Biuletyn_1-2_2011.pdf

NR 1–2 (122–123)

styczeń–luty

2011

BIULETYN

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Dodatek: płyta DVD z filmem

„Grupy Oporu”

BIULETYN

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

numer indeksu 374431

nakład 10000 egz.

cena 11 zł (w tym 5% VAT)

ODDZIAŁY IPN

ADRESY I TELEFONY

BIAŁYSTOK

ul. Warsztatowa 1a, 15-637 Białystok

tel. 85 6645703

GDAŃSK

ul. Witomińska 19, 81-311 Gdynia

tel. 58 6606700

KATOWICE

ul. Kilińskiego 9, 40-061 Katowice

tel. 32 6099840

KRAKÓW

ul. Reformacka 3, 31-012 Kraków

tel. 12 4211100

LUBLIN

ul. Szewska 2, 20-086 Lublin

tel. 81 5363401

ŁÓDŹ

ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 Łódź

tel. 42 6162745

POZNAŃ

ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań

tel. 61 8356900

RZESZÓW

ul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszów

tel. 17 8606018

SZCZECIN

ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecin

tel. 91 4849800

WARSZAWA

ul. Chłodna 51, 00-867 Warszawa

tel. 22 5261920

WROCŁAW

ul. Sołtysowicka 21a, 51-168 Wrocław

tel. 71 3267600

BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Kolegium: Jan Żaryn – przewodniczący,

Marek Gałęzowski, Łukasz Kamiński, Kazimierz Krajewski, Agnieszka Łuczak

Filip Musiał, Barbara Polak, Jan M. Ruman, Andrzej Sujka, Norbert Wójtowicz, Piotr Życieński

Redaguje zespół: Jan M. Ruman – redaktor naczelny (tel. 22 4318374), jan.ruman@ipn.gov.pl

Barbara Polak – zastępca redaktora naczelnego (tel. 22 4318375), barbara.polak@ipn.gov.pl

Andrzej Sujka – sekretarz redakcji (tel. 22 4318339), andrzej.sujka@ipn.gov.pl

Piotr Życieński – fotograf (tel. 22 4318395), piotr.zycienski@ipn.gov.pl

sekretariat – Maria Wiśniewska (tel. 22 4318347), maria.wisniewska@ipn.gov.pl

Projekt graﬁ czny: Krzysztof Findziński; redakcja techniczna: Andrzej Broniak;

łamanie: Wojciech Czaplicki; korekta: Beata Stadryniak-Saracyn

Adres redakcji: ul. Hrubieszowska 6a, Warszawa

Adres do korespondencji: ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa

www.ipn.gov.pl

Druk: Legra Sp. z o.o., ul. Rybitwy 15, 30-716 Kraków

BIULETYN

NR 1–2 (122–123)

STYCZEŃ–LUTY

2011

SPIS TREŚCI

KOMENTARZE HISTORYCZNE

Tadeusz Boruta – Pokolenie ‘80. Niezależne malarstwo młodych

w wystawienniczym ruchu przykościelnym....................................................... 29

Ks. Jerzy Myszor – Kultura niezależna w Kościele – zagrożenie czy szansa?........ 39

Daniel Przastek – Scena bez kłamstw. Teatr w Kościele

po 13 grudnia 1981 roku ..................................................................................... 48

Ewelina Małachowska – Duszpasterstwa akademickie

a kultura niezależna w Kościele ......................................................................... 57

Kazimierz Braun – Świadectwo: spotkanie w przestrzeni etosu służby .................. 67

Hugon Bukowski – Żytnia. Kto o tym pamięta? ........................................................... 73

Hugon Bukowski – Muzeum z podziemną kuchnią ...................................................... 82

Mariusz Krzysztoﬁ ński – Oaza kultury niezależnej ........................................................ 87

Grzegorz Łeszczyński – Kultura niezależna pod strzechami........................................ 99

Justyna Błażejowska – Zmierzch wydawniczej konspiry ............................................ 105

Marcin Maruszak – Miejcie oko na byłych esbeków ................................................. 113

SYLWETKI

Gustaw Zemła – Mój Chrystus z Mistrzejowic ............................................................ 121

Eugenia R. Dabertowa – Duszpasterz, poeta, świadek.

Honoriusz Stanisław Kowalczyk OP (1935–1983) ........................................ 129

RELACJE I WSPOMNIENIA

Joanna Krzymuska-Mansfeld – W kruchcie....................................................................... 140

Krzysztof Findziński – „Znak krzyża” – wystawa, której nie było ........................... 142

Anna Łucja Sułek – Na Kanonii ...................................................................................... 143

Jan Karandziej – Tak wspominam stan wojenny… .................................................... 146

ZMARLI

Ks. Józef Marecki – Sławomir Radoń nie żyje............................................................. 172

RECENZJE

Ks. Maciej Smoliński – Portret prymasa ........................................................................ 173

Adam Hlebowicz – Lwów – przed i po wojnie ............................................................. 177

Daniel Koreś – Generał Sosnkowski według Wyszczelskiego ............................... 180

WYDARZENIA ........................................................................................................... 186

Na okładce: str. I – fragment wystawy „Wszystkie nasze dzienne sprawy” , klasztor oo. Dominikanów,

Kraków 1987 r. (fot. ze zbiorów T. Boruty); str. IV – rzeźba Gustawa Zemły nad grobem bł. Jerzego

Popiełuszki (fot. P. Życieński).

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

ROZMOWY BIULETYNU

Pośród armii – muza w Kościele ................................................................................. 2

ROCZNICE

Daniel Boćkowski – Deportacje ludności polskiej w głąb ZSRS (1939–1941) ..... 151

Negocjacje w Rzeszowie. Z Arturem Balazsem rozmawiają Janusz Borowiec

i Bogusław Wójcik........................................................................................................ 162

Program na lata. Z Andrzejem Kacałą rozmawiają Janusz Borowiec i Bogusław Wójcik.... 167

POŚRÓD ARMII

– MUZA W KOŚCIELE

Przedstawiamy obszerne fragmenty wypowiedzi uczestników pane-

lu „Symbioza Kościoła krakowskiego z kulturą niezależną w latach

osiemdziesiątych”, zorganizowanego w Krakowie 11 lutego 2010 r.

przez Oddział IPN w Katowicach. Oprócz autorów zamieszczonych

poniżej wypowiedzi uczestniczyli w nim także: Marek Lasota, Jacek

Berwald, ks. Stefan Misiniec, Marek Cholewka, o. Andrzej Zonko,

o. Stanisław Kania, Zbigniew Galicki.

Łucja Marek

Katowicki Oddział IPN w ramach realizacji projektu „Rok Kultury Niezależnej” podjął

tematykę dotyczącą roli Kościoła w animowaniu i tworzeniu kultury w latach osiemdziesią-

tych. Związki Kościoła z kulturą były i są nierozerwalne, jednak w latach osiemdziesiątych

miały one specyﬁ czny i szczególny charakter.

W 1985 r. administracja centralna skierowała do podległych sobie wojewodów zalecenie

zbadania aktywności Kościoła katolickiego „w sferze działalności kulturalnej”. W odpowie-

dzi pracownicy administracji terenowej z Krakowa przygotowali informację o najbardziej,

z ich punktu widzenia, aktywnych ośrodkach kulturalnych w mieście. Gdy przystępowałam

do badania związków Kościoła krakowskiego z kulturą niezależną, ta właśnie informacja

stała się dla mnie swoistego rodzaju przewodnikiem.

Ludziom władzy sen z powiek spędzały organizowane regularnie od 1980 r. Tygodnie

Kultury Chrześcijańskiej. Oczywiście, krakowskich inicjatyw i ośrodków było znacznie wię-

cej: Kamieniołom im. Jana Pawła II w Podgórzu; kościół oo. Karmelitów na Piasku wraz

z teatrem, który tam działał; krypta przy kościele oo. Pijarów, gdzie „schronili się” plastycy,

ale gdzie również bardzo mocno obecne było słowo; krużganki klasztoru oo. dominikanów;

Papieska Akademia Teologiczna (obecnie Uniwersytet Papieski Jana Pawła II); Galeria KIK

przy ul. Siennej oraz Mistrzejowickie Centrum Solidarności przy kościele św. Maksymilia-

na Marii Kolbego w Mistrzejowicach. W Archidiecezji Krakowskiej działały też mniejsze

ośrodki, np. paraﬁ a Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym Targu, która pod względem

inicjatyw kulturalnych była swoistym fenomenem.

Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej realizowano pod auspicjami kurii. Ich inicjatorem i gorą-

cym zwolennikiem był metropolita krakowski, kard. Franciszek Macharski; nad całością czuwała

Rada Programowa, która przygotowywała je od strony formalnej. Jednym z głównych organiza-

torów był ks. prałat Stefan Misiniec, wspierany przez wiele osób. W ramach TKCh odbywały się

spotkania, wykłady, dyskusje, a także koncerty muzyki poważnej, wieczory poetyckie, spektakle

teatralne i projekcje ﬁ lmowe. W 1984 r. powstało logo krakowskich TKCh: skrzyżowane pędzel

i pióro – znak bardzo symboliczny i wymowny. Niemal w każdym krakowskim kościele coś się

działo, z bogatej oferty każdy mógł wybrać interesującą dla siebie propozycję.

W ramach Tygodni Kultury występowało wielu aktorów, muzyków, plastyków. Oprócz

profesjonalistów obecni byli również amatorzy (prezentujący bardzo wysoki poziom arty-

styczny), w tym np. Teatr Słowa pod Krzyżem, nad którym opiekę sprawował o. Bolesław

Kozyra, cysters z Mogiły.

Wystawa „W stronę osoby”, klasztor oo. Dominikanów, Kraków 1985 r.

Kamieniołom im. Jana Pawła II w Podgórzu rozpoczął działalność w 1980 r.; był on swe-

go rodzaju hołdem dla kard. Karola Wojtyły – metropolity krakowskiego i papieża. Życie tego

ośrodka animował Zespół Apostolstwa Świeckich, działający przy miejscowej paraﬁ i św. Jó-

zefa. Z Kamieniołomem współpracowała Danuta Michałowska, prężnie działała też grupa

plastyczna „Kamień”, dzięki której powstało wiele wystaw, np. „Jego Droga” – pokaz malar-

stwa Teresy Iwanejko-Tarczyńskiej. W tym miejscu prezentowano wystawy o specyﬁ cznym

charakterze, np. twórczości internowanych, zorganizowana w 1985 r. w ramach obchodów

Tygodnia Więźnia Politycznego, czy też wystawa Poczty Niezależnej. W Kamieniołomie od-

bywały się również wykłady, działał Chrześcijański Uniwersytet Robotniczy. Ważną inicjaty-

wą artystyczną Kamieniołomu były Groby Pańskie.

Klasztor i kościół oo. Karmelitów na Piasku skupiał aktorów sceny krakowskiej, którzy

związali się z osobą o. Andrzeja Zonki i korzystali z gościnności ojców karmelitów. W tym

kontekście warto przypomnieć przedstawienie Nie lękajcie się , którego premiera odbyła się

16 października 1983 r. Osoby, z którymi rozmawiałam, podkreślały, że czuło się wówczas

wielkie zapotrzebowanie na wypowiedzenie tych słów.

Przygotowywane przez teatr działający przy kościele oo. Karmelitów przedstawienia

miały charakter religijno-patriotyczny. Podobne spektakle słowne odbywały się w krypcie

kościoła oo. Pijarów, w której gościły również wystawy, m.in. „Pieta Polska”, upamiętniająca

wydarzenia z 1956 r.; odbyły się tam także występy Sceny Plastycznej KUL.

Wiele spotkań i imprez odbywało się w krużgankach i kapitularzu klasztoru oo. Dominika-

nów, w którym znalazło swoje „schronienie” środowisko plastyków. Organizowane przez nie

wystawy miały ogólnopolski rezonans, jak chociażby „Wszystkie nasze dzienne sprawy”, zor-

ganizowana w 1987 r. W tym miejscu gościły też spotkania literackiego miesięcznika mówione-

go „NaGłos”, który zrodził się w środowisku krakowskiego Klubu Inteligencji Katolickiej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: