ANTYK.doc

ANTYK

FILOZOFIA + RELIGIA

LITERATURA

1. Założenia religii antycznej:

- politeizm (wielobóstwo)

- hierarchizm ( uszeregowanie społeczeństwa: bogowie olimpijscy – bogowie ziemscy – herosi – ludzie)

- antropomorfizm (przypisywanie bóstwom wyglądu i cech ludzkich)

- fatalizm ( wiara w przeznaczenie)

- animizm ( wszystkie przedmioty i zjawiska mają duszę)

- fetyszyzm (kult przedmiotów uważanych za wcielenie bóstwa)

- Nemezis (karząca sprawiedliwość)

- Hybris (łączenie, mieszanie)

- Mojra (fatum)

2. Filozofia dzieli się na:

A. ontologię ( naukę o bycie)

- kosmologia (nauka o przyrodzie)

- teologia (nauka o Bogu)

- psychologia (nauka o duszy)

B. epistemologię ( naukę o poznaniu)

- krytyka poznania

- teoria poznania ( poznanie: intuicyjne, empiryczne, racjonalne)

C. aksjologię ( naukę o wartościach)

- etyka

- estetyka

- filozofia społeczna ( dotycząca organizacji życia społ.)

3. Filozofowie (główne założenia)

A. SOKRATES

- „Wiem, że nic nie wiem”

- wiedza jest podstawą cnoty

- DOBRO = SZCZĘŚCIE + CNOTA (szczęście wynika z czynienia dobra; cnota to czynienie dobra)

- położnicza metoda filozofowania (wydobywanie z człowieka wszystkich myśli)

- wolność słowa i myśli

B. PLATON

- dwoistość bytu [ materialny ( rzecz zmienna) i idealny ( rzecz niezmienna)]

- idealizm obiektywny – poznanie nie sięga rzeczywistości, jest tylko odbiciem idei

- triada wartości: piękno, dobro, prawda (miłość jest ich pragnieniem)

- funkcja poety: naśladuje tego, który jest w świecie rzeczywistym; jest pośrednikiem między Bogiem, a ludźmi

C. ARYSTOTELES

- racjonalista

- „złoty środek” aurea mediocritas

- mimesis ( istotą sztuki jest naśladowanie rzeczywistości)

- katharsis ( widz ma oczyścić swoją duszę)

D. STOICY

- beznamiętne poznawanie świata

- apatia ( opanować namiętności)

- DOBRO = SZCZĘŚCIE + NIEZALEŻNOŚĆ

- dobro jednostki = dobro społeczeństwa

E. EPIKUR

- wstrzemięźliwość dawała spokój duszy

- unikanie cierpień

- DOBRO = SZCZĘŚCIE + DOZNAWANIE PRZYJEMNOŚCI DUCHOWYCH

F. HEDONIZM

- DOBRO = SZCZĘŚCIE + DOZNAWANIE PRZYJEMNOŚCI ZMYSŁOWYCH

G. SOFIŚCI

- manipulowanie poglądami

- sprytne udowadnianie fałszywych twierdzeń

- mądrzy obywatele

1. Mity

A. Rodzaje mitów:

- teologiczne

- kosmogeniczne ( NARODZINY ŚWIATA)

- antropogeniczne ( MIT O LABDAKIDACH)

- genealogiczne

B. Cechy mitów:

- wieloznaczność ( zawierają naukę religijną, światopogląd wyznawców, objaśniają rzeczywistość, mówią wiele o człowieku)

- archetypiczność (postawy, zdarzenia, które pojawiają się w następnych epokach, motywy -> topika)

C. Funkcje mitów:

- zaspokojenie potrzeb wiedzy człowieka na temat pochodzenia istnienia

- próba wyjaśnienia nieznanych zjawisk przyrody

- zorganizowanie społeczności ludzkiej ( odrębność etniczna)

- tworzenie symbolicznych historii (archetypy)

- oddzielenie sacrum od profanom

- wzbogacenie literatury o trwałe toposy

D. Toposy w mitach:

- poświęcenia i buntu

- wędrówki

- miłości – matczynej (Niobe i dzieci), braterskiej (Antygona), miłość do ojczyzny (Odyseusz), małżeńska (Odyseusz), erotyczna ( Orfeusz i Eurydyka)

- wierności ( Odyseusz i Penelopa)

- śmierci ( męczeńskiej, bohaterskiej)

- rodziny (Labdakidów)

E. Pojęcia:

- mitologizacja – wykorzystywanie elementów mitologicznych w dziełach; przekształcanie czegoś w mit

- demitologizacja – nadanie rzeczywistości zwyczajnego charakteru ( Spiderman)

2. Literatura antyczna

A. Cechy literatury:

- zasada prawdopodobieństwa zdarzeń, postaw ludzkich (mimesis) realizuje się poprzez naśladownictwo natury i świata realnego. Są trzy typy naśladownictwa – realistyczne, idealizujące, karykaturalne.

- zasada DECORUM (stosowności)

     - harmonizacja poszczególnych elementów dzieła

     - język odpowiedni do treści utworu

B. Funkcja literatury:

- ma zadowalać gusty estetyczne (delectore)

- ma poruszać umysły i serca, wzruszać (movere)

- winna uczyć (docere)

3. Liryczne gatunki ANTYKU:

- epigramat(krótki utwór poetycki zakończony puentą)

np.: „Wiadomość o śmierci przyjaciela” Kallimach z Cyreny

- sielanka dzieli się na bukoliki, georgiki (poezja ukazująca spokojne i radosne życie pasterzy) np.: „Serenada pasterska III” Teokryt

- liryka tyrtejska (poezja zagrzewająca do walki z wrogiem)

np.: „Wezwanie do walki” Tyrteusz

- elegia (smutny utwór o treści żałobnej, refleksyjnej)

np.: „Odwet” Teognis z Megary

         - tren (lamentacyjna pieśń żałobna)

- bajka zwierzęca (Ezop, Fedus) – język ezopowy

- oda (utwór stroficzny, o charakterze pochwalnym, dziękczynnym) np.: „Do Afrodyty” Safona

         - oda horacjańska ( charakter prywatny, refleksyjny)

- pieśń ( najstarszy gatunek poezji – jej odmianą są hymny i psalmy) np.: „Aequam memento” Horacy

         - anakreontyk (pieśń Anakreonta) „Przynieś nam tu czarę chłopcze”

4. Motywy horacjańskie

- carpe diem (chwytaj dzień)

- exegi monumentum ( pomnik trwalszy niż ze spiżu)

- nil desperandum (nie trać nadziei)

SZTUKA + ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE

TEATR + TRAGEDIA

1. Związki frazeologiczne (przykładowe!!)

- „puszka Pandory” – nieszczęście

- „koń trojański” – podstęp

- „pięta Achillesa” – słaby punkt

- „koszula Dejaniry” – okrutne tortury, męki

2. Sztuka

A. Zadania sztuki:

- stawianie człowieka wobec wyzwań filozoficznych i moralnych

- uspokajanie, dawanie ukojenia

B. Zasady estetyki:

- naśladownictwo

- symetria

- harmonia

- piękno i dobro

- kalos kagatos (dostosowanie do norm etycznych)

C. Sztuka dzieli się na:

- APOLIŃSKĄ (racjonalizm, optymizm, harmonia, umiłowanie piękna, zdrowie, szacunek dla przemyślanych form, statyczność)

- DIONIZYJSKĄ (namiętność, pesymizm, irracjonalizm, poczucie chaosu, instynkt śmierci, dynamizm)

1. Teatr antyczny

Budowa teatru:

- orchestra ( miejsce dla chóru, scena)

- skene ( garderoby aktorów, pierwotnie świątynia)

- ekkylema ( wytocznia, wózek z nieboszczykiem)

- proscenion ( podium dla aktorów)

- parodosy ( wyjścia i wejścia dla chóru)

- theatrou ( widownia)

- deus ex machina ( dźwignia wynosząca aktorów)

2. Tragedia antyczna

Jej celem jest oczyszczenie duszy widza (katharsis)

A. Budowa:

- prologos (wstęp)

- parodos ( wejście chóru)

- epejsodion ( partie dialogowe aktorów)

- stasimon ( komentarze chóru)

- exodos ( końcowa pieśń i wyjście chóru)

B. Zasady:

- brak krwawych scen

- zasada 3 jedności (miejsca, czasu i akcji)

- zasada DECORUM (jedności stylu)

    - styl wysoki (patos)

    - temat poważny (temat o kontekście moralnym)

    - gatunek „poważny” (bohaterowie pochodzenia królewskiego)

C. Tragizm (uwikłanie bohaterów)

- konflikt tragiczny ( między bohaterem, a siłą wyższą {losem})

- zbłądzenie tragiczne ( nieświadome dokonywanie złych wyborów, popełnienie zbrodni)

- ironia tragiczna ( każda decyzja jest zła)