182_11_Morawski(wer) (Opinia Morawskiego ws krzyża).pdf

Prof. dr hab. Lech Morawski

Kierownik Katedry Teorii Państwa i Prawa

UMK Toruń

182/11(2)

30 listopada 2011 r.

Opinia

w sprawie wniosku grupy posłów z dnia 9 listopada 2011 r. o wydanie

zarządzenia nakazującego usunięcie krzyża łacińskiego, znajdującego się

w sali posiedzeń Sejmu RP

Wnioskodawcy w piśmie z dnia 9.11.2011 wystąpili do Marszałka

Sejmu z wnioskiem „o wydanie zarządzenia nakazującego usunięcie krzyża

łacińskiego, znajdującego się w sali posiedzeń Sejmu RP”. Zdaniem wnioskodawców

obecność krzyża w sali posiedzeń Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej jest niezgodna z

art. 25 ust. 2 w zw. z art. 7 i art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 53 ust. 1 i 2 Konstytucji RP z

dn. 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.), jak również z art. 13 w zw. z

art. 9 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993

r., Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz art. 1 Konkordatu między Stolicą Apostolską i

Rzeczypospolitą Polską, podpisanego w Warszawie dn. 28 lipca 1993 r. (Dz. U. z

1998 r., Nr 51, poz. 318), a także z art. 10 ust. 1 ustawy z dn. 17 maja 1989 r. o

gwarancjach wolności sumienia i wyznania (tekst jedn. w Dz. U. z 2005 r., Nr 231,

poz. 1965 ze zm.).

Stwierdzić należy, że wniosek grupy posłów nie jest uzasadniony i

opiera się na błędnej oraz tendencyjnej interpretacji powoływanych przepisów prawa.

Twierdzenie, że obecność krzyża w sali Sejmu narusza art. 25 ust. 2, a

więc zasadę, że „Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują

bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych”

oparte jest na nieporozumieniu. Pogląd, że krzyż w sali sejmowej implikuje brak

bezstronności w sprawach religijnych jest absurdalny z logicznego punktu widzenia,

ponieważ nie ma żadnego logicznego związku między faktem, że krzyż wisi w

Sejmie, a faktem, że władze nie są bezstronne w sprawach religijnych. Z tych

samych powodów niezrozumiały jest zarzut, że obecność krzyża w sali sejmowej

narusza art.1 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzeczypospolitą Polską z 1993

r., ponieważ jest oczywiste, że tak jak obecność krzyża nie pozostaje w żadnym

związku z bezstronnością działań władz publicznych, tak nie ma ona nic wspólnego z

„niezależnością i autonomią” obu tych instytucji.

Wnioskodawcy zdają się nie pojmować, że istnieje różnica między

szacunkiem do symboli, w których wyraża się tożsamość narodowa obywateli

danego państwa, a bezstronnością jego aktów prawodawczych i praktyk politycznych

i tak jak zdjęcie krzyża nie uczyni państwa bardziej bezstronnym, tak jego

pozostawienie nie uczyni go mniej bezstronnym. To samo odnosi się do zarzutu

naruszenia art. 10 ust. 1 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989

roku. Jeśli bowiem zawarty w tym przepisie zwrot „Rzeczpospolita Polska jest

państwem świeckim, neutralnym w sprawach religii i przekonań” miałby oznaczać

coś innego niż to, że polskie władze zachowują bezstronność w sprawach przekonań

religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, to wspomniany przepis jest sprzeczny

z art. 25 ust.2 Konstytucji i nie może być brany pod uwagę ( lex superior derogat legi

inferiori i lex posterior derogat legi priori ), jeśli zaś oznacza to samo, to stosują się do

niego powyższe i poniższe uwagi.

Nie jest też prawdziwy zarzut, że obecność krzyża w sali polskiego

Sejmu nie ma żadnej podstawy prawnej w naszym porządku prawnym, gdyż w

oczywisty sposób taką podstawę stanowi art.5 Konstytucji z 1997 roku, który

zobowiązuje nasze państwo do „strzeżenia dziedzictwa narodowego”. Podstawę taką

stanowi także art. 4 Traktatu o Unii Europejskiej (por. dalsze rozważania)

Zauważyć należy, co zresztą sami wnioskodawcy przyznają, że w

krajach UE istnieją bardzo różne modele wzajemnych relacji między państwem

Kościołem i religią. W jednych więc państwach krzyże wiszą w instytucjach

publicznych, w tym w parlamentach i szkołach publicznych, w innych nie; są

państwa, w których w szkołach publicznych jest dozwolone nauczanie religii, ale są i

takie państwa, w których jest to absolutnie zabronione; w pewnych krajach nawet

szkoły wyznaniowe otrzymują dotacje publiczne, a w innych krajach jest to

niedopuszczalne; istnieją państwa, gdzie jest czymś powszechnie akceptowanym

udział kapłanów w uroczystościach publicznych, ale i kraje gdzie się tego nie

praktykuje; w wielu hymnach i na wielu flagach istnieją oczywiste nawiązania do

religii. Przypomnieć wreszcie należy , że porządek konstytucyjny niektórych krajów

UE uznaje nawet jedną z religii za religię państwową (na przykład anglikanizm w

Anglii , prezbiterianizm w Szkocji , luteranizm w Danii , czy prawosławie w Grecji ) , a

obowiązująca konstytucja Irlandii z 1937 roku jest oparta wprost na pryncypiach

Społecznej Nauki Kościoła i nikt państwom tym z tego tylko powodu, że deklarują

przywiązanie do takiej lub innej religii, nie zarzuca nierespektowania zasady wolności

sumienia i wyznania 1 . Gdy obserwujemy rozmaitość praktyk ustrojowych w sprawach

wyznaniowych różnych państw UE, to ważne jest przede wszystkim to, że zarówno w

krajach, w których toleruje się, jak i w krajach, w których nie toleruje się symboli

religijnych w życiu publicznym, prawo do wyznawania innej religii, podobnie jak i

prawo do niewyznawania żadnej religii jest konstytucyjnie w pełni gwarantowane.

Jasno to dowodzi prawidłowości przedstawionej tutaj tezy, że sama obecność krzyża

lub innego symbolu religijnego w obiekcie publicznym nie ma żadnego związku z

bezstronnością państwa w sprawach wyznaniowych. Gdyby było inaczej, to zarzut

stronniczości religijnej – w takiej lub innej formie - należałoby podnieść wobec

większości państw europejskich. Jedność europejska nie polega więc ani na tym , że

Europa musi być Europą państw z krzyżami ani na tym, że musi być ona Europą

państw bez krzyży, ale na tym, że bez względu na to, jaki model w sprawach

wyznaniowych państwa UE przyjmują, wszystkie one są zobowiązane do

respektowania zasady tolerancji wyznaniowej wobec swoich obywateli, ich wolności

wyznawania każdej religii lub niewyznawania żadnej religii.

Symbole religijne per se jako wyraz tradycji i tożsamości określonego

społeczeństwa nie mogą być więc traktowane jako wyraz łamania przez państwo

zasady bezstronności w sprawach światopoglądowych i religijnych ani też w niczym

jej nie zagrażają. Fakt ten jest oczywisty we wszystkich demokratycznych i

liberalnych państwach europejskich i jeśli wywołuje jakiekolwiek wątpliwości, to

wyłącznie wśród politycznych ekstremistów. Idąc tokiem rozumowania

wnioskodawców należałoby również wezwać władze ogromnej liczby polskich miast

do zmiany swoich herbów (w tym i Warszawy z krzyżem w koronie) i nazw ulic , bo

aż się w nich roi od symboliki religijnej , co - kierując się logiką wnioskodawców -

mogłoby sugerować, że nie są one bezstronne. Zwróćmy dalej uwagę, że większość

dni wolnych od pracy w naszym kraju to właśnie święta religijne i katolickie, by

wymienić tylko dzień Wielkanocy, Bożego Ciała, Wszystkich Świętych, czy Bożego

Narodzenia, (art. 9 konkordatu z 1993 roku) i nikt rozsądny, włącznie z

niewierzącymi, nie uważa tego za złamanie zasady bezstronności wyznaniowej

1 Por. na ten temat na przykład J. Weiler, Państwo i Naród, Kościół, Meczet, Synagoga - Nieunikniona

debata, Forum Prawnicze 2010/3

państwa. Nie sądzę też, by na przykład fakt, że na fladze angielskiej znajduje się

krzyż Świętego Jerzego czynił władze angielskie bardziej przychylnymi dla

chrześcijaństwa w stosunku do innych wyznań, zaś brak symboli religijnych na fladze

irlandzkiej oznaczał jej bezstronność wobec różnych wyznań, gdyż każdy dobrze wie,

że Irlandia mimo braku krzyża jest krajem bardzo katolickim, zaś w Anglii mimo

obecności krzyża na jej fladze osoby bezwyznaniowe cieszą się pełną swobodą

głoszenia swoich poglądów.

Nietrafny i niezrozumiały jest również zarzut, że obecność krzyża w sali

sejmowej jest sprzeczna z art. 7 Konstytucji , a więc narusza zasadę , że władze

publiczne „działają na podstawie i w granicach prawa”. Nie ulega wątpliwości, że

krzyż jest od wieków symbolem tożsamości kulturowej i narodowej Polaków, czego

nie kwestionują nawet ludzie niewierzący. Zgodnie z art. 5 polskiej Konstytucji władze

polskie są obowiązane do strzeżenia dziedzictwa narodowego, a zgodnie z art. 4 ust.

2 Traktatu o Unii Europejskiej (dalej TUE) Unia Europejska ma obowiązek

szanowania tożsamości narodowej państw członkowskich. Co więcej, w tym ostatnim

artykule trafnie wskazuje się na nierozerwalny związek tożsamości narodowej państw

członkowskich z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi. Tym

samym obecność symboli, w których wyraża się tożsamość danego narodu, a do

takich symboli zalicza się w wielu krajach również symbole religijne, nie może być w

żaden sposób sprzeczna nie tylko prawem polskim, ale również z prawemu unijnym.

Warto podkreślić, że zdaniem naszego TK pojęcia tożsamości narodowej i

konstytucyjnej są w prawie unijnym identyczne ( wyr. z 24.1.2010, K32/09). Jeśli

przyjmiemy ten punkt widzenia, to ważne symbole narodowe mają tym bardziej

prawo do obecności we wszystkich miejscach publicznych naszego kraju. Gdy

uznamy, że dewiza „Zjednoczeni w różnorodności” stała się od czasów Traktatu

lizbońskiego naczelną dyrektywą regulatywną Unii i podstawą jej zamierzeń

legislacyjnych, to powiedzieć by należało, że państwa mają nie tylko prawo, ale

wręcz obowiązek wspierania tożsamości narodowej swoich społeczeństw, w tym

także tych symboli religijnych, które są z tą tożsamością nierozerwalnie związane.

Twierdzenie, że religia katolicka i jej symbole są od wieków elementami tożsamości

narodowej Polaków nie budzi żadnych wątpliwości. Uznawały ten fakt wszystkie

polskie konstytucje poczynając od Konstytucji 3 maja (art. I), a na Konstytucji

marcowej (art. 111 i 114) i kwietniowej (art. 81) kończąc i wszystkie one

równocześnie gwarantowały mieszkańcom naszego kraju wolność sumienia i

wyznani a 2 . Do tej też tradycji konstytucyjnej, a nie do tradycji PRL i jego konstytucji z

1952 roku nawiązuje preambuła naszej obecnej konstytucji. Twierdzenie, że „religia

katolicka jest wyznawana przez większość społeczeństwa polskiego” zostało zresztą

explicite uznane przez nasze Państwo w preambule do konkordatu między Stolicą

Apostolską i Rzeczpospolitą Polską z 1993 rok u.

Szczególny szacunek wobec religii katolickiej i jej symboli powiązany

z gwarancją wolności sumienia i wyznania dla innych wyznań jest jedną z najbardziej

charakterystycznych cech polskiego konstytucjonalizmu. Nie jest on przy tym żadną

osobliwością polskiego porządku konstytucyjnego, gdyż na podobnych zasadach

opiera się na przykład porządek konstytucyjny we Włoszech, czy Irlandii. Państwa te,

podobnie jak Polska, gwarantują wszystkim wyznaniom swobody religijne i

jednocześnie deklarują swoje szczególne przywiązanie do religii katolickiej. W

konkluzji stwierdzić więc należy, że po pierwsze, nie istnieje żaden logiczny związek

między obecnością krzyża w miejscach publicznych, a bezstronnością państwa w

sprawach wyznaniowych, a po drugie, obecność krzyża w Sejmie jest nie tylko

zgodna z art. 25 oraz uzasadniona w świetle art. 5 naszej Konstytucji, ale również jak

najbardziej zgodna z art. 4 TUE. Dodać należy, że również dokumenty

międzynarodowe zobowiązują państwa do wspierania i umacniania tożsamości

narodowej, by powołać się tylko na Deklaracje UNESCO o różnorodności kulturowej

(2001) i Konwencję UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form

wyrazu kulturowego (2005).

Absurdalne jest również twierdzenie, że krzyż w sali sejmowej narusza

zasadę równości wobec prawa i stanowi przejaw dyskryminacji innych niż katolicy

grup społecznych, a więc narusza art. 32 Konstytucji. Jak powiedzieliśmy, inne grupy

wyznaniowe zachowują w Polsce pełną swobodę kultywowania swoich własnych

praktyk religijnych. Podobnie też, osoby bezwyznaniowe, a nawet osoby deklarujące

swoją otwartą wrogość wobec Kościoła i religii katolickiej mogą swoje poglądy

otwarcie manifestować i upowszechniać o czym świadczy obecność w naszym życiu

publicznym całego szeregu czasopism, książek, audycji radiowo-telewizyjnych

wyraźnie wrogo nastawionych do Kościoła i religii katolickiej. Obecność tego rodzaju

publikacji i programów w naszym życiu publicznym w żaden sposób nie da się

pogodzić z tezą, że obecność krzyża w Sejmie zagraża bezstronności państwa. Fakt

natomiast, że symbole religijne innych wyznań nie są obecne w polskim Sejmie, co

2 Podobnie Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 (art.1) i Królestwa Polskiego z 1815 (art.11)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: