JAK ZAPOBIEGAĆ ZABURZENIOM GRAFOMOTORYCZNYM
Wiek przedszkolny:
Przygotowanie się dziecka do nauki pisania jest procesem długim. Obejmuje cały okres przedszkolny i daleko wyprzedza graficzne ćwiczenia stosowane najczęściej w najstarszych grupach przedszkolnych. Potocznie właśnie takie ćwiczenia rozumiane są jako przygotowanie do nauki pisania. Istnieje powszechne przekonanie o cudownej roli odwzorowywania (rysowania lasek, haczyków, szlaczków w zeszytach z liniaturą). A przecież rozwijanie sprawności dziecka to przygotowanie ręki i osiągnięcie przez dziecko dojrzałości umysłowej do podejmowania prób pisania i dotyczy raczej okresu ruchowego rozwoju dziecka, jego orientacji w przestrzeni. Słaba kontrola nad ruchami rąk, mała precyzja ruchów, często niezdecydowana przewaga stronna (lateralizacja), ograniczona funkcja dokonywania syntezy i analizy wzrokowej uwzględniającej cechy i stosunki między elementami całości (szczególnie na materiale abstrakcyjnym) - to podstawowe wyznaczniki , które należy brać pod uwagę podczas pracy z dzieckiem wieku przedszkolnego.
Przygotowanie dziecka do nauki pisania trzeba oprzeć na rozwojowych możliwościach i potrzebach dziecka. Podstawową formą nabywania tej umiejętności powinna być zabawa. W zabawie dziecko manipuluje, doświadcza, naśladuje, z własnej woli wykonuje rozmaite czynności i nabiera w nich wprawy. Dopiero po tym okresie pojawia się cel zabawy -uzyskanie jakiegoś rezultatu ( dajemy dziecku pierwsze zadania). Na tym etapie zaobserwować można cechy świadomego i ukierunkowanego ćwiczenia sprawności. Oprócz zabaw ruchowych i konstrukcyjnych włącza się elementy działalności plastycznej podczas której dziecko samo stawia sobie cel. By wreszcie na koniec włączyć elementy dekoracyjne. Stąd już tylko krok dzieli dziecko od zrozumienia i posługiwania się symbolem graficznym. Zrozumienie symbolu jest podstawowym warunkiem osiągania dojrzałości umysłowej i efektywnego uczenia się pisania, czytania i matematyki w klasie I.
Nauczanie pisania polega w początkowej fazie na odwzorowywaniu. Narzuca ono dziecku konieczność jednoczesnego wiązania czynności analizy i syntezy w operacji wzrokowej i ruchowej. Natychmiastowe przekształcenie obrazu wzrokowego na ruch jest podstawowym kryterium dojrzałości do pisania. Opóźnienia w osiąganiu tej dojrzałości powodowane są rozmaitymi przyczynami takimi jak: brak podzielności uwagi, brak koordynacji między analizatorami, niesprawność manualna, opóźnienia wynikające z braku stymulacji środowiska, fragmentaryczne deficyty rozwojowe. Przejawia się to między innymi:
- w słabej koordynacji ruchowej rozumianej jako współpraca między poszczególnymi partiami mięśni oraz stawami ramienia, przedramienia, nadgarstka, dłoni i palców
- w trudnościach w rozumieniu dźwięku i kojarzeniu ze znakiem graficznym
- w trudnościach z ujmowaniem znaku graficznego jako całości składającej się z wielu elementów
- w trudnościach z postrzeganiem stosunku między elementami całości (proporcja, kierunek, miejsce elementów).
Rozwój manualny
W wieku przedszkolnym układ kostny i stawowo-mięśniowy jest słaby i wiotki, często ulega zmęczeniu przy dużym zapotrzebowaniu na ruch. Trzylatki mają słabo wykształconą małą motorykę (dłoni, palców), cechuje je powolność ruchowa i niezręczność manualna. Systematyczne dostarczanie dzieciom w tym wieku okazji do swobodnego i wielostronnego ruchu, manipulowanie przedmiotami, dowolne zabawy wpływają na stopniowe usprawnianie całego ciała i jego ruchów. Między 4 a 5 rokiem życia ze względu na przyrost masy mięśniowej dziecka wydatnie zwiększa się potrzeba ruchu. Ulegają kostnieniu między innymi tkanka chrzęstna nadgarstka, a to sprzyja wzrastającej zręczności posługiwania się dłońmi. Dzieci pięcioletnie opanowują już wiele czynności wymagających drobnych ruchów. Osiągają sprawność w samoobsłudze, łączeniu kilku czynności (np. rzut z chwytem), w końcowej fazie okresu przedszkolnego dziecko osiąga wysoki poziom zręczności i płynności motorycznej.
Spostrzeganie:
Ruch jest początkiem każdego spostrzegania. Dziecko początkowo poznaje całym ciałem. Wącha, gryzie, stuka, rzuca przedmioty codziennego użytku - spostrzeżenia wzrokowe są bardzo ważne, ale nie pierwszoplanowe. Okres ten nazywamy okresem spostrzeżeń globalnych. W momencie, gdy dziecko dostrzega części składowe (kolor, kształt itp.) pojawia się postrzeganie globalno-analityczne. Dzieci sześcioletnie zdolne są dokonywać obserwacji, spostrzegać celowo. Są jednak silnie związane z konkretem. Możliwość odtwarzania kształtów uwarunkowana jest stopniem skomplikowania i rozwojem spostrzegania. Kierunek pionowy i poziomy są najwcześniej wyodrębnione przez dzieci. Dopiero potem pojawiają się skosy. Działalność rysunkowa i konstrukcyjna dzieci ma decydujący wpływ na rozwój analizy i stopniowej syntezy. Bierze się ona z doświadczenia i w sposób naturalny przez doświadczenie kształtuje się. Dziecko rysuje, odtwarza, naśladuje spontanicznie. Często te same elementy ujęte w pracy spontanicznej stają się barierą nie do pokonania przy zadaniu odtworzenia podanego wzoru (najczęściej dotyczy to sytuacji abstrakcyjnej).
Motywacja
Podejmowanie działań w zakresie rozwoju małej motoryki, czynności manipulacyjnych, spostrzeżeń warunkują pojawiające się u dziecka potrzeby. Potrzeba jest podłożem kształtowania się motywacji do działań. Początkowa działalność twórcza dziecka daje mu poczucie radości, zadowolenia, przyjemności zaspokajania naturalnej ciekawości. Gdy dziecko wyznacza sobie cel do osiągnięcia już nie daje mu pełnej satysfakcji sama czynność lecz efekt końcowy. W starszym wieku przedszkolnym pojawia się ambicja, ocena i samoocena, akceptacja ze strony innych i własna.
Dziecko gotowe do nauki pisania charakteryzuje się takimi cechami:
· posiada umiejętność spostrzegania analityczno-syntetycznego
· prawidłowa analiza i synteza słuchowa
· prawidłowy rozwój mowy i myślenia
· prawidłowy stopień orientacji przestrzennej
· skoordynowana praca ramienia, przedramienia, nadgarstka i palców
· szybkość odtwarzania
· gotowość emocjonalna (wrażliwość na polecenia, wytrwałość, zdolność samokontroli i krytycznej oceny, motywacja)
ĆWICZENIA
Celem ćwiczeń przygotowujących do nauki pisania jest zarówno działalność profilaktyczno -stymulująca jak i terapeutyczna. Obie te funkcje odgrywają istotną rolę w różnorodnych zabawach, zajęciach przedszkolnych. W przypadku dzieci wykazujących szczególne deficyty zajęcia polegają na niwelowaniu przejawiających się nieprawidłowości z reguły podczas indywidualnej pracy. Orientacja w przyczynach opóźnień psychomotorycznych jest niezbędna dla ustalenia programu terapeutycznego. Zbyt wcześnie wprowadzone ćwiczenia mogą być dla dziecka za trudne, nużące, grożą nasileniem się trudności lub odwrotnie za łatwe i te zniechęcają i nudzą dzieci.
Wszystkie ćwiczenia zostały poszeregowane z uwzględnieniem stopnia trudności i rozpoczynają się od ćwiczeń dla najmłodszych (bez podziału na grupy wiekowe). Zaproponowano różne ćwiczenia mające na celu stymulację funkcji poznawczych, a poniżej zestaw konkretnych zabaw dla dzieci w wieku przedszkolnym w ramach zajęć plastyczno-konstrukcyjnych.
1. Orientacja przestrzenna:
¨ ćwiczenie wprost, po prawej, po lewej w odniesieniu do własnego ciała
¨ ćwiczenia różnych pozycji: w szeregu, obok siebie, z boku bliżej, dalej, na, pod, przed, za, z tyłu, z przodu, na dole, na górze
¨ ćwiczenia znajomości w schemacie ciała
¨ ćwiczenia równowagi
¨ skłony w bok, skręty wraz z rozpoznawaniem stron ciała
¨ chodzenie zygzakiem, spiralą
¨ bieg slalomem, chodzenie w ósemkę
¨ chodzenie tyłem po prostej, zygzakiem
¨ zabawy z użyciem komend: w prawo, w lewo, skręt w tył
2. Ćwiczenia percepcji słuchowej:
¨ skąd dochodzi dźwięk
¨ kto wydaje taki dźwięk (dźwięki zróżnicowane)
¨ kto wydaje taki dźwięk- tematycznie (np. środki transportu, zwierzęta, instrumenty muzyczne, gospodarstwo domowe itp.)
¨ wyrazy dźwiękonaśladowcze
¨ odtwarzanie rytmu
¨ ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej (szczegółowo omówione w części poświęconej dzieciom szkolnym)
* ewentualne zaburzenia mowy - konieczna terapia logopedyczna
3. Percepcja wzrokowa:
¨ dobieranie jednakowych obrazków - loteryjki, memory, domina
¨ dobieranie jednakowych figur geometrycznych
¨ szeregowanie zbiorów według cech wspólnych (ilość elementów, kolor, przeznaczenie)
¨ układanie obrazków z części od kilku elementów do bardziej złożonych, oraz od konkretnych obrazków do układania wzorów abstrakcyjnych
¨ wyszukiwanie elementów z całości
¨ układanie elementów według wzoru (mozaiki, klocki, patyczki itp.)
¨ wyszukiwanie szczegółów różniących w podobnych obrazkach
¨ rysowanie lustrzanych odbić wzorów
4. Koordynacja wzrokowo-ruchowa:
¨ ćwiczenia manipulacyjno-konstrukcyjne (szerzej omówione poniżej)
¨ zajęcia plastyczne (szerzej omówione poniżej)
¨ czynności samoobsługowe
¨ toczenie, rzuty z chwytem piłek, obręczy
¨ rzuty do celu, w określonych kierunkach, odbijanie od podłoża, kto rzuci dalej
¨ chwytanie oburącz, prawą ,lewą ręką
¨ przerzucanie z ręki do ręki
¨ zabawa z balonem odbijanie
¨ ćwiczenie chwytu dłoni małą piłeczką
¨ zagadki ruchowe - rysowanie przedmiotów w powietrzu i zgadywanie
¨ rysowanie w powietrzu oburącz (spirale, kręgi)
ZABAWY I GRY O CHARAKTERZE PLASTYCZNO-KONSTRUKCYJNYM ĆWICZĄCE MOTORYKĘ, SPOSTRZEGANIE, PERCEPCJĘ WZROKOWĄ, KOORDYNACJĘ WZROKOWO-RUCHOWĄ, ORIENTACJĘ PRZESTRZENNĄ - INTEGRUJĄCE PRACĘ ANALIZATORÓW
Podczas wykonywania ćwiczeń rozwijających małą motorykę ręki (ćwiczeń manualnych) konieczne jest prawidłowe ułożenie ręki podczas pracy. Dłoń, ręka i przedramię powinny być w jednej linii. Łokcie swobodnie opierają się o blat, na którym pracuje dziecko. Ołówek dziecko trzyma 2-3 cm. od ostrza, chwytem pensetkowym, podtrzymuje od spodu środkowy palec. Warto na początku kupić i korzystać z gotowych nakładek na ołówki, kredki, które wymuszają prawidłowy układ palców. Takie nakładki można wykonać samodzielnie z modeliny odciskając własne prawidłowe ułożenie. Wszelkie układanki, rysowanie podczas których powstają ciągi, szeregi winny być układane od strony lewej do prawej.
¨ ćwiczenia rozluźniające mięśnie dłoni - tzw. palcówki (dotykanie i delikatne oporowanie czubkami palców), wystukiwanie rytmu czubkami palców, moczenie w ciepłej wodzie, długie mycie mydłem dłoni, masowanie dłoni, wcieranie kremów lub symulowanie takich czynności, wkręcanie żarówek, odciskanie własnych linii papilarnych w plastelinie, na papierze, delikatne dotykanie materiałami o różnych fakturach (np. futerko, pędzel, wata, papier, szorstka szczoteczka) - zgadywanie: czym jesteś dotykany
¨ tworzenie całości z części (klocki, pudełka, złożyć konkretną formę z elementów
¨ układanie - elementy są szeregowane według cech (kształt, barwa, faktura)
np. - kwadraty do kwadratów
- mozaika
- z patyków domek, ludzik itp.
- przetykanie sznurka przez otworki i tworzenie wzoru na płytce
¨ zabawy konstrukcyjne z kasztanów, żołędzi, liści, łupin, nasion
¨ układanki z drobnych elementów giętych np. druciki, sznurki, plastelinowe wałeczki
¨ konstruowanie za pomocą elementów łączących śrubki, kołeczki
¨ wycinanie od nacinania po wycinanie elementów, aż do wycinania całości, abstrakcyjnych elementów
¨ lepienie (plastelina, ciasto, ciastolina, masa solna, glina itp.) gniecenie, rwanie, ściskanie, wałkowanie, wygniatanie, wyciskanie przez prasę, odciskanie różnych wzorów, śladów (dla dzieci z nadwrażliwością czuciową unikać materiałów przyklejających się do rąk - najlepsza ciastolina
¨ rysowanie - od bazgroty do coraz bardziej skomplikowanych obrazów,
- labirynty - początkowo na dużych płaszczyznach a potem na coraz mniejszych,
- rysowanie ołówkiem, kredkami, patykiem po ziemi, kredą po chodniku,
świecą
- rysowanie linii falistych, prostych, od elementu do elementu
- krążenie między elementami
- okrążanie elementów
- rysowanie prostych kształtów bez odrywania ręki
- wprowadzanie w zabawie elementów graficznych: ślimaki, linia falista....
¨ malowanie farbami: od dużych płaszczyzn bez pędzli (wacik, palce) po coraz mniejsze powierzchnie, duże pędzle
¨ dekorowanie - różnymi formami od kółek, kwiatów, gwiazdek, słoneczek, motywów roślinnych itp. po wprowadzenie elementów wzorów abstrakcyjnych: haczyki, pętelki, linie faliste, zygzaki, linie przerywane ...
¨ ćwiczenie płynności i rytmiczności ruchów podczas dekorowania przez narzucenie np. tematu: toczą się piłki, lecą balony
¨ rysowanie wraz z dekorowaniem na zadany temat: np. zaczarowany pociąg, dziwna sukienka, bajkowy dom - takie zadania pobudzają twórczość dekoracyjną
¨ swobodne tworzenie szlaczków - inspiracją mogą być gotowe wzory, które mają dziecko pobudzać, tworzenie szlaczków z elementów, rysowanie szlaczków po śladzie, kopiowanie gotowych wzorów ćwiczących płynność pracy ręki
¨ wydzieranie - od bardzo nieprecyzyjnych globalnych ( piłka, domek, krzak) do coraz bardziej szczegółowych ( okienko, guzik, klamka, liść)
¨ stemplowanie - gotowe stemple lub przygotowywane przez dziecko; uczą komponowania gotowymi elementami - od najprostszych gotowych elementów po projektowanie z przygotowanych stempli ornamentu w linii prostej, projektowanie np. dywanu, zasłon w domku dla lalek
Młodszy wiek szkolny:
Dziecko rozpoczynające naukę w szkole powinno być gotowe do podjęcia nauki pisania. W przypadku stwierdzonych trudności należy poznać przyczyny ich występowania i opracować indywidualny program, stymulujący obniżone funkcje najlepiej w formie indywidualnych zajęć. Rozpoczynamy ćwiczenia od poziomu, który poprzedza zaobserwowane u dziecka trudności. Wówczas dziecko ćwiczy chętnie, ma zagwarantowany sukces. Stopniowanie trudności jest podstawową zasadą terapeutyczną. Okres prowadzenia ćwiczeń jest zależny od indywidualnego rozwoju, rodzaju deficytów, motywacji dziecka do pracy oraz współpracy z domem.
Ćwiczenia zaproponowane w okresie przedszkolnym należy stosować u dzieci z dysfunkcjami nadal i wzbogacić o materiał literowy, oraz o konkretne ćwiczenia pisania liter, wyrazów.
1. Percepcja wzrokowa:
¨ wyszukiwanie takich samych liter (litery pisane i drukowane)
¨ rozpoznawanie liter w różnych czcionkach i wielkościach
¨ uzupełnianie liter o brakujące elementy
¨ szukanie odbić lustrzanych liter
¨ wyszukiwanie różnic w wyrazach podobnych graficznie (np. nos - nas, bas - pas)
¨ szukanie ukrytych liter na obrazkach
¨ dobieranie takich samych wyrazów, sylab
¨ trudne litery p,b,d,g - segregowanie w zbiorach
¨ trudne litery p,b,d,g - łączenie w sylaby i ćwiczenia na sylabach
¨ rozpoznawanie wyrazów w tekście
¨ wyszukiwanie w tekście błędów literowych - teksty korektorskie
2. Percepcja słuchowa:
¨ uczenie się wierszyków na pamięć
¨ dzielenie wyrazów na sylaby z równoczesnym stukaniem rytmu wypowiadanych słów
¨ liczenie sylab w wyrazie
¨ porównywanie liczby sylab
¨ szukanie rymu (np. szafa -żyrafa)
¨ sztafeta sylabowa
¨ tworzenie wyrazów zaczynających się od sylaby
¨ rozpoznawanie obrazka na podstawie pierwszej głoski
¨ dobieranie par obrazków o nazwie zaczynającej się na daną głoskę
¨ wysłuchiwanie głoski na początku wyrazu - rozpoczynamy od samogłoski, przez spółgłoski, które można przedłużać (np. s,sz,l,r), do spółgłosek zwartych (np. k, t, p)
¨ rozpoznawanie, w którym wyrazie określona głoska jest na początku, a w którym na końcu
¨ dobieranie par obrazków kończących się tą samą głoską
¨ łączenie spółgłoski z samogłoską - tworzenie sylaby otwartej
¨ tworzenie wyrazów dwusylabowych zbudowanych z sylab otwartych
¨ wysłuchiwanie głoski w środku wyrazu
¨ analiza głosek w wyrazie
¨ synteza głoskowanych wyrazów
¨ wyszukiwanie różnić w wyrazach o podobnym brzmieniu np. pas-bas, las-lis, noc-nos (bez użycia wzorów graficznych wyrazów)
¨ zabawy czy wyrazy są takie same czy inne
¨ tworzenie własnych wyrazów z podanych głosek
¨ ...
kasiela2111