rozne korzenie wspolne skrzydla.pdf

Home

Różne korzenie ? wspólne skrzydła .

Zbliżenie między narodami w koncepcji psychoterapii Berta

Hellingera.

A rtykuły

Nazwij to klanem, nazwij to układem,

nazwij to plemieniem,

nazwij rodziną.

Jakkolwiek to nazwiesz, potrzebujesz tego.

Jane Howard

Jarosław Jagieła

Instytut Pedagogiki

Akademia im. Jana Długosza

w Częstochowie

Ten sam wiatr pozwala wzbić się w górę wielu

latawcom.

Bert Hellinger

wystąpienie

na Międzynarodowej Konferencji ?Idea wielokulturowości w edukacji?

Akademia im. J. Długosza w Częstochowie

18-19.10. 2004 r.

Przez każdą rodzinę, nawet tę najmniejszą, przetaczają się dzieje całych społeczeństw i narodów. Zostawiając tam

swoje piętno w postaci bezprzykładnego bohaterstwa i poświęcenia, ale także doświadczenia krzywdy, poczucia winy, czy

wygnania. Nierzadko pojawia się tu zbrodnia lub choćby tylko zwykła ludzka obojętności. I jak pisze w swojej najnowszej

książce Richard Pipes [1] nie istnieje historia, istnieją natomiast pojedyncze historie ludzi. Znaczenie historii jako sumy

życia wielu istot żywych nie jest większe niż znaczenie życia każdej ludzkiej historii. Gdyby było inaczej, nie bylibyśmy w

stanie pojąć sensu historii. Skłania nas to do postawienia jednego z ważnych pytań. Czy w takim razie dziejowe losy

minionych pokoleń pacjenta mogą nie obchodzić psychoterapeuty, do którego zwraca ten pacjent o pomoc ? Czy

wkraczanie w ten obszar problemów, rzec by można dziejowo-narodowych, nie jest rodzajem uzurpacji ze strony samej

psychoterapii, która rości sobie coraz większym stopniu prawo do swojej, mniej lub bardziej uzasadnionej,

wszechobecności ? Podejmowaniem się zadań i ocen, które być może nie są wcale jej przynależne, wszak w swej istocie

psychoterapia jest niczym więcej, niż jednym z rodzajów pomocy psychologicznej służącym leczeniu zaburzeń

psychicznych przy pomocy metod jej właściwych. W wielu kierunkach i nurtach współczesnej psychoterapii - a jak

wiadomo szacuje się obecnie, że istnieje ponad 200 głównych szkół terapii psychologicznej - fakt obecności problemów

historii narodu w losach pacjentów jest najczęściej albo całkowicie ignorowany, albo traktowany marginalnie. W jakimś

sensie pojawia się w koncepcjach określanych jako psychodynamiczne, gdzie jedno z zadań terapeuty sprowadzają się do

przyjmowania roli swoiście rozumianego ?kontenera?, czyli specyficznie rozumianego ?pojemnika?, który to ?przyjmuje na

siebie? niespójną, zdeformowaną biografię pacjenta, w tym nierzadko pomieszczone są trudne dzieje jego rodziny, i w

czasie pracy terapeutycznej ?oddaje? niejako pacjentowi poprawioną wersję jego osobistej historii. Podobnie rzecz się ma

w analizie transakcyjnej (AT), gdzie nieświadomy scenariusz życia jednostki, określany jako skrypt (od ang. script live )

kształtowany jest przez rodziców, choć już rola i znaczenie dziadków w tym procesie nie jest uwzględniana z należytą

starannością. Wprawdzie mówi się o roli tzw. parady rodzinnej, czyli o przekazywaniu określonych nakazów poprzez

kolejne pokolenia, ale niezbyt chyba konsekwentnie i trochę tak nie do końca

[2]

. Można jeszcze tylko wspomnieć o

rodzinnej terapii tzw. kontekstualnej Ivana Boszormenyi-Nagy, z jej dążeniem do uzyskania równowagi i poczucia

odpowiedzialności w wymianie międzypokoleniowej oraz uwolnienia młodzieży od obciążeń ich rodziców

[3]

. I to w

zasadzie wszystko. Innych przedstawicieli szkół psychoterapeutycznych nie za bardzo musi obchodzić to, że dla

przykładu, rodzice oraz dziadkowie pacjenta pochodzą z kresów wschodnich i po dziś dzień niosą w sobie głębokie

poczucie krzywdy za utraconym tam dorobkiem życia. Że ktoś inny z dalszej rodziny w czasie ostatniej wojny został

skazany na śmierć przez ruch oporu za kolaborację z Niemcami lub, że dla przykładu, babka ze strony matki została

brutalnie zgwałcona przez żołnierzy armii radzieckiej, czy wuj zginął w obozie śmierci. Te fakty w tradycyjnej psychoterapii

z reguły nie zawsze były lub są dostrzegane w należytą uwagą i z należnym dla losów jednostki znaczeniem. Nie

negowano wprawdzie nigdy ich roli, ale też nie przywiązywano do nich nadmiernej wagi i wartości.

Uwikłania w losy przodków.

Dopiero nowo powstały kierunek psychoterapii fenomenologiczno-systemowej, określany od nazwiska jej twórcy jako

metoda ustawień systemowych Berta Hellingera, dostrzega, że dzieci przejmują uczucia i zachowania wcześniejszych

członków rodziny. Im bardziej te doświadczenia są dramatyczne, a nawet tragiczne, nierzadko uwikłane w kontekst

ważnych wydarzeń dziejowych danego narodu, tym większy ciężar spada na barki następnych pokoleń. Tym bardziej losy

jednostki są związane z tymi zdarzeniami.

Najłatwiej zauważyć te zależności między pierwszym a drugim pokoleniem. Terapeuci z reguły nie mają z tym problemów.

Pokażmy to na przykładzie Martina Bormana jr., najstarszego syna ostatniego szefa NSDAP Martina Bormana

planowanego nb. na następcę Hitlera. Dzisiaj 74-letni już Martin Adolf Borman jr., jest katolickim kapłanem, a przez wiele

lat pracował na misjach chrześcijańskich w afrykańskim Kongo. Już posiadanie tych dwóch, jakże charakterystycznych

imion, jedno po rodzonym ojcu, drugie po ojcu chrzestnym (Adolf Hitler trzymał bowiem na rękach do chrztu małego

Martina !) wskazują na skalę tego uwikłania. Nie może więc dziwić poświęcenie z jakim pragnie się od niego uwolnić, ale

też miłość do ojca, której nie chce się sprzeniewierzyć. Zacytujmy krótki fragment wypowiedzi dotyczącej swojego ojca z

jednego z wywiadów prasowych. ?Prywatnie był uczuciowym, ciepłym człowiekiem. Do dzisiaj noszę przy sobie kartkę

pocztowa do niego. Ukochany mój chłopcze ? napisał do mnie w 1943 roku ? w nadziei , że cię wkrótce

zobaczę. Twój tatuś . I to jest obraz ojca, który zapamiętałem z dzieciństwa. Nie dam go sobie odebrać. Zarazem moim

ojcem jest Martin Borman, który skazany został w procesie norymberskim (zaocznie) na karę śmierci. Przestudiowałem

dokładnie literaturę i dokumenty z czasów nazistowskich i jestem przekonany, że został sprawiedliwie osądzony.

Potrzebowałem czasu i powrotu do wartości chrześcijańskich, by móc ? wsparty wiarą ? oddzielić od siebie te dwie

postaci.?

[4]

Nie będziemy tu bliżej analizować tej wypowiedzi, choć mówi ona nie jedno o charakterze i istocie podobnych

uwikłań i rodzaju problemów psychologicznych z jakimi zmagać się musi jednostka w takich sytuacjach. Zwróćmy jedynie

uwagę, że ? zgodnie z koncepcją B. Hellingera ? prawdziwe pojednanie dokonać się może jedynie przez oddanie

szacunku i czci ojcu, jako ojcu i pozostawienie przy nim jego winy. Podobne problemy i uwikłania można dostrzec też u

innych osób, kiedyś dzieci prominentnych przedstawicieli III Rzeszy i największych zbrodniarzy hitlerowskich: synów

Rudolfa

Hessa, córek Hermana Gőringa i Heinricha Himmlera. Dla przykładu córka Hansa Franka ? Brigitta zawsze twierdziła, że

nie chce żyć dłużej niż jej ojciec, to była ? jak stwierdzają najbliżsi - jej prawdziwa obsesja. Przypuszcza się, że umarła

śmiercią samobójczą w wieku 46 lat, dokładnie tyle samo miał jej ojciec w momencie wykonania na nim wyroku śmierci. Jej

starszy brak poszedł niejako w ślady ojca ? wstąpił do NPD, ale jednocześnie roztył się do monstrualnych rozmiarów

wypijając kompulsywnie ponad 10 litrów mleka dziennie, co wkrótce doprowadziło go do śmierci w skutek wyniszczenia

wielu ważnych organów ciała. Z kolei najmłodszy z synów Hansa Franka ? Nikolas pisywał, jako reportażysta ?Sterna? w

połowie lat 80 oskarżycielskie teksty na granicy obłędu (np. opisuje fakt swojego onanizmu przed zdjęciem ojca w chwili,

gdy wykonywano na nim wyrok śmierci.) Podobnych faktów jest tak wiele, że nie warto ich tu przytaczać. Dokumentuje je

dobrze nowo wydana książka ?Noszę jego nazwisko?

[5]

Przywołajmy tu jeszcze osobę zapomnianego nieco pisarza Józefa Łobodowskiego, którego to buntownicze i pełne

konfliktów z otoczeniem życie wiązać można wyraźnie z losami jego dziadka [6] . Przodek ten, pochodzący z rodziny

ziemiańskiej, był najmłodszym z dwunastu synów. Wszyscy oni zginęli w powstaniu styczniowym. Najmłodszy popadł

wkrótce, jak określali to potomni w ?kompleks winy z powodu swojej absencji w powstaniu?, w wyniku czego za lat kilka ?

rozpił się bardzo i wkrótce umarł?. Ojciec Józefa, Władysław Łobodziński, startować musiał w swoje dorosłe życie niemal

od zera. Pracował jako kowal, cieśla i ślusarz, aby w konsekwencji zostać oficerem wrogiej sobie armii rosyjskiej. Życie

pisarza było podobnie pełne wewnętrznych konfliktów i nierozwiązanych problemów osobistych. Można było odnieść

wrażenie, że też niesie w sobie jakiś rodzaj winy.

Jednak najtrudniej dostrzec uwikłania sięgające jeszcze dalej niż pokolenie naszych dziadków. I choć wydawać się

to może dziwne, to jednak wiele wskazuje na to, że i one istnieją oraz mogą mieć znaczący wpływ na życie jednostek. W

innych, niż zachodnie, kulturach jest to oczywiste. Dość wspomnieć, że mężczyzna w Czeczeni jest zobowiązany do

znajomości imion i losów swoich przodków w linii męskiej do siódmego pokolenia. W jednej z zasłyszanych przeze mnie

krajoznawczych audycji radiowych można się było dowiedzieć, iż pewien Europejczyk przybywając w Afryce spytał o

zdrowie jedną ze starych tubylczych mieszkanek Lasoto. Ta starsza już kobieta odpowiedziała mu, że czuje się źle, gdyż

mieszkają w niej duchy przodków i dodała, iż przedstawiciele Zachodu myślą błędnie, że człowiek choruje i umiera z

powodu konkretnych narządów tj. wątroby, serca, czy głowy. A to, według niej, najprawdziwszy absurd. W rzeczywistości

ludzie chorują, a czasem też umierają, na duchy swoich przodków, które czasem w nich zamieszkują. Można więc,

przyjmując terminologię afrykańskiej staruszki powiedzieć, że ustawienia systemowe Berta Hellingera są takimi

spotkaniami z duszami przodków, które w nas czasem istnieją, po to, aby w konsekwencji terapii się od nich uwolnić.

W sposób naukowy tym zagadnieniem zajmuje się Anne Ancelin Schűtzenberger, obecnie emerytowana profesor

psychologii na Uniwersytecie w Nicei (Francja). Bada, w jaki sposób na kolejne pokolenia jednej rodziny oddziałują

dramatyczne zdarzenia z przeszłości. Wytyczony przez nią kierunek nosi nazwę psychogenealogii

[7]

. Udokumentowano

już niezliczoną ilość przypadków świadczących o istnieniu takich związków. Niejednokrotnie tak odległych w czasie, jak dla

przykładu kampania napoleońska, czy wojna trzydziestoletnia, że aż doprawdy trudno racjonalnemu i wychowanemu w

kulturze zachodu współczesnemu człowiekowi w nie uwierzyć. Jest to jednak jedynie początek drogi badawczych

dociekań, który wymaga dalszych pogłębionych i zweryfikowanych metodami naukowymi analiz.

W kierunku pojednania.

Psychologiczne ustawienia systemowe wytyczają też nowe horyzonty pozwalające zrozumieć uwarunkowania,

jakie rządzą powstawaniem konfliktów miedzy narodami i dróg w kierunku pokoju oraz pojednania. Można bowiem

postawić fundamentalne dla tego tekstu pytanie: w jaki sposób pojedyncze prace terapeutyczne w odniesieniu do

jednostek mogą mieć wpływ na losy całych narodów w skali makrospołecznej ? Stwierdzenie, że losy narodów, to losy

pojedynczych jednostek, choć prawdziwe, wydają nie zbyt mało przekonujące. Praca metodą Berta Hellingera pokazuje,

że chodzi tu o coś znacznie głębszego i ważniejszego. Ukazuje dynamikę, która wiedzie, ku prawdziwemu zbliżeniu

między ludźmi i jednocześnie wszystko to, co przeszkadza temu procesowi. W naszej choćby polskiej perspektywie

pozwala zrozumieć jakie rzeczywiste znaczenie miał gest Willi Brandta przed pomnikiem ofiar getta warszawskiego i czego

jednocześnie, tak naprawdę, zabrakło w niedawnym wystąpieniu Gerharda Schrődera w czasie ostatnich obchodów

rocznicy Powstania Warszawskiego. Znamienne, że zostało ono z niechęcią przyjęte przez obie skrajne strony wciąż

obecnego w świadomości Polaków i Niemców konfliktu. Jako pusty i fałszywy gest, który zmarnował ?niepowtarzalną i być

może ostatnią szansę zakończenia ostatniej wojny? [8] (stwierdzenie opolskiego posła Ruchu Katolicko-Narodowego Jerzy

Czerwiński) - z jednej strony, i jako gest dwulicowy i załatwiającego osobiste interesy kosztem niemieckich rodaków

[9]

(przewodnicząca Związku Wypędzonych BdV Erika Steinbach) - ze strony niemieckiej. Być może jedyny autentycznie

pojednawczy sygnał można było usłyszeć w czasie tych uroczystości, gdy Władysław Bartoszewski stwierdził, że Polacy

życzyliby sobie lepszych stosunków z Niemcami, nawet lepszych od tych, które teraz panują między Niemcami i

Francuzami. Reakcja zgromadzonych tam osób była natychmiastowa, oklaski były silniejsze i dłuższe niż wcześniej. To

stwierdzenie było tym, co w filozofii hellingerowskiej określane jest właśnie jako ?ruch duszy? w kierunku pojednania. Miało

to znaczenie tym ważniejsze, że pochodziło ze strony ofiar.

Takich, lub podobnych, problemów w historii Polski jest niemało. Relacje polsko-ukraińskie, zbrodnie na Wołyniu i

wysiedlenia Łemków w roku 1947 w ramach akcji ?Wisła?, sprawa ludobójczej zbrodni katyńskiej, nie rozliczone zbrodnie

komunistyczne, aneksja w 1938 roku Zaolzia i interwencja w 1968 roku w Czechosłowacji, cierpienia Kaszubów, relacje

polsko-żydowskie i wiele jeszcze innych. Praca hellingerowska może nam pomóc zrozumieć co jest konieczne, aby

rzeczywiste a nie pozorne, pełne pojednanie mogło się dokonać w duszach ludzi.

Celowo używane jest tu słowo pojednania, a nie przebaczenia. Prawdziwe zbliżenie miedzy ludźmi, a w

konsekwencji między narodami i państwami, odbywa się bowiem poprzez pojednanie, a nie poprzez przebaczenie.

Przebaczenie zawiera bowiem w sobie zawsze, w sposób mniej lub bardziej jasno wyważony, jakąś próbę dokonania

rachunku win. A któż ? poza samym Bogiem ? jest w stanie dokonać tego obiektywnie ? Jeżeli ktoś przebacza, to wynosi

się ponad innych, pomniejsza drugą stronę jednocześnie podwyższając siebie. Taki gest zawiera oskarżenie i nie tworzy

równowagi, tak koniecznej dla pokoju. Wiele zła dzieje się w skutek wywyższania się jednych narodów nad inne, tak jak

bliskości i serdeczności międzyludzkiej nie służy wywyższanie się jednych osób ponad inne. Jeżeli przewinienia nie są zbyt

wielkie bardziej stosowana jest tu wyrozumiałość, ale istnieją czynny, których wina jest ogromna np. zbrodnie wobec

ludzkości, eksterminacja całych narodów, terroryzm itd. Wtedy strona winna może tylko uznać odpowiedzialność za te

czynny, nieść swoją winę bez oczekiwania przebaczenia.

Zyskuje w ten sposób godność i siłę. Może natomiast szukać sposobów oraz jakiś form zadośćuczynienia. W wyniku tego

procesu ma w konsekwencji szansę znalezienia swojego miejsca we wspólnocie narodów. Dla przykładu takim gestem

była bezinteresowna pomoc humanitarna jaką Niemcy udzielały Polsce w czasie trwania stanu wojennego. Natomiast

strona, która była ofiarą tych zbrodni nie może w sposób łatwy i często bardzo powierzchowny rozgrzeszać sprawcy. Zbyt

łatwe przebaczenie staje się trywialne i obniża wagę dramatycznych zdarzeń. ?Ktokolwiek uważa ? stwierdza Hellinger

[10]

? że ma prawo przebaczyć, wtrąca się do czegoś, co jest sprawą wyższej siły, która stoi zarówno ponad prześladowcą

jak i ofiarą.? I dalej rozstrzyga: ?A jak można zachować się po ludzku w stosunku do prześladowców i ofiar ? Oto pokorna

odpowiedź: ze współczuciem. Jest to postawa serca i ruch od jednej istoty ludzkiej do drugiej (...). Czujemy to w obliczu

nieskończonego cierpienia lub winy nie do odkupienia, próbujemy je złagodzić naszym współczuciem, ale jesteśmy

bezsilni w obliczu ich rozmiaru. A jak możemy nauczyć się współczucia ? Nauczymy się tego wtedy, kiedy ? w obliczu

naszych własnych niezaspokojonych potrzeb, naszej winy i naszych nierozwiązanych dylematów ? zrozumiemy, że nam

też potrzeba współczucia i wyrozumiałości innych.?

[11]

Tak więc strona poszkodowana w konfliktach między narodami ma nie tylko prawo domagania wyrównania strat i

ukarania sprawcy, ale ma obowiązek tego z pełną konsekwencją żądać, choćby tylko po to, aby stworzyć szansę

pojednaniu, które może ? choć nie musi - mieć miejsce w przyszłości. ?Sprawca ma nie tylko obowiązek ponoszenia

konsekwencji swojego czynu, ale ma również do tego prawo.?

[12]

W tym miejscu nasuwa się jeden z możliwych rytuałów hellingerowski, który mógłby być jakimś rozwiązaniem wciąż

trudnych relacji polsko-niemieckich. Gdzie, jak twierdzą niektórzy jest rzeczą niepojęta, aby potomkowie morderców

domagali się rekompensaty od wnuków swoich ofiar. Wyobrażony przedstawiciel ?Polski? mógłby zwracając się do ?

Niemiec? powiedzieć ze współczuciem tak: ?Zrobimy wszystko, co jest w naszej mocy jako Polacy, aby konsekwencje

tego, co zrobili Niemcy w czasie ostatniej wojny jako wina pozostało przy nich. Jednocześnie będziemy się starać, aby w

Polsce żyło się bardzo dobrze, pomimo tego wszystkiego, co się stało.? A mamy tu do zrobienia niejedno zarówno w

zakresie udokumentowania ?tego wszystkiego, co się stało?

[13]

, jak i dokonania wielu rzeczy, które służyłyby z kolei temu,

aby ?żyło nam się tu dobrze?. To praca do wykonania przed nami. Inicjatywa musi wyjść od ofiar. Kolejny ruch będzie

należał później do drugiej strony, która ? trudno nie odnieść czasem takiego wrażenia, mimo pozornych gestów i

oświadczeń ? ucieka od odpowiedzialności za ogrom zbrodni popełniony przez ten naród.

Współczucie jest ?ruchem duszy? w dobrym kierunku. W kierunku pokoju. Ruch duszy, które to pojęcie już

przywoływaliśmy, a które jednocześnie nie tak łatwo zdefiniować, jest czymś niezmiennym, ponadczasowym i niezależnym

od kultury, ideologii, czy socjalizacji, służy zawsze pokojowi między narodami ? twierdzi Hellinger [14] .

Dusza jest pewnego rodzaju wewnętrzną instancją, która nie podlega racjonalnym argumentom i pustym gestom. Jeżeli się

temu zaufa - nie trzeba nic robić i to zawsze przyniesie dobre owoce i optymalne rozwiązanie. Jest czymś, co bardziej się

czuje, niż w sposób dosłowny rozumie. Tego samego nie można powiedzieć o tzw. sumieniu grupowym (kolektywnym),

które wiąże człowieka z jego rodziną, gdyż ludzie mają różne sumienia wynikające z pochodzenia z odmiennych rodzin.

Tak jak drzewa wyrastają z odrębnych korzeni. To samo sumienie grupowe każe islamskim terrorystom dokonać

samobójczego zamachu bombowego i to samo sumienie kolektywne każe ich zabijać żołnierzom wojsk amerykańskich,

czy rosyjskich oraz ich sojusznikom. Sumienie więc ? w opinii Hellingera ? nie jest instancją zbliżającą narody do siebie,

ale jest nią właśnie ruch duszy, który wypływa z najgłębszych warstw naszej egzystencji. Wtedy, gdy dwaj wrogowie stają

wobec siebie i mają poczucie, że są sobie równi, że oboje muszą oddać cześć wobec tego czegoś, co jest znacznie

większe niż oni sami. Między sprawcami a ofiarami istnieje pewien rodzaj więzi, który dusza każdego z nich jest w stanie

odczuć jako los lub przeznaczenie. Potomkowie ofiar i sprawców powinni stanąć niejako wobec ogromu nieszczęść, które

miały miejsce. Odbyć żałobę i opłakać wszystko to, co się stało. Dopiero wówczas przeszłość stanie się przeszłością, a nie

wciąż aktualną i niosącą bolesne konsekwencje teraźniejszością. ?Pojednanie i pokój stają się możliwe ? jak stwierdza

Hellinger ? jeśli się uczci i uszanuje ofiary. Jeśli wygnańcom i zapomnianym znów przyzna się miejsce, które zostało im

odebrane. Jeśli się z nimi zapłacze nad bezprawiem i nieszczęściem, które się stało.?

[15]

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: