Wykorzystanie gestów(1).pdf

Wykorzystanie gestów

w pracy edukacyjno‐terapeutycznej z niemówiącymi dziećmi upośledzonymi umysłowo

Strona główna > Komunikacja alternatywna

Gesty są naturalnym, bardzo łatwym sposobem porozumiewania się. Dopełniają naszą mowę, sprawiają, że jest bardziej emocjonalna i wyrazista,

a niekiedy wręcz zastępują słowa. Niemal każda grupa zawodowa dysponuje odpowiednim zestawem gestów, które ułatwiają jej porozumiewanie się

bez słów. I chyba każdy tego doświadczył, że niekiedy jeden gest może powiedzieć więcej aniżeli wiele słów i zdań. Gesty stanowią więc samodzielny,

pełnowartościowy język, a rozumienie i władanie tym językiem jest niesłychanie ważnym czynnikiem komunikacji międzyludzkiej. Wyłączmy dźwięk

w telewizorze podczas przemówienia jakiegoś działacza politycznego i obserwując tylko mimikę i gesty spróbujmy rozpoznać, w jakim stopniu ruchy

jego ciała odpowiadają ruchom jego duszy i myśli. Czy mówca ten faktycznie mówi to co myśli? Wyrobiwszy sobie na podstawie takich obserwacji

gestów i póz polityka własną ocenę o jego zapatrywaniach, poglądach i postawach, włączmy ponownie dźwięk, by się przekonać, jaka jest treść jego

wypowiedzi i czy aby nie odbiega za bardzo od tego, co i nim sądzimy. Jeśli tak jest to uwierzmy raczej gestom. Słowa, zanim zostaną wypowiedziane,

są na ogół starannie przemyślane, dobrane, „ubrane” w jakąś formę, a nabywając doświadczeń życiowych, uczymy się panować nad sobą, kontrolować

swoje gesty, wyraz twarzy i wiemy doskonale, które postawy odbierane są z sympatią, a które budzą niechęć. Natomiast gesty ujawniają nasze

tajemnice, są jakby ruchem duszy, a nie ruchem ciała, bowiem ręce i dłonie wszystkimi ruchami wskazują zamiary tego, kto nimi porusza. Poznanie

języka ciała jest szczególnie ważne dla rodziców, nauczycieli i terapeutów. Gesty są spontaniczne, mimowolne i odruchowe, a najłatwiej to obserwować

u dzieci.

Warto przyjrzeć się rozwojowi małego dzieck.: zanim zacznie mówić to już doskonale pokazuje jakie jest duże (unosi wysoko rękę), udaje, że leci

samolotem (rozkłada ręce na boki) albo jedzie autem (udaje ruchy kierownicą), pokazuje jak śpi, je posiłek, zamiata, myje zęby albo telefonuje. Gesty

te (zwane referencjalnymi) odzwierciedlają wygląd przedmiotów lub przebieg czynności, przez co są zrozumiałe dla wszystkich.

jechać myć się pić jeść tak, zgoda źle

W kolejnym etapie rozwoju dzieci uczą się konwencjonalnych gestów, które funkcjonują w określonych grupach społecznych i są wynikiem pewnej

umowy społecznej, np.: dziękuję, przepraszam (wyciąganie dłoni na zgodę), powitanie. Dzieci są świetnymi obserwatorami, stąd chętnie naśladują

różne gesty dorosłych. Każdego dnia widzą w naszych wypowiedziach gesty: ja, ty czy gest wskazywania czegoś. Wszystkie te prawidłowości można

wykorzystać do budowania programów wspomagania porozumiewania się dzieci nie posługujących się mową.

muzyka,

muzykować

teatr,

tworzyć teatrzyk

mówić słuchać

myśleć,

pamiętać,

uczyć się

sikać wychodzić

leżeć,

odpoczywać

Z licznych badań wynika, że u większości dzieci upośledzonych umysłowo występuje specyficzne opóźnienie w wypowiadaniu pierwszych słów. Nawet gdy

rozumieją słowa i doskonale wiedzą, co chcą powiedzieć, mają ogromne trudności w słownym wyrażaniu swoich myśli. Gestykulacja może okazać się dla

nich ważna i łatwa w swej formie. Uczenie dziecka upośledzonego gestów znacząco wspomaga rozwój mowy, ponieważ:

1. niektóre wczesne gesty są dobrymi percepcyjnymi wskaźnikami znaczenia słów, co oznacza, że gestykulując razem z dzieckiem możemy jemu

pomóc w zrozumieniu znaczenia słów;

2. gesty mogą pomóc dziecku w różnicowaniu słów podobnie brzmiących, np. półka ‐ bułka, paczka ‐ kaczka, itd.;

3. gesty mogą nam samym pomóc w zrozumieniu komunikatów dziecka. Jeśli nauczymy je gestykulacji i samo zacznie inicjować rozmowy, wówczas

mamy świetne okazje do rozwijania poprawnego języka.

Jednakże najważniejsze jest to, że dziecko, mimo długotrwałego czasem braku rozwoju mowy, dzięki gestykulacji ‐ nawet gdy dysponuje

umiejętnością użycia tylko 20 znaków ‐ może lepiej nawiązywać kontakt z najbliższym otoczeniem i je dokładniej poznawać. Specjalne nauczanie

ustrukturalizowanych znaków (gestów) stanowi więc ważną pomoc w rozwoju zwykłych sposobów komunikacji. Gesty nie są wówczas alternatywą, czymś

ostatecznym i zamykającym rozwój.

Poniżej prezentuję zestaw bardzo prostych gestów, dotyczących codziennych czynności, zajęć domowych i szkolnych. Mogą być wykorzystane zarówno

przez nauczycieli, jak i rodziców. Gestów takich mogą używać także dzieci z fizyczną niesprawnością, gdyż ich wykonanie nie wymaga specjalnej

precyzji ruchu. Nie będzie też błędem drobne zmodyfikowanie (uproszczenie) jakiegoś gestu, wszak najważniejsze w ich stosowaniu jest to, by były one

przez nauczycieli, jak i rodziców. Gestów takich mogą używać także dzieci z fizyczną niesprawnością, gdyż ich wykonanie nie wymaga specjalnej

precyzji ruchu. Nie będzie też błędem drobne zmodyfikowanie (uproszczenie) jakiegoś gestu, wszak najważniejsze w ich stosowaniu jest to, by były one

zrozumiałe dla najbliższego otoczenia dziecka. Aby samodzielnie używać gestów, dziecko musi potrafić naśladować oraz oznaczać, czyli wiązać gest

z jego umownym znaczeniem. Są dzieci, które niestety nie mają nawet tych prostych umiejętności. Dla części z nich gesty mogą służyć: jako powitanie

i pożegnanie, jako sygnały rozpoczynania i kończenia czynności, jako podziękowanie za pomoc, itd. Z całą pewnością pozwoli im to czuć się

bezpieczniej i stworzy możliwość uczenia się przewidywania następujących po sobie zdarzeń.

pisać,

rysować

rozbierać,

ubierać się

ćwiczyć chcieć

bawić się,

grać

patrzeć,

oglądać

pomagać oglądać

dom lubić kochać

razem,

spotkanie

Jak uczyć dziecko gestów? Zawsze w powiązaniu z odpowiednią sytuacją, w rzeczywistych lub zaaranżowanych przez nas aktach komunikacji. W procesie

uczenia można wyróżnić kilka etapów:

l dorosły używa pojedynczych gestów pokazuje je uczniowi aby zaznaczyć czynność, która się dzieje lub zajęcia które trwają. Jednocześnie

z gestem wypowiada zawsze jego znaczenie. Z czasem dorosły może zapowiadać gestem czynność która zaraz się rozpocznie;

l dorosły pokazuje uczniowi gest i nazywa go, po czym wykonuje gest jego rękami. Niezwykle ważne jest aby poczekać na przyzwolenie ucznia na

tę czynność;

l dorosły pokazuje gest i prosi ucznia o naśladowanie go;

l dorosły aranżuje sytuację i oczekuje od dziecka samodzielnego użycia gestu;

Dla wielu dzieci upośledzonych taki uproszczony zestaw gestów może okazać się wystarczający, dla innych będzie wymagał poszerzenia. W takich

przypadkach zaproponować możemy inne systemy gestykulacyjne, takie jak: Makaton czy Coghamo.

Naukę gestów należy rozpocząć od najprostszych lub od takich, które spodobają się dziecku i zacznie je spontanicznie używać. Gesty nie muszą być

wprowadzane w jakimś sztywnym porządku, ale zawsze muszą się odwoływać do potrzeb komunikacyjnych dziecka i jego własnej wyobraźni.

Pokazywanym dziecku znakom (gestom) musi towarzyszyć adekwatna mimika, pantomimika, a przede wszystkim mowa zgodna z regułami

gramatycznymi. Gesty są podpisywane na ogół w formie bezokolicznikowej (chcieć, iść, dziękować) i jeśli do tego się zastosujemy, wówczas

nieświadomie uczymy dziecko sztucznego języka, co w ogromnym stopniu utrudni rozumienie poszczególnych znaków, jak również rozumienie mowy

z kontekstu (wypowiadanych zdań). Wszystkie gesty powinniśmy pokazywać konsekwentnie jedną i tą samą ręką. Zmiany mogą powodować, że dziecko

długi czas nie będzie identyfikować pokazywanych gestów, a częstymi pomyłkami i w braku zaspokojenia potrzeby bycia rozumianym, może się

zniechęcić do dalszej nauki. Dla wielu dzieci upośledzonych umysłowo nauka gestów nie jest łatwym zadaniem, ale brak widocznych rezultatów ćwiczeń

nie powinien nas zniechęcać. Wiadomo bowiem, że rozwój mowy u takich dzieci jest spowolniony, nieharmonijny, następuje skokowo, stąd i nauka

gestów może rozwijać się podobnie. Warto w tym miejscu jeszcze dodać to, iż liczba opanowanych gestów‐słów wcale nie jest równoznaczna

z poziomem rozwoju języka dziecka.

W początkowej nauce gestykulacji dzieci mają prawo popełniać liczne błędy, do najczęściej popełnianych należą, m.in.:

l nieprawidłowe naśladowanie gestu, przez co stają się mało czytelne;

l zniekształcanie części gestu, np. pominięcie lub dodanie czegoś, co zmienia znaczenie takiego komunikatu;

l zastępowanie wprowadzanych gestów jako umownych innymi gestami, wymyślonymi przez dziecko (niekiedy warto przyjąć drobne zmiany

zaproponowane przez samo dziecko i konsekwentnie je stosować);

l przyglądanie się swoim dłoniom podczas gestykulacji i nie korzystanie z wzorca, który demonstruje dorosły;

l zbyt długie przerwy pomiędzy kolejnymi gestami (wówczas dziecko opuszcza ręce i jest niechętne do dalszych ćwiczeń);

l tendencje do zamykania ust podczas gestykulacji, co uniemożliwia dziecku podejmowanie prób mówienia razem z gestem ‐ zachęcamy dziecko

do wszelkich form wokalizacji i nagradzamy dziecko uśmiechem także za jego aktywność werbalną.

W miarę rozwoju kompetencji komunikacyjnych dziecka i komunikacji werbalnej (mowy dźwiękowej), niektóre dzieci rezygnują z form

gestykulacyjnych zastępując je słowami. Ale mimo to kontynuujemy porozumiewanie się gestami aż do momentu, gdy pojawi się pełne rozumienie

mowy i dziecko uniezależni się od niewerbalnych środków komunikacyjnych.

Zanim zaczniemy uczyć dziecko gestów, niewątpliwym ułatwieniem jest swoista dziecięca gimnastyka dłoni i palców. Więcej na ten temat znajdziesz

w dziale „rehabilitacja”, w artykule na temat „usprawniania rąk...”. Wskazane jest używanie prostych gestów do zilustrowania piosenki, wiersza,

dziecięcej wyliczanki, lub zabaw paluszkowych, gdyż podczas radosnych zabaw dzieci wyzwalamy ich naturalną, największą aktywność, stąd chętniej

w dziale „rehabilitacja”, w artykule na temat „usprawniania rąk...”. Wskazane jest używanie prostych gestów do zilustrowania piosenki, wiersza,

dziecięcej wyliczanki, lub zabaw paluszkowych, gdyż podczas radosnych zabaw dzieci wyzwalamy ich naturalną, największą aktywność, stąd chętniej

naśladują, a gdy będą same chciały zainicjować znaną zabawę, to jest szansa, że użyją znanych sobie gestów. Oto przykłady zabaw paluszkowych.

„Dwa michały”

Tańcowały dwa Michały

jeden duży

drugi mały

Jak ten duży zaczął krążyć,

to ten mały nie mógł zdążyć

„Rak”

Idzie rak Nieborak

Czasem ‐ naprzód

Czasem ‐ wspak

Gdy ugryzie ... ‐ będzie znak !

„Czapla”

Chodziła tu

czapla na wysokich nogach

Chodziła po desce ... (bis)

Opowiadać Ci jeszcze?

„Chateńka”

Jest w lesie chateńka,

przed chatką sarenka

i zając tam szary

i drugi do pary.

Sosna jak wielkolud.

Maleńki krasnolud

pod grzybkiem się schował ‐

i zwierzątka rachował.

Przy okazji takich zabaw mamy okazję ćwiczyć z dzieckiem liczenie na konkretach, nazywanie: osób, przedmiotów i roślin i zwierząt. To doskonała

okazja do wprowadzania prostych symboli (np. odpowiedników gestów), zwrotów grzecznościowych, itd. Im więcej radości dostarczymy dziecku podczas

zabaw, tym chętniej ujawni ono swą aktywność gestykulacyjną, a być może także i werbalną. Oto kolejne przykłady gestów:

dziękować

symbol

dziękować przepraszać prosić

„Rodzinka” ‐ wiersz inscenizujemy razem z dzieckiem palcami śpiewając słowa na znaną melodię „Krakowiaka”.

„Rodzinka”

Ten pierwszy to nasz dziadek,

a obok babunia

Największy to Tatuś,

a przy nim Mamunia.

A to jest dziecinka mała

A to moja rączka cała

Ucząc dziecko podstawowych gestów warto jednocześnie pokazywać przedmioty do których się odnosimy, zdjęcia, obrazki i symbole. Powinniśmy

stwarzać jak najwięcej sytuacji sprzyjających pojawianiu się spontanicznych gestów dziecka. Mówimy więc spokojnie, wolno, używając zrozumiałych,

prostych konstrukcyjnie zdań. Warto też gromadzić obrazki w albumie dziecka (specjalnie dla niego tworzonej książce do porozumiewania się) ‐ od

początku segregując symbole obrazkowe tematami, np. rodzina, czynności (czasowniki), żywność: owoce, warzywa, napoje i inne pokarmy, zwroty

grzecznościowe, itd.

Oto przykłady tablic, które mają za zadanie dopełnianie podstawowej gestykulacji dziecka (zestaw ośmiu tablic gotywych do wydrukowania, możesz

ściągnąć klikając ikonkę tablice.zip na dole strony):

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: