Przyczyny niepowodzeń w uczeniu się matematyki.
Matematyka, jedna z najstarszych nauk, jest tym przedmiotem, którego uczniowie uczą się w ciągu całego pobytu w szkole podstawowej, gimnazjum
i średniej. Powszechnie jest znana niechęć dzieci i młodzieży do matematyki.
Obserwacje zachowań uczniów wskazują, że wielu z nich boi się tego przedmiotu. Jest on jednym z najbardziej lękowych przedmiotów w szkole. Niekiedy reakcje lękowe dzieci mogą być tak silne, że zakłócają procesy rozumowania w stopniu, który całkowicie uniemożliwia rozwiązanie najprostszych nawet zadań.
Dowiedzione jest, że osiągnięcia matematyczne uczniów zależą od poziomu sprawności umysłowej a głównie od umiejętności logicznego myślenia.
Dlatego też ogromne znaczenie ma pierwszy etap nauki szkolnej, kiedy to tworzą się podstawowe pojęcia i kształtowane są umiejętności będące warunkiem dalszego uczenia się.
Głównym sposobem uczenia się matematyki jest rozwiązywanie zadań. Jest to źródło doświadczeń logicznych i matematycznych. Można powiedzieć, że bez rozwiązywania zadań nie można nauczyć się matematyki. Rozwiązanie każdego zadania, nawet łatwego, jest równoznaczne z pokonaniem trudności. Dlatego pokonywanie trudności stanowi integralną część procesu uczenia się matematyki. / oprac. E. Gruszczyk – Kolczyńska /
Jeżeli dziecko ucząc się matematyki napotyka na trudności, jest bardzo istotne, czy potrafi je pokonać. Jeżeli dziecko to potrafi - to trudności, jakie napotyka są zwyczajne i przeżywają je wszystkie dzieci w trakcie uczenia się matematyki.
Jest jednak w szkole grupka dzieci, które mimo wysiłku nie potrafią poradzić sobie nawet z łatwymi zadaniami. Nie rozumieją ich matematycznego sensu i nie dostrzegają zależności pomiędzy liczbami. Bywa, że z powodu swej niskiej odporności emocjonalnej nie potrafią wytrzymać napięć, które zawsze towarzyszą rozwiązywaniu zadań. Narysowanie grafu, tabelki, a nawet czytelne zapisanie działania może być zbyt trudne, gdy dziecko ma obniżoną sprawność manualną. W takich przypadkach trzeba mówić o specyficznych trudnościach w uczeniu się matematyki.
Jeżeli dzieci te nie otrzymują w porę pomocy ze strony dorosłych, tracą wiarę we własne możliwości poznawcze i wykonawcze, a obawa przed nieuchronnym niepowodzeniem zmusza te dzieci do wycofywania się z zadań wymagających wysiłku intelektualnego.
Z badań / E, Gruszczyk – Kolczyńskiej / wynika, że zdecydowana większość dzieci doznających specyficznych trudności w uczeniu się matematyki rozpoczyna naukę szkolną bez należytej dojrzałości do uczenia się matematyki. Charakteryzują się one nieco wolniejszym rozwojem tych procesów psychicznych, które są zaangażowane w nabywanie pojęć i umiejętności matematycznych.. Najczęściej są to opóźnienia niewielkie, sięgające kilku miesięcy.
Często obserwuje się, że dziecko już na początku klasy I nie potrafi sprostać wymaganiom stawianym z zakresu matematyki. Na dodatek dorośli nie rozumiejąc przyczyn, ponieważ im zadania matematyczne wydają się łatwe, są skłonni uważać, że powodem jest lenistwo lub zła wola dziecka. Zmuszają go do nadmiernego wysiłku, a nie udzielają mu należytej pomocy. Dziecko, więc aby sobie jakoś poradzić, uczy się szybko zachowań obronnych.. Wstrzymuje się od odpowiedzi, a potem powtarza to, co powiedziały inne dzieci. Opanowuje na pamięć schematy czynności nie próbując nawet zrozumieć ich sensu. Wymusza daleko idącą pomoc przy odrabianiu zadania lub odpisuje gotowy wynik. Takie i podobne zachowania pomagają uniknąć represji, lecz w konsekwencji obracają się przeciw dziecku. Powodują, bowiem blokady w uczeniu się matematyki ze wszystkimi ich konsekwencjami. Początek tego dramatu to rozpoczynanie nauki w szkole bez należytej dojrzałości do uczenia się matematyki w warunkach systemu klasowo-lekcyjnego.
Wskaźnikami dojrzałości szkolnej są wg E. Gruszczyk – Kolczyńskiej:
- Świadomość w jaki sposób należy liczyć przedmioty w uczeniu się matematyki doznają uczniowie, którzy nie potrafią rozróżnić błędnego liczenia od poprawnego, a także nie umieją sprawnie dodawać i odejmować do 10. Podstawą dziecięcego liczenia są intuicje matematyczne, które dziecko przyswaja sobie już na poziomie przedoperacyjnym, a więc w wieku przedszkolnym. Wszelkie nieprawidłowości w przyswajaniu tych intuicji mogą być przyczyną nadmiernych trudności w uczeniu się matematyki.
- Odpowiedni poziom operacyjnego rozumowania. Jeżeli dziecko w czasie rozpoczynania nauki nie osiągnęło w swoim rozumowaniu operacji konkretnych, to natrafia na ogromne trudności w uczeniu się matematyki już w pierwszych tygodniach nauki w szkole. Tym samym opóźnienia w operacyjnym rozumowaniu w stosunku do czasu rozpoczynania nauki w szkole są przyczyną specyficznych trudności w uczeniu się matematyki.
- Zdolność funkcjonowania na poziomie symbolicznym i ikonicznym bez potrzeby odwołania się do poziomu enaktywnego, do poziomu działań praktycznych. Szkolne nauczanie preferuje słowo i obraz. Rzadko dziecko ma okazję sprawdzić w realnym działaniu to, co zostało powiedziane, zapisane lub pokazane w formie graficznej. Dlatego warunkiem powodzenia w uczeniu się matematyki jest zdolność do swobodnego przechodzenia z jednego poziomu reprezentacji na drugi, przy dużej dojrzałości funkcjonowania na poziomie symboli i przedstawień graficznych.
- Stosunkowo wysoki poziom odporności emocjonalnej na sytuacje trudne. Dzieci mało odporne nie wytrzymują napięć, które towarzyszą rozwiązywaniu zadań matematycznych.. Nie są bowiem zdolne do racjonalnego zachowania podczas pokonywania trudności. Obniżony poziom odporności emocjonalnej jest przyczyną niepowodzeń w uczeniu się matematyki.
- Należyta sprawność manualna, precyzja spostrzegania i koordynacja wzrokowo – ruchowa. Jeżeli dziecko nie potrafi wykonać prostych rysunków i konstrukcji z klocków ani wyszukać potrzebnej strony w swym podręczniku, to może mieć poważne kłopoty na lekcjach. Nie może skupić się należycie na problemach matematycznych, a brak koncentracji ma wysoce niekorzystny wpływ na zakres doświadczeń matematycznych i logicznych, które dziecko powinno zgromadzić na lekcji. Uczenie się matematyki wymaga od dziecka precyzyjnego spostrzegania, sprawnego odczytywania sensu graficznie ujętych informacji oraz sprawności manualnych, pozwalających na stosunkowo szybkie i precyzyjne rysowanie. Niezręczność, obniżony poziom graficzny, trudności w precyzyjnym spostrzeganiu i wolne tempo pracy wpływają na obniżenie efektywności uczenia się matematyki na poziomie klas początkowych.
Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu powinny korzystać z pomocy reedukatorów, psychologów, pedagogów czy terapeutów, którzy dobiorą odpowiedni sposób postępowania w zależności od rodzaju zaburzenia.
Pełne opracowanie tych zagadnień znaleźć można w pracach E. Gruszczyk – Kolczyńska „Niepowodzenia w uczeniu się matematyki u dzieci z klas początkowych.. Diagnoza i terapia.” /1985/, „Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki.” /1994/ . Artykuł stanowi resume przedstawionych publikacji.
mgr Małgorzata Klik – pedagog PPP-1
wrzesień 2002r.
kasiela2111