Jeszcze dzień życia.pdf

Ryszard Kapuściński

JESZCZE

DZIEŃ

ŻYCIA

SKAN OSIOL.COM

SPIS TREŚCI

· Zamykamy miasto

· Sceny frontowe

· Depesze

· ABC

1. Jesteśmy ludźmi

40. Kiedy strach nadejdzie, sen rzadko się zjawia

53. Nie wszystko wszyscy możemy

71. Żeglarz opowiada o wiatrach, rolnik o wołach, żołnierz wylicza rany

154. Dopóki oddycham, mam nadzieję

187. Życie jest czuwaniem

303. Nie ma życia w wojnie

322. Człowiek człowiekowi wilkiem

326. W ogrodach Bellony rodzą się nasiona śmierci

336. Zawsze niepewne są wyniki bitew 338. Dwa razy zwycięża, kto

siebie zwycięża

w zwycięstwie

340. Umiesz zwyciężać, Hannibalu, nie umiesz zwycięstwa

wykorzystać!

344. Jedynym ocaleniem dla zwyciężonych - nie spodziewać się

ocalenia

345. Zwyciężeni zwyciężyliśmy

349. Kim był ten, kto pierwszy wydobył straszne miecze?

„VERTE", łacińskie przysłowia, sentencje i ulotne słowa zebrał, ułożył,

przetłumaczył i opracował Stefan Staszczyk przy udziale Karola Jawińskiego,

PZWS, Warszawa 1959

Zamykamy miasto

Trzy miesiące mieszkałem w Luandzie, w hotelu „Ti-voli". Z okna miałem widok na

zatokę i port. Przy nabrzeżach stało kilka statków handlowych europejskich linii

oceanicznych. Ich kapitanowie utrzymywali łączność radiową z Europą i mogli

wiedzieć o tym, co stanie się w Angoli, lepiej i więcej niż my, zamknięci w oblężonym

mieście. Kiedy po świecie rozchodziła się wiadomość, że zbliża się bitwa o Luandę,

statki odpływały w głąb morza i zatrzymywały się na granicy horyzontu. Razem z nimi

oddalała się ostatnia nadzieja na ratunek, ponieważ ucieczka drogą lądową była

niemożliwa, a powtarzała się pogłoska, że w każdej chwili nieprzyjaciel zbombarduje

i unieruchomi lotnisko. Potem okazywało się, że termin ataku na Luandę został

przesunięty i flota wracała do zatoki w nie kończącym się oczekiwaniu na ładunek

kawy i bawełny.

Ruch tych statków był dla mnie ważnym źródłem informacji. Kiedy pustoszała zatoka,

zaczynałem przygotowywać się na najgorsze. Nasłuchiwałem, czy nie zbliżają się

odgłosy kanonady artyleryjskiej. Zastanawiałem się, czy nie ma aby prawdy w tym,

co szeptali między sobą Portugalczycy, że w mieście ukrywa się dwa tysiące

żołnierzy Holdena Roberto, którzy czekają tylko na rozkaz rozpoczęcia rzezi. Ale

wśród tych niepokojów statki znowu wpływały do zatoki. Nie znanych mi marynarzy

witałem w myślach jak zbawców: na jakiś czas zapowiadała się cisza.

W sąsiednim pokoju mieszkało dwoje starych ludzi -don Silva, handlarz diamentów, i

jego żona - dona Esme-ralda, która umierała na raka. Dożywała ostatnich dni bez

pomocy i ratunku, ponieważ zamknięto już szpitale, a lekarze wyjechali. Jej ciało

ginęło w stercie poduszek, poskręcane z bólu. Bałem się tam wstępować. Kiedyś

wszedłem i spytałem, czy nie przeszkadza jej, że nocami stukam na maszynie. Jej

myśl wydostała się z bólu na moment, na tyle tylko, by powiedzieć:

-Nie, Ricardo, mnie już nic nie może przeszkodzić, żeby dojść do końca.

Don Silva godzinami chodził po korytarzu. Kłócił się z wszystkimi, wyzywał świat,

kark pęczniał mu od złej krwi. Krzyczał nawet na czarnych, choć już w tym czasie

wszyscy traktowali ich grzecznie, a jeden z naszych sąsiadów nabrał nawet takiego

zwyczaju, że zatrzymywał zupełnie nieznanych Afrykańczyków, podawał im rękę i

kłaniał się uniżenie. Tamci myśleli, że wojna pomieszała mu zmysły i odchodzili

pospiesznie. Don Silva czekał na przyjście Holdena Roberto i wypytywał mnie, czy

wiem coś na ten temat. Widok odpływających statków napełniał go największą

radością. Zacierał ręce, prostował się w krzyżu, pokazywał sztuczne zęby. Mimo

przygniatających upałów chodził zawsze w ciepłym ubraniu. W fałdy garnituru miał

powszywane różańce diamentów. Raz w przypływie zadowolenia, kiedy wydawało

się, że FNLA jest już u wejścia do hotelu, pokazał mi garść przezroczystych

kamyków, które wyglądały jak drobno potłuczone szkło. Były to diamenty. W hotelu

mówili, że Silva nosi na sobie pół miliona dolarów. Stary miał serce rozdarte. Chciał

uciec ze swoim bogactwem, a przykuwała go choroba dony Esmeraldy. Bał się, że

jeżeli nie wyjedzie natychmiast, ktoś doniesie i odbiorą mu jego skarby. Nigdy nie

wychodził na ulicę, chciał nawet wprawić dodatkowy zamek, ale

wszyscy fachowcy już wyjechali i w Luandzie nie było człowieka, który by potrafił to

zrobić.

Naprzeciw mnie mieszkała młoda para - Arturo i Maria. On był urzędnikiem

kolonialnym, a ona spokojną, milczącą blondyną o zamglonych, zmysłowych oczach.

Czekali na wyjazd, ale najpierw musieli wymienić pieniądze angolańskie na

portugalskie, a to trwało tygodniami, bo kolejki do banków były kilometrowe. Nasza

sprzątaczka, żwawa, ciepła staruszka - dona Cartagina, doniosła mi oburzonym

szeptem, że Arturo i Maria żyjąna wiarę. To znaczy, żyjąjak Murzyni, jak ci

bezbożnicy z MPLA. W jej skali wartości był to najniższy stopień degradacji i

pohańbienie białego człowieka. Dona Cartagina też czekała na przyjście Holdena

Roberto. Nie wiedziała, gdzie sąjego wojska, i pytała mnie skrycie o nowiny. Pytała

także, czy dobrze piszę o FNLA. Mówiłem, że tak, że entuzjastycznie. Z

wdzięczności sprzątała mi zawsze pokój na najwyższy połysk, a kiedy w mieście nie

było co pić, przynosiła mi - nie wiadomo skąd - butelkę wody.

Maria traktowała mnie jak człowieka, który przygotowuje się do samobójstwa,

ponieważ powiedziałem jej, że zostaję w Luandzie do dnia niepodległości Angoli, do

11 listopada. Jej zdaniem do tego czasu z miasta nie pozostanie kamień na

kamieniu. Wszyscy zginą i powstanie tu wielkie cmentarzysko, zamieszkane przez

sępy i hieny. Radziła mi, żebym szybko wyjeżdżał. Zrobiłem z nią zakład o butelkę

wina, że przetrwam i że spotkamy się w Lizbonie, w eleganckim hotelu „Altis" 15

listopada, o siedemnastej. Spóźniłem się na to spotkanie, ale w recepcji Maria

zostawiła mi kartkę, że czekała i że następnego dnia wyjeżdżają z Arturo do Brazylii.

Cały hotel „Tivoli" był zapchany po brzegi i przypominał nasze dworce tuż po wojnie,

wyładowane tłu-

mem, na przemian nerwowym i apatycznym, oraz stertami byle jak powiązanych

tłumoków. Wszędzie pachniało źle, kwaśno, budynek wypełniała lepka, dławiąca

duchota. Ludzie pocili się z gorąca i ze strachu. Panował nastrój apokalipsy,

wyczekiwania na moment zagłady. Ktoś przyniósł wiadomość, że w nocy

zbombardują miasto. Ktoś inny dowiedział się, że w swoich dzielnicach czarni ostrzą

noże i chcą je próbować na portugalskich gardłach. Lada moment miało wybuchnąć

powstanie. Jakie powstanie? - dopytywałem się, żeby napisać o tym do Warszawy.

Nikt nie wiedział dokładnie. Po prostu - powstanie, a co za powstanie, to się okaże,

jak wybuchnie.

Plotka wycieńczała wszystkich, targała nerwy, odbierała zdolność myślenia. Miasto

żyło w atmosferze histerii, dygotało z lęku. Ludzie nie wiedzieli, jak poradzić sobie z

rzeczywistością, która ich teraz otaczała. Jak ją objaśnić, jak oswoić. Mężczyźni

gromadzili się na korytarzach hotelu i odbywali narady sztabowe. Przyziemni

pragmatycy byli za tym, żeby hotel na noc barykadować. Ci, którzy mieli szersze

horyzonty i zdolność globalnego spojrzenia na świat, uważali, że trzeba wysłać

depeszę do ONZ z apelem o interwencję. Ale wszystko, jak to jest w latynoskim

zwyczaju, kończyło się na dysputach.

Wieczorami latał nad miastem samolot i zrzucał ulotki. Był to samolot pomalowany na

czarno, bez świateł i znaków. Ulotki mówiły, że wojska Holdena Roberto stoją pod

Luandą i że wejdą do stolicy choćby jutro. Żeby ułatwić to zadanie, wzywa się

ludność do wymordowania wszystkich Rosjan, Węgrów i Polaków, którzy dowodzą

oddziałami MPLA i są sprawcami całej wojny i wszystkich nieszczęść, jakie spadły na

umęczony na-

ród. Działo się to we wrześniu, kiedy w całej Angoli byłem jedynym człowiekiem z

Europy wschodniej. W mieście grasowali bojówkarze z PIDE, przychodzili do hotelu,

pytali, kto w nim mieszka. Byli bezkarni, w Lu-andzie nie istniała żadna władza, a oni

chcieli mścić się za wszystko, za rewolucję goździków, za utraconą Angolę, za

złamane kariery. Każde pukanie do drzwi mogło być dla mnie złym sygnałem.

Starałem się o tym nie myśleć, jest to jedyny sposób na takie sytuacje.

Bojówkarze zbierali się w nocnym barze „Adao", obok hotelu. Było tam zawsze

ciemno, kelnerzy chodzili z latarkami. Właściciel baru, gruby, zniszczony playboy, o

oczach przekrwionych, przesłoniętych spuchły-mi powiekami, wziął mnie raz do

swojego kantorku. Od podłogi do sufitu ściany były zabudowane półkami, na półkach

stało dwieście dwadzieścia sześć odmian whisky. Wyciągnął z szuflady biurka dwa

pistolety i położył je przed sobą.

Zabiję tym dziesięciu komunistów i dopiero będę spokojny, powiedział.

Patrzyłem na niego, uśmiechałem się i czekałem, co zrobi. Przez drzwi słychać było

muzykę, bojówkarze zabawiali się z pijanymi Mulatkami. Gruby schował pistolety i

zatrzasnął szufladę. Do dziś nie wiem, dlaczego zostawił mnie w spokoju. Może

należał do ludzi, jakich nieraz spotykałem, którym większą satysfakcję od zabijania

daje świadomość, że mogliby zabić, a tego nie robią.

Przez cały wrzesień kładłem się spać nie wiedząc, co stanie się tej nocy i

następnego dnia. Koło mnie kręciło się kilku typów, rozpoznawałem ich twarze.

Spotykaliśmy się ciągle, nie zamieniając słowa. Nie wiedziałem, co robić. Z początku

postanowiłem czuwać, nie chciałem, żeby mnie zaskoczyli w czasie snu. Ale w

połowie nocy napięcie słabło i zasypiałem w ubraniu, w butach,

na wielkim łóżku pięknie zasłanym przez donę Cartagi-

nę.

MPLA nie mogło mnie obronić: ci ludzie byli daleko, w dzielnicach afrykańskich, albo

jeszcze dalej - na froncie. Dzielnica europejska, w której mieszkałem, do nich jeszcze

nie należała. Dlatego lubiłem jeździć na front - tam było bezpieczniej, bardziej

swojsko. Jednakże wyjazdy takie trafiały się rzadko. Nikt, nawet ludzie ze sztabu, nie

umieli dokładnie określić, gdzie jest front. Nie było komunikacji ani łączności.

Samotne, małe oddziały niewprawnych, początkujących partyzantów, zagubione w

ogromnych, zdradliwych przestrzeniach, poruszały się to tu, to tam, bez planu i myśli.

T ą wojnę każdy prowadził na swoją rękę, każdy był zdany na siebie.

Codziennie, o dziewiątej wieczorem odzywała się Warszawa. W aparacie teleksu,

który stał w recepcji, zapalało się światło i maszyna wystukiwała sygnał:

814251 PAP PL DOBRY WIECZÓR PROSIMY NADAWAĆ

albo:

NARESZCIE UDAŁO NAM SIE POŁĄCZYĆ

albo:

CZY COS DZISIAJ DOSTANIEMY? PLS GA GA.

Odpowiadałem:

OK OK MOM SYP

i włączałem taśmę z tekstem depeszy.

Dla mnie godzina dziewiąta była najważniejszą chwilą dnia, była powtarzającym się

każdego wieczora przeżyciem. Pisałem codziennie, pisałem z pobudek najbardziej

egoistycznych, przełamywałem wewnętrzny bezwład i depresję, żeby zrobić choćby

najkrótszą depeszę i utrzymać łączność z Warszawą, bo to ratowało mnie przed

samotnością i poczuciem opuszczenia. Jeżeli miałem czas, warowałem przy teleksie

na długo przed dziewiątą. Zapalające się światło wzbudzało we mnie taki sam

entuzjazm, jaki w człowieku zagubionym na pustyni wywołuje odnalezione nagle

źródło. Starałem się na wszystkie sposoby przeciągać czas tych seansów.

Opisywałem szczegółowo wszystkie bitwy. Pytałem, jaka jest pogoda w kraju, i

skarżyłem się, że nie mam co jeść. Ale w końcu przychodził moment, kiedy

Warszawa odzywała się:

ODBIÓR DOBRY ŁĄCZYMY SIE JUTRO GODZ. 20 00 GMT DZKB BY BY

światło gasło i znowu zostawałem sam.

Luanda ginęła inaczej niż nasze miasta w latach wojny. Nie było nalotów, pacyfikacji,

burzenia dzielnicy za dzielnicą. Nie było cmentarzy na ulicach i placach. Nie

pamiętam ani jednego pożaru. Miasto umierało tak, jak ginie oaza, w której wyschły

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: