POLITYKA SPOŁECZNA I GOSPODARCZA
ĆWICZENIA Z POLITYKI SPOŁECZNEJ I GOSPODARCZEJ
1. Proces gospodarowania, a państwo.
2. Współczesne funkcje gospodarcze państwa.
1. Procesy gospodarowania, a państwo.
Sposób pojmowania roli państwa w życiu gospodarczym, zależy od tego jak jest pojmowany proces gospodarowania, który należałoby rozpatrywać w ujęciu:
- strukturalnym (pod kontem ujawnienia dysproporcji strukturalnej);
- funkcyjnym(rozpatrywanie pod kątem równowagi i rozwoju gospodarczego);
- rozwojowy(pod kątem potencjalnych możliwości i zagrożenia rozwojowe)
Gospodarowanie nalazło by rozumieć jako działalność ludzka polegająca na alokacji względnie ograniczonych środków (zasobów) pomiędzy relatywnie konkurencyjne zastosowania (cele) na podstawie określonych racjonalnie kryteriów wyboru. Kluczowym elementem tej aktywności jest dokonywanie wyboru. Wyboru tego próbuje się zwykle dokonywać na podstawie rachunku ekonomicznego. Rachunek ekonomiczny nie obejmuje jednak wszystkich sytuacji, w jakich dzisiaj podejmuje się decyzje gospodarcze. Nie wszystko daje się wyrazić w pieniądzu, pojawia się konieczność formułowania sądów wartościujących, które nie są poparte kalkulacjami liczbowymi. Prowadzi to do istotnego dylematu teorii i praktyki gospodarowania.
Przedmiotem gospodarowania nie są dobra wolne, lecz dobra rzadkie, które zgodnie ze sformułowaną definicją pozostają w relatywnym niedoborze w stosunku do aktualnych potrzeb, co właściwie zmusza do podejmowanie wyboru. Decyzje alokacyjne są podejmowane przez różnego rodzaju podmioty gospodarcze.
Mogą mieć charakter indywidualny lub zbiorowy:
- podmioty indywidualne – to konsumenci, indywidualni producenci, inwestorzy,
- podmioty zbiorowe – to gospodarujące społeczności o charakterze lokalnym, regionalnym, krajowym oraz ponad krajowym.
Szczególnym podmiotem gospodarującym jest państwo, które może występować w życiu gospodarczym w wieloraki sposób.
1. Może być uczestnikiem życia gospodarczego działając w nim poprzez sektor znormalizowany, którego rozmiary kształtują się rożnie w poszczególnych krajach.
2. Może uczestniczyć w życiu gospodarczym jako:
a) jako jego organizator kształtujący ramy aktywności gospodarczej;
b) jako jego regulator wpływający na funkcjonowanie gospodarki poprzez różne formy interwencjonizmu;
c) jako planista tworzący programy i plany gospodarcze z wpływem na przebieg wydarzeń;
3. Może uczestniczyć w życiu gospodarczym w związku z gospodarowaniem majątkiem instytucji państwowych, związanych z pełnionymi przez nich funkcjami.
Cele gospodarowania:
1. Zaspokojenie naturalnych potrzeb.
2. Gromadzenie pieniędzy (bogacenie się).
Wymiary gospodarowania.
Gospodarowanie ma charakter wielowymiarowy gdyż pojawia się w wielu aspektach życia społecznego:
1. wymiar techniczno - produkcyjny (koncentracja na procesie produkcyjnym);
2. wymiar ekonomiczny (konieczne jest rozróżnienie punktu widzenia mikro i makro ekonomicznego);
a) mikro - indywidualny podmiot gospodarczy;
b) makro - kombinacja celów polityki gospodarczej;
3. wymiar przestrzenno - ekologiczny(uwzględnienie ładu przestrzennego i równowagi ekologicznej);
4. wymiar społeczno-polityczny (społeczne wartościowanie zaistniałych zbieżności, schierarchizowanie preferencji powyższych wymiarów to preferowanie takich kryteriów wyboru, które sprzyjają stabilizacji istniejącego układu politycznego oraz zachowaniu władzy.
Racjonalność gospodarowania.
Racjonalne działanie utożsamiamy z rozsądnym postępowaniem, które charakteryzuje się poprawnością myślenia oraz skutecznością.
W praktyce gospodarczej mogą występować różne kryteria racjonalności stosowanej przez poszczególne podmioty gospodarujące, co oznacza potencjalny konflikt interesów.
W przypadku podejścia mikroekonomicznego związanego z orientacja na wynik finansowy kryterium wyboru jest opłacalność działania. Polityk gospodarczy rozumuje zupełnie inaczej-wykorzystuje kategorie związane z tworzeniem i podziałem produktu społecznego w sposób zmierzający do realizacji określonych celów makroekonomicznych.
Typowy kryterium wyboru będzie uzyskanie najwyższej dynamiki wzrostu dopuszczalnej z punktu widzenia równowagi gospodarczej.
System gospodarowania można klasyfikować według:
1. Dominujących form stosunków własności (np. dziś własność prywatna - w latach
80-tych państwowa).
2. Roli państwa w życiu gospodarczym.
3. Dominującego mechanizmu regulacji.
4. Dominującego typu stosunków międzyludzkich.
1. System autonomicznej alokacji rynkowej.
2. System alokacji regulowanej przez państwo.
3. System alokacji centralnie sterowany przez państwo.
Współcześnie występują 3 podstawowe typy gospodarki rynkowej:
1. Neoliberalna(wolna)
2. Społeczna
3. Socjalna(państwo dobrobytu)
Wszystkie te gospodarki dopuszczają mniej lub więcej rozwinięty interwencjonizm państwa, który wywołuje następnie określone reperkusje społeczno - gospodarcze.
Przyjmuje się 4 zasady interwencjonizmu państwa:
1. Zasada niezbędności interwencyjnego oddziaływania na mechanizmy rynkowe.
2. Zasada nieuszkodzenia gospodarce przez interwencjonizm państwowy.
3. Zasada poszanowania praw ekonomicznych i reguł praw rynkowych.
4. Zasada zmienności kierunków, zakresów i sposobów interwencjonizmu państwowego, która jest zdeterminowana nie tylko wyborem określonego typu i rodzaju gospodarki rynkowej, lecz jest również uzależniona od stosunków politycznych, układów władzy, stosunków własności i kierunku polityki gospodarczej.
Funkcje gospodarcze państwa:
Klasyfikacja:
1. Funkcja koncepcyjno - ustrojowa.
2. Funkcja instytucjonalno – organizacyjna - polega na wyborze i ukształtowaniu określonych biur, które maja być niezbędne do prowadzenia całego procesu gospodarowania.
3. Funkcja sterownicza – (celowościowa) sformułować cele długookresowe rozwoju gospodarczego i społeczeństwa.
4. Funkcja regulacyjna - chodzi o uregulowanie określonych instrumentów regulacyjnych, które symulują i ukierunkowują gospodarkę oraz usuną powstające zakłócenia.
5. Funkcja informacyjna - musi istnieć wielokanałowa, szeroka informacja o perspektywach rozwoju,
6. Funkcja kontrolna - niezbędna, ponieważ:
a) nie będziemy mogli ocenić w jakiej sytuacji się znajdujemy;
b) będziemy wiedzieć czy interwencjonizm państwowy jest skuteczny czy nie;
d) wskazuje w jakim kierunku interwencjonizm powinien pójść.
Temat: Koncepcja regulacji makroekonomicznej.
Koncepcja gospodarki regulowanej przez państwo powstała na przełomie
lat 20 i 30 – tych XX wieku jako rezultat kryzysu gospodarczego oraz fiaska dominującej wówczas teorii ekonomii, która wykluczała celowość takiej regulacji. Podstawy teoretyczne koncepcji gospodarki regulowanej przez państwo zostały dostarczone w dziele Johna Keynesa z 1936 roku, pt.: „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”.
Według Johna Keynesa:
1. Podstawową formą działalności regulującej państwa, powinna być polityka pieniężna, czyli regulowanie poziomu stopy procentowej.
2. Jeżeli tego rodzaju działanie nie wystarcza do opanowania sytuacji, wówczas państwo powinno podjąć dalsze kroki:
a) uruchomić inwestycje państwowe (roboty publiczne, zbrojenia, eksport);
b) próbować oddziaływać na konsumpcje (poprzez opodatkowanie dochodów);
c) wprowadzić elementy gospodarki planowanej i kolektywistycznej.
Istotnym elementem polityki gospodarczej wynikającym z tej koncepcji są inwestycje publiczne. Źródłem finansowania tych inwestycji stal się w praktyce dług publiczny, gdyż normalne dochody państwa były niewystarczające.
Finansowanie inwestycji państwowych z długu publicznego ma swoje granice, które szybko bywają przekraczane. Pojawiający się wzrost zadłużenia, brak możliwości spłaty, narastające tendencje inflacyjne stanowiły negatywną stronę regulacji gospodarki w tej koncepcji i zmusiły do poszukiwania nowych sposobów regulacji.
Automatyczne stabilizatory koniunktury.
Trudności związane z wprowadzeniem interwencjonizmu państwowego:
a) natury psychologicznej:
- ingerencja państwa wydawała się być czymś podejrzanym, godzącym w wolność osobistą oraz indywidualną przedsiębiorczość;
- wydawała się być sprzeczna ze sposobem pojmowania, tzw. zdrowej gospodarki, która w myśl tradycyjnych poglądów powinna samoczynnie eliminować pojawiające się w jej funkcjonowaniu napięcia;
b) natury praktycznej:
- możliwości synchronizacji polityki regulacji z koniunkturą gospodarcza, a wiec czy uda się podjąć działalność gospodarczą we właściwym momencie;
- możliwość stabilizacji budżetu w warunkach stabilizacji gospodarki, a więc czy stabilizować gospodarkę kosztem budżetu, czy też gospodarki.
Zaczęto poszukiwać takich sposobów ingerencji, które ograniczałyby do minimum działania administracji państwowej.
Wykrystalizowała się koncepcja (40 – te lata w USA), tzw. stabilizatorów koniunktury - wbudowana giętkość finansowania.
Definicja: automatyczne stabilizatory koniunktury można określić jako szczególne środki polityki fiskalnej państwa, których uruchomienie nie wymaga decyzji rządu oraz następuje niezależnie od świadomości potrzeby integracji.
Ich działanie ma charakter antycykliczny i wynika ze zdolności niektórych typów podatków i wydatków państwa do reagowania na zmiany poziomu globalnego i zatrudnienia.
Należą do nich:
1. Podatki od dochodów indywidualnych, spółek akcyjnych oraz podatki pośrednie.
2. Ubezpieczenia w szczególności na wypadek bezrobocia.
3. Programy pomocy, zwłaszcza dla farmerów stabilizujące ceny produktów rolnych.
Ocena automatycznej stabilizacji nie może być w pełni pozytywna, gdyż jest wbudowana w system barierą wzrostu gospodarczego.
Polityka stabilizacji koniunktury.
Zwarty system poglądów na temat celów i zakresu regulacji gospodarki przez państwo pojawił się na przełomie lat 40 i 50 – tych XX wieku. Koncepcja Keynowska została wchłonięta przez ekonomię neoklasyczną. Wyłoniła się polityka stabilizacji koniunktury gospodarczej.
Definicja: Stabilizacja koniunktury gospodarczej pojmowana jako regulacja, czyli polityka przeciwdziałania okresowym fluktuacjom poziomu aktywnej gospodarki (cykl koniunkturalny).
Podstawowymi celami polityki stabilizacji gospodarczej było:
1. Pełne zatrudnienie.
2. Stałość poziomu cen.
Instrumenty polityki stabilizacji gospodarczej to możliwości, środki polityki pieniężnej i polityki fiskalnej państwa.
Polityka pieniężna obejmuje:
- politykę bankowo – kredytowa;
- politykę długu publicznego;
- politykę parytetu walutowego.
Polityka fiskalna obejmuje:
- automatyczne stabilizatory koniunktury;
- dyskrecjonalną, czyli swobodną działalność stabilizacyjną.
Polityka pieniężna i fiskalna w kolejnych okresach czasu pozostawała w różnych relacjach w stosunku do siebie. Na ogół była jednak prowadzona jednocześnie. Zmuszało to do wzajemnej koordynacji i przyjęcia określonych zasad.
Skuteczność polityki neoklasycznej została zakwestionowana w związku z inflacja,
a następnie z stanglacją. Zostały w związku z tym zakwestionowane podstawy myślenia makroekonomicznego wywodzące się z ekonomii keynowskiej. Odżyły tendencje przeciwne interwencjonizmowi państwowemu. Nastąpił monetaryzm, a tym samym postulowanie ograniczenia aktywności państwa do polityki pieniężnej.
W latach 70 – tych pojawiła się tzw. ekonomia podażowa, której podstawowy tok myślenia sprowadzał się do tego, że jeżeli celem jest .................................... to wzrost ten jest możliwy tylko w sektorze prywatnym. A sektor prywatny można pobudzić do wzrostu poprzez politykę fiskalną.
Temat: Zmiany systemowe a sprawiedliwość dystrybucyjna.
Społeczno – ekonomi...
ola_dzien_dobry