Higiena jest nauką, która bada wpływ środowiska na zdrowie ludności w celu ustalenia związków przyczynowych pomiędzy czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i opracowania na tej podstawie metod i środków profilaktycznych
a) identyfikacja i określenie czynników środowiska
b) ocena stanu zdrowia ludności
c) wykrywanie związków przyczynowych pomiędzy czynnikami środowiskowymi i zdrowiem populacji ludzkich
Do oceny stanu zdrowia i wykrywania związków przyczynowych higiena posługuje się metodami epidemiologicznymi
Nauka o częstości występowania różnych stanów zdrowotnych w populacji (fizjologicznych i patologicznych) oraz o czynnikach i warunkach związanych z ich występowaniem
Cele epidemiologii:
a) ocena częstości występowania stanów zdrowotnych
b) poszukiwanie czynników etiologicznych ryzyka
c) opracowanie zasad profilaktyki
d) wprowadzenie w życie
e) monitorowanie
Okres I = nadnaturalne przyczyny, w nauce koniec wraz z poglądami Hipokratesa, potocznie istneje
Okres II – epidemiologia środowiskowa
ð idea przewodnia: „ zdrowie człowieka zależy od środowiska”
· Hipokrates (400 lat p.n.e) – „O powietrzu, wodach i okolicach”
· Fracastorius – XVI określił 3 drogi szerzenia się chorób zakaźnych: przedmioty, bezpośredni kontakt, powietrze
· Jenner – XIXw – angielski lekarz wiejski – do szczepienia p/ospie prawdziwej użył wirusa krowianki
· John Snow – XIXw – ojciec epidemiologii – p/działanie epidemiom cholery w Londynie
· Panum – odporność gospodarza – populacje, które miały styczność z odrą przy kolejnej epidemii demonstrowały lżejszy przebieg choroby
Okres III – epidemiologia bakteryjna
ð ~1890r. Pasteur, Koch – wykrycie bakterii
ð szukali we wszystkim etiologii bakteryjnej
ð poszukiwanie czynników etiologicznych chorób niezakaźnych: ukłądu krążenia, ukłądu ruchu itd.
ð wpływ różyczki w I trymestrze ciąży, talidomid
ð niedobór fluoru – próchnica
ð papierosy a rak oskrzeli
ð medycyna pracy, przemysłowa
ð powrót do problematyki zakaźnej: AIDS, WZW
a) opisowa
b) analityczna: prospektywna, retrospektywna
c) eksperymentalna
- najstarsza metoda epidemiologiczna, wciąż aktualna
- zastosowanie: jeśli nic nie wiadomo o czynnikach etiologicznych
- opis za pomocą współczynników i wskaźników epidemiologicznych częstości występowania zjawisk pod kątem 3 elementów: osoby, miejsca, czasu
a) Osoba: płeć, wiek, zawód, wykształcenie, stan cywilny, sytuacja ekonomiczna
b) Miejsce: zakłady przemysłowe, kataklizm, tereny endemiczne
c) Czas: regularność pojawiania się i wygaszania: „zmienność zjawisk epidemiologicznych w czasie”
- efektem opisu jest postawienie co najmniej jednej hipotezy ( punkt wyjścia do epidemiologii analitycznej)
- błędem jest po tym etapie badania podawanie we wnioskach końcowych ostatecznych sądów
1. Zmienność sekularna – zmiany w występowaniu chorób, zgonów lub innych zjawisk zdrowotnych na przestrzeni długiego okresu czasu – np. zmienność poziomu umieralności, w zakresie mierników rozwoju fizycznego i dojrzewania dzieci
2. Zmienność okresowa – charakterystyczne cykliczne zmiany w występowaniu choroby – okres od kilku do kilkunastu lat: występowanie płonicy, odry, grypy
3. Zmienność sezonowa – głównie dla chorób zakaźnych, choroby przewlekłe wiążą się z zaostrzeniem objawów – wrzody żołądka
4. Epidemia – nagły wzrost ilości zachorowań na danym terenie w danym czasie
ð zastosowanie – przy sformuowanych hipotezach wstępnych
ð hipotezy te mają na celu określenie przyczyny tłumaczącej charakterystyczne cechy rozprzestrzeniania się choroby w populacji
ð ogólny schemat: określenie różnicy w częstości występowania danej choroby lub innego zjawiska w grupie badanej i kontrolnej
ð metody polegają na obserwacji
ð czynnik obserwacji zastępuje się czynnikiem eksperymentalnym
ð grupę badaną poddaje się celowo i świadomie czynnikowi eksperymentalnemu
ð grupa kontrolna pozostaje bez wpływu czynnika eksperymentalnego
ð zastosowanie: kosmetyki, leki
A) Badanie retrospektywne
- analizuje dane z przeszłości (założenie: czynnik działał w przeszłości, obecnie widoczny jest efekt)
- grupa badana – np. rak płuc
- grupa kontrolna – zdrowi
- weryfikacja: sprawdzenie jaki odsetek w grupie kontrolnej i badanej pali => test istotności Chi 2
- jeśli hipoteza jest słuszna to procentpalaczy w grupie B >>niż w grupie K
B) Badanie prospektywne
- badanie bardzo kosztowne, wymaga dużej grupy, polega na obserwacji
- grupa badana – pod wpływem czynnika np. pali papierosy
- grupa kontrolna – nie paląca
- po wieloletniej obserwacji wyznacza się standaryzowane współczynniki zapadalności w grupie eksponowanej porównywalne ze standaryzowanymi współczynnikami zapadalności w grupie nieeksponowanej => wyznaczenie RYZYKA WZGLĘDNEGO
ð całkowity dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak choroby czy niedomaganie (wg WHO)
- dane obrazujące natężenie zjawisk fizjologicznych – mierzalnych
1. Rozwój fizyczny:
- ciśnienie
- morfologia
- masa ciała
- siatki percentylowe
2. Sprawność fizyczna:
- rzut piłką lekarską
3. Wydolność fizyczna:
- próba wysiłkowa
- spirometria
- badania pułapu tlenowego
- współczynniki wskaźniki opisujące:
a)natężenie zgonów
a) ogólny: liczba zgonów/ liczba ludność * L
a) szczegółowy
- wg wieku: liczba zgonów <40 rż/ liczby ludności < 40 rż *L
- wg przyczyny: liczba zgonów z powodu X / liczba ludności * L
- wg płci: liczba zgonów kobiet / liczby kobiet * L
a) ogólny liczba zgonów / liczby chorych * L
b) szczegółowy
- wg wieku liczba zgonów <40rż / liczby chorych <40rż *L:
- wg przyczyny liczba zgonów z powodu X / liczby chorych z powodu X *L
- wg płci liczba zgonów kobiet / liczby chorych kobiet * L
b)natężenie chorób
a) ogólny liczba nowych zachorowań/ liczby ludności *L
- wg wieku liczba nowych zachorowań <40rż / liczby ludzi < 40 rż * L
- wg płci liczba nowych zachorowań K/ liczby K * L:
- wg przyczyny liczba nowych zachorowań na chorobę X / liczby ludzi * L
a) ogólny liczba chorych / liczby ludności * L
b) szczególowy
- wg wieku liczba chorych <40 rz/liczby ludności < 40rż * L
- wg przyczyny liczba chorych na X / liczby ludność *L
- wg płci liczba chorych K/ liczby K * L
- czynniki ryzyka
a) środowisko pracy
b) środowisko życia: papierosy, nadwaga, brak snu, alkoholizm itd.
ð wskaźnik natężenia, współczynnik nieproporcjonalny
ð liczba względna pokazująca częstość występowania danego zjawiska do wielkości populacji narażonej
ð wskażnik struktury = współczynnik proporcjonalny
ð liczba obrazująca czestość występowania danego zjawiska do całej populacji/wszystkich tego typu zjawisk itp.
ð Np. zgony z powodu nowotworów /wszystkich zgonów
a) okres niemowlęcy liczba zgonów(0-364(365))/liczba zywych urodzeń z danego okresu
sprawozdawczego (m) *L
b) okres wczesnoniemowlęcy liczba zgonów(0-27)/ m *L
c) okres późnoniemowlęcy liczba zgonów (28-364-(365))/ m*L
Współczynnik martwo urodzonych: (ur. Martwe)/( ur. Żywych + ur Martwych) * L
a) Przyrost naturalny (l. Urodzeń – l. Zgonów)/l. Ludności * 1000 = (Wur-Wzg) *1000
b) Rodność: l.urodzeń/ l. Ludności * 1000
c) Płodność l. Urodzeń/ l. Kobiet(15-49 lat) * 1000
Urodzenie żywe: (wg WHO) – całkowite wydobycie/wydalenie z ustroju matki noworodka niezależnie od czasu trwania ciąży, wykazującego >=1z poniższych cech:
a) skurcze mm szkieletowych
b) akcja serca
c) tętnienie pępowiny
niezależnie od tego czy sznur pępowiny został odcięty i czy łożysko zostało wydalone
- ...
Vicky