Wsp�czesno�� Najnowsze dzieje naszego pi�miennictwa, nazywanego umownie literatur� wsp�czesn�, okre�laj� dwa zwrotne momenty w historii naszego narodu: wrzesie� 1939 r. i czerwiec 1989 r. Daty te tworz� ramy czasowe tego okresu. Literatur� lat 1939-1989 kszta�towa�y g��wnie historia i polityka. Czynniki te formowa�y jej odr�bno�� tematyczn�, �wiatopogl�dow� i programowo-artystyczn�. Wywar�y one istotny wp�yw na tw�rczo�� literack� lat wojny i okupacji oraz na literatur� po drugiej wojnie �wiatowej. Uwidoczni�o si� to w jej zr�nicowaniu, wielo�ci tendencji ideowych i artystycznych, w cechach uleg�o�ci i buntu wobec mecenatu Polski Ludowej. Literatura wojny i okupacji stanowi przed�u�enie dwudziestolecia mi�dzywojennego, poniewa� dojrzali pisarze kontynuowali tw�rczo�� w konspiracji i na emigracji. Najnowsze badania nad �yciem literackim w okupowanej Polsce przynosz� bogaty materia� dokumentacyjny, kt�ry �wiadczy, �e po 1 wrze�nia 1939 r. �ycie kulturalne i literackie nie zamar�o, a jedynie zmieni� si� charakter spo�ecznego obiegu. Pod koniec roku dokona�y si� pierwsze zasadnicze zmiany w rozmieszczeniu o�rodk�w tw�rczych, co by�o spowodowane biografiami pisarzy. Rozproszenie pisarzy i r�norodno�� ich do�wiadcze� mia�y zdecydowa� nie tylko o tematyce utwor�w, lecz o rodzaju i skali wysi�k�w zmierzaj�cych do tego, aby �ycie literackie nie tylko nie zanik�o, ale nawet nie zosta�o przerwane. To w roku 1939 dokona� si� zasadniczy podzia� na literatur� krajow� i emigracyjn�. D�uga jest lista tych, kt�rzy w wyniku wojny (lub niekiedy zaskoczeni jej wybuchem za granic�) znale�li si� poza ziemiami polskimi, okupowanymi przez Niemcy i Zwi�zek Radziecki. W rezultacie dzia�alno�ci podziemia, pod koniec 1939 r. ukazywa�o si� ponad 30 czasopism, g��wnie o charakterze informacyjno-politycznym, z kt�rych cz�� zamieszcza�a utwory literackie, przede wszystkim wiersze powstaj�ce w kraju i docieraj�ce z o�rodk�w emigracyjnych oraz oboz�w jenieckich. We wrze�niu ukaza�y si� wiersze takich poet�w, jak Tadeusz Gajcy \"Dzie� pierwszy\", Czes�aw Janczarski \"Wrzesie� 1939\", Julian Przybo� \"U szczytu drogi\", a tak�e Kazimierz Wierzy�ski \"�wi�ty Bo�e\", Jan Brzechwa \"Ojczyzna\", Aleksander Baumgardten \"Katowicka ballada\" (o zaj�ciu miasta i jego bohaterskiej obronie), Leopold Lewin \"Nowe Termopile\", Jerzy Pietrkiewicz \"Szar�a pod Kutnem\", Teodor Bujnicki \"Modlitwa za Warszaw�\" i wielu innych. Od pierwszych miesi�cy udzia� literatury w kszta�towaniu �wiadomo�ci narodowej, w integralnym oporze i mobilizacji do walki by� olbrzymi. W okupowanym kraju, r�wnolegle do organizacji o charakterze politycznym i wojskowym, formuje si� podziemie kulturalne, a �ycie literackie jest jednym z jego przejaw�w. W �cis�ym zwi�zku z nim pozostaje tajne �ycie teatralne, dzia�alno�� wydawnicza, publicystyczna, wsp�praca ksi�garzy, drukarzy, bibliotekarzy i nauczycieli prowadz�cych tajne nauczanie. W�r�d licznych utwor�w literackich nale�y odnotowa�: W. Broniewskiego \"Nad rzekami Babilonu\" i \"�ydom polskim\", T. Bujnickiego (poety wile�skiego) \"Ustami pe�nymi krwi\", K. K. Baczy�skiego \"Do przyjaciela\" i \"Mazowsze\", T. Gajcego \"�piew mur�w\" i \"Rapsod o Warszawie\", A. Trzebi�skiego \"Czas\", a tak�e broszur� \"Kamienie przez Boga rzucane na szaniec\", zbiorek z nutami \"Pie�ni zbrojne\", R. Bratnego \"Maj 1943\", zbiorki wierszy W. �ukrowskiego \"Rdza\" i T. Kwiatkowskiego \"Go��bie\", konspiracyjne broszury \"Tragizm �mierci genera�a Sikorskiego\", \"Piosenka i wiersz w podziemnej Polsce\", Z. Solarzowej pie�� \"Na �mier� genera�a Sikorskiego\". Tw�rczo�� literacka uprawiana w czasie wojny umo�liwi�a wydawanie ksi��ek zaraz po wyzwoleniu, czego przyk�adem Karol Bunsch, kt�ry w 1940 r. rozpocz�� pisanie powie�ci historycznych i kontynuowa� prac� do ko�ca wojny, dzi�ki czemu np. \"Dzikowy skarb\" m�g� si� ukaza� w 1945 r. W obozie polskiej literatury nie mo�e zabrakn�� literatury emigracyjnej. Od 1939 r. na Zachodzie i na Wschodzie powstawa�y utwory dwudziestowiecznych tu�aczy i pielgrzym�w w tonacji tragicznej, pesymistycznej, p�yn�ce ze �wiadomo�ci poniesionej kl�ski, jak te� mobilizuj�ce do walki i zawieraj�ce przemy�lenia nad przysz�ym losem Polski. Ju� w 1941 r. ukaza� si� w Szkocji zbi�r wierszy dziewi�ciu autor�w pt. \"Marsz odwetowy. Poezja �o�nierska\". W antologii \"Poezja ka packa. Zbi�r wierszy Brygady Strzelc�w Karpackich\" (Jerozolima 1944) znalaz�y si� m.in. wiersze Mariana Hemara, Artura Mi�dzyrzeckiego, Stanis�awa M�odo�e�ca. Wiersze te oddawa�y prze�ycia polskich �o�nierzy w pustynnych warunkach, podobnie jak teksty liryczne opublikowane w poetyckiej antologii \"Azja i Afryka\" (1944). Poetyckim echem walk na P�wyspie Apeni�skim by�y wiersze z antologii \"Nasze granice w Monte Cassino\" (Rzym 1945), gdzie znalaz�y si� utwory W. Broniewskiego, B. Kobrzy�skiego, A. Mi�dzyrzeckiego, J. Wedowa. W tym kr�gu powsta�a pie�� Feliksa Konarskiego (Ref-Rena) \"Czerwone maki na Monte Cassino\". Wiersze zawarte w antologii \"Na postoju\" (Francja 1940 - Szwajcaria 1943) powsta�y w kr�gu Dywizji Strzelc�w Pieszych i wyra�a�y m�k� bezczynnego wyczekiwania. W�asne zbiory wierszy wydali m.in. Artur Mi�dzyrzecki, Marian Czuchnowski, Stanis�aw M�odo�eniec, Kazimierz Wierzy�ski, Antoni S�onimski, Julian Tuwim. Znacznie mniej powsta�o utwor�w prozatorskich i nale�a�y do nich m.in. M. Kuncewiczowej \"Klucze\" (Londyn 1943), S. Zahorskiej \"Warszawa-Lw�w 1939\", T. Parnickiego \"Srebrne or�y\" (Jerozolima 1943), K. Pruszy�skiego \"Droga wiod�a przez Narwik\" (Londyn 1941), J. Meissnera \"��d�o Genowefy\" (Edynburg 1943), A. Fiedlera \"Dywizjon 303\" (Londyn 1942), reporta�owe i publicystyczne ksi��ki M. Czuchnowskiego \"Z Moskwy do... Moskwy\" (Londyn 1944), \"Z ziemii w�oskiej do Polski\" (Londyn 1944) i \"Cofni�ty czas\" (Londyn 1945). O wrze�niu 1939 napisa� trzy ksi��ki reporta�owe Melchior Wa�kowicz: \"Te pierwsze walki\" (Bukareszt 1940), \"Wrze�niowym szlakiem\" (Palestyna 1944) i \"Wrzesie� �agwi�cy\" (Londyn 1947). Wa�kowicz wyda� tak�e trzytomowy reporta� \"Bitwa o Monte Cassino\" (Rzym 1945-1947). Druga wojna �wiatowa i czasy okupacji wycisn�y swoje pi�tno nie tylko na naszym �yciu literackim w latach 1939-1945 i polskiej literaturze powojennej. Do�wiadczenia wojenne formowa�y tak�e �wiadomo�� literack� pisarzy obcych i wp�yn�y na kszta�t wsp�czesnej kultury oraz literatury �wiatowej. Zbrodnie wojenne wywo�ywa�y wstrz�s i przera�enie, ujawni�y, do czego by� zdolny wsp�czesny cz�owiek. Skal� moralnego upadku homo sapiens pog��bi�o zrzucenie bomby atomowej na Hiroszim� i Nagasaki. Fakty te wywo�a�y og�lny niepok�j o biologiczny byt narod�w. Realne zagro�enie �ycia i cywilizacji kierowa�o my�l ludzk�, podobnie jak sumienie i wyobra�ni� pisarsk�, ku bardzo rozmaitym, cz�sto pesymistycznym wnioskom. Przedstawiciele egzystencjalizmu (w wersji teistycznej i ateistycznej) wyra�ali przekonanie, �e cz�owiek jako jedyny spo�r�d wszystkich byt�w wy��cznie sam tworzy si� tym, kim jest, dokonuj�c w�asnych wewn�trznych wybor�w, w kt�rych wyra�a si� wolno�� jako atrybut cz�owiecze�stwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone pomi�dzy przesz�o�ci�, kt�rej ju� nie ma, a przysz�o�ci�, kt�rej jeszcze nie ma, st�d towarzyszy mu poczucie przemijalno�ci i niespe�nienia. Z drugiej strony wolno�� wewn�trzna jest ci�gle zagro�ona urzeczowieniem i utrat� autentyczno�ci ludzkiego istnienia. Wynika z tego wewn�trzne rozdarcie i osamotnienie jednostki, kt�r� egzystencjalizm analizuje w oderwaniu od kszta�tuj�cych j� warunk�w. Egzystencjalizm, uformowany przez takich my�licieli i pisarzy, jak Jean Paul Sartre i Albert Camus, by� wyrazem sytuacji kultury po kataklizmie drugiej wojny �wiatowej, kt�ry spowodowa� za�amanie przekona� humanistycznych, wiar� w dobro i pi�kno cz�owieka. Literatura egzystencjalistczna podj�a pr�b� uratowania warto�ci ludzkich, da�a intelektualny obraz sprzeczno�ci epoki, kt�ra obfitowa�a w czyny zbrodnicze i haniebne, ale te� w akty szlachetno�ci, po�wi�cenia i bohaterstwa. Najwazniejsz� warto�ci� dla egzystencjalizmu jest ludzkie, jednostkowe istnienie. Jean Paul Sartre wywiera� wp�yw na postawy �yciowe, mod�, obyczaj i spos�b �ycia �rodowisk m�odzie�owych i artystycznych. Pogl�dy teoretyczne egzystencjalizmu wy�o�y� w dziele \"Byt i nico��\" (1943). Sartre napisa� i og�osi� ponadto zbi�r opowiada� \"Mur\", powie�� \"Drogi wolno�ci\", dramaty: \"Muchy\", \"Ladacznica z zasadami\", \"Diabe� i Pan B�g\" oraz liczne eseje. Albert Camus jest autorem takich znanych powie�ci, jak \"Obcy\" (1942), \"D�uma\" (1947), \"Upadek\" (1956), a tak�e opowiada�, dramat�w i esej�w. W \"D�umie\" podejmuje problematyk� wsp�czesnosci, analizuj�c prawdopodobne wypadki wywo�ane straszliw� epidemi�. Trudny humanizm tej powie�ci polega na tym, �e z�o nie jest w stanie zniszczy� wewn�trznych warto�ci cz�owieka, gdy� ten wyra�a siebie samego w pracy, wysi�ku i cierpieniu. R�wnie� we Francji rozwin�� si� szeroko inny kierunek filozoficzny - personalizm, reprezentowany przez Jacquesa Maritaina i Emmanuela Mouniera, opieraj�cy si� na za�o�eniu, �e rozw�j osobowo�ci cz�owieka jest celem �ycia jednostki i spo�ecze�stwa. W centrum zainteresowania znalaz�a si� osoba ludzka. Podlega ona wprawdzie determinizmowi �wiata fizycznego, lecz jej dusza, zdolna do bezpo�redniego komunikowania siebie, jest kierowana ku drugiej osobie i w niej istnieje, ku �wiatu - i w nim istnieje. Ta szko�a my�lenia prowadzi ku rado�ci egzystencji. Literatur� niemieck� najchlubniej reprezentuje Thomas Mann, kt�ry w ko�cowej fazie tw�rczo�ci og�osi� \"Doktora Faustusa\". G��wny bohater dzie�a jest uosobieniem dramatu wsp�czesnej sztuki i dramatu kultury niemieckiej, gin�cej w mrokach faszyzmu. Ciekaw� indywidualno�ci� w kulturze niemieckiej by� tak�e poeta, dramaturg i prozaik Bertold Brecht (\"Opera za trzy grosze\", \"Matka Courage i jej dzieci\", \"Strach i n�dza Trzeciej Rzeszy\", \"Kaukaskie kredowe ko�o\"), obro�ca prostych ludzi, tw�rca teatru spo�ecznie za...
aneciakurczaczek