatywy

oczyszczającej. Starożytni Egipcjanie już używali kosmetyków do zdobienia twarzy oraz licznych wonności do ciała.

W starożytnej kulturze Indii duże znaczenie miała wiara

w działanie sił nadprzyrodzonych. Odróżniano wiele chorób jak: suchoty, puchlinę, padaczkę, choroby serca, żółtaczkę, paraliż, choroby skórne i weneryczne. Jednak najczęściej wymienianą chorobą jest febra złośliwa.

Dolegliwości próbowano wyleczyć za pomocą modlitw, ofiar, amuletów. Przy użyciu zaklęć starano się chorobę przenieść na inną istotę żywą. Medycyna Hindusów początkowo spoczywa

w rękach kapłanów, później tzw. stan lekarski. Lekarze cieszą się wielkim poważaniem u ludu. Już w Indiach istniało

powiedzenie „gdy jesteś chory lekarz jest twoim ojcem, gdyś wyzdrowiał, jest przyjacielem, gdy jesteś całkiem zdrów jest stróżem”. Lekarz badając pacjenta używał pięciu zmysłów: wzroku, słuchu, węchu, smaku i dotyku.

O zdrowiu ludzkim decydowało prawidłowe funkcjonowanie siedmiu głównych składników tj.: mlecz, krew, mięso, tłuszcz, szpik, kość, nasienie. W leczeniu dieta i higiena mają jednakowe znaczenie. Czystość i systematyczne oczyszczanie

i przeczyszczanie stosowane są ze względów religijnych

i zdrowotnych. Wśród leków wyróżnia się: cynamon, imbir, gałka muszkatołowa, pieprz, senes, olej sandałowy, nasiona rycynowe, konopie indyjskie, haszysz, opium, indygo, szafran, czarcie łajno, sok z trzciny cukrowej itp.

Środki mineralne to: różne połączenia rtęci jak kalomel,

sublimat, cynober, znali trujące i lecznicze właściwości

arszeniku, preparaty żelaza, używali antymonu na wymioty, znali związki ołowiu i miedzi.

Najcenniejszym i najskuteczniejszym lekiem było złoto, które stosowano tam gdzie już nic nie mogło pomóc.

Ze środków zwierzęcych stosowano: krew, żółć, mleko,

tłuszcze, skóry, rogi, kości itp.

Środki lekarskie były klasyfikowane według ich działania.

Odróżniano środki przeciw wymiotne, przeczyszczające,

uspakajające, podniecające.

Według smaku dzielono na: słodkie, słone, gorzkie, kwaśne, ostre itp.

Znamienne dla kultury Hindusów są środki kosmetyczne, napoje miłosne, eliksiry życia, trucizny, odtrutki. Bogate

doświadczenia medyczne powodowały ukąszenia przez węże, skorpiony, pająki itp. Lekarze hinduscy znali ponad 80 gatunków jadowitych węży. Opisywano już w starożytności metody

postępowania po ukąszeniu. W tym celu przewiązywano

kończynę powyżej ukąszenia, a z rany wysysano krew

zabezpieczając własne usta pęcherzem, a ranę wycinano lub wypalano. Temu obrzędowi towarzyszyły modły, zamawiania oraz muzyka.

Zdumiewająco wysoki poziom osiągnęła chirurgia hinduska.

Opisywane instrumentarium składało się ze 101 tępych i 20 ostrych narzędzi. Wymienia się: noże, nożyczki, piły, topory, szczypczyki, haczyki, rurki, sondy, katatery, bańki, a nawet magnez do wyciągania ciał obcych. Hindusi umieli leczyć

złamania i zwichnięcia kończyn, wyłuszczali guzy, operowali przetoki, wypuszczali wodę przy puchlinie brzucha, umieli

zeszywać jelita, oraz wykonywali liczne operacje plastyczne. Klientów do operacji kosmetycznych werbowano spośród

licznych skazańców, którym obcinano nosy lub uszy.

Szeroko rozwinięta też była wiedza położnicza. Hindusi znali leki na przyspieszenie porodu, potrafili stosować obrót

wewnętrzny płodu, oraz zabiegi wymóżdżenia martwego płodu.

Anatomia była zakazana ze względów religijnych, ale mimo to opisywano, że ciało ludzkie składa się z 6 głównych i 56

pobocznych członków, skóra składa się z 6 warstw, zmysłów jest 5, narządów wewnętrznych 15, otworów 9, miejsc, których skaleczenie jest niebezpieczne 107 (np. pachwina, dłoń,

podeszwa), kości 360, stawów 210, więzadeł 900, mięśni 500 itp. Z opisu tego wynika, że praktyka stała w Indiach znacznie wyżej niż teoria.

Okultyzm- joga- fakir.

Wśród lekarzy Hinduskich odnajdujemy pierwsze cechy

deontologii lekarskiej (powinności). Istniało zalecenie, aby nie udzielać pomocy lekarskiej osobom niemiłym królowi lub ludowi, lekarz mógł odmówić pomocy złoczyńcy lub osobie wydalonej

z kasty.

Wraz z rozwojem buddyzmu na terenie Azji pojawia się

poczucie miłosierdzia i konieczności niesienia pomocy

potrzebującym. W Indiach na tle buddyzmu należy szukać

początków szpitalnictwa.

Napisy skalne wskazują, że jeszcze przed narodzeniem

Chrystusa, królowie zakładali tam przytułki i szpitale dla

bezdomnych, chorych ludzi, oraz zwierząt.

CHINY

Jest to również jedna z najstarszych kultur świata. Wszelkie wynalazki, które w Europie odkrywały nową epokę dawno już były stosowane u Chińczyków. Tak było w przypadku szczepień ochronnych przeciw ospie, rozpoznawaniu pasożyta skóry

wywołującego świerzb, wynalazek druku, ruchomych czcionek do pisania itp. Chiny to kraj, który często toczył wojny

z Mongołami, Japończykami oraz kolonistami z Europy

Zachodniej- to miało negatywny wpływ na zachowanie wytworów cywilizacji chińskiej w postaci bibliotek czy dzieł architektury. Kulturę Chin cechuje nadmierny konserwatyzm i silne

przywiązanie do wynalazków przeszłości to jest przyczyną wiernego trwania w tradycji i braku podatności na nowe

rozwiązania, mimo wielu osiągnięć technicznych i kulturowych brak horyzontów ich zastosowań.

Powszechnie wierzono w działanie demonów(słońce, wiatr, burzę itp.) i jako antidotum stosowano rytuały zamawiania

i czynnościach magicznych kapłanów. W XII w. przed

Chrystusem oddzielono czynności kapłańskie od lekarskich, ale mimo to relacje wciąż wywierały silny wpływ na działania

medyczne. LI TAN twórca religii zwanej TAOIZMEM nauczał, że o życiu i zdrowiu decydują dwa czynniki: YIN i YANG.

Pierwszy żeński słaby i podatny na choroby, drugi silny, męski, aktywny, sprowadzając...