Program ochrony zasobów genetycznych
pszczół rasy środkowoeuropejskiej linii Północna
Około 10 tys. lat temu, na skutek naturalnej migracji z terenu północnej Afryki, obszar środkowo-wschodniej Europy zasiedliły pszczoły, które genetycznie przystosowały się do ostrego klimatu tego regionu. Teren Polski jest naturalnym siedliskiem rasy pszczół rodzimych określonej jako środkowoeuropejska. Populacja pszczół linii M Północna wywodzi się od pszczół miejscowych utrzymywanych i selekcjonowanych w naturalnych warunkach klimatyczno-pożytkowych północnej Polski; powstała z połączenia linii pszczół środkowo-europejskich: Mazurki oraz Pomorskiej. Prace hodowlane nad wyprowadzeniem linii Mazurka oraz poprawieniem jej walorów użytkowych zostały podjęte na początku lat sześćdziesiątych XX wieku przez nieżyjącą już dr Wandę Ostrowską w pasiece Zootechnicznego Zakładu Doświadczalnego w Siejniku i następnie kontynuowane przez mgr Andrzeja Ejsmonta. Selekcja linii Pomorska w warunkach Pomorza Zachodniego prowadzona była w pasiece Okręgowej Stacji Hodowli Zwierząt w Szczecinie w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku.
W połowie lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku do Polski zaczęto masowo sprowadzać pszczoły innych ras. Pszczelarze zaczęli się nimi interesować powodowani chęcią posiadania nowych, nieznanych ras pszczół oraz tym, że wskutek mieszańcowania pszczół miejscowych z importowanymi osiągali bardzo wysokie wydajności miodu. W wyniku specyfiki biologii (rójka jako naturalny sposób podziału rodzin pszczelich) i unasieniania się pszczół (trutnie latając w powietrzu unasieniają naturalnie matki w całej populacji) nastąpiła bardzo szybka niekontrolowana introdukcja obcych genów, co stało się przyczyną zmian pierwotnego genotypu i wypierania wartościowych cech pszczół rodzimych związanych z przystosowaniem do bytowania w warunkach długiej i ostrej zimy, częstych nawrotów chłodów wiosną i ubogich pożytków.
Opisany wyżej proces, jak również drastyczne zwiększenie się kosztów utrzymania pasiek i spadek opłacalności produkcji pasiecznej, likwidacja większości pasiek utrzymywanych przez jednostki państwowe (w tym ZZD Siejnik i OSHZ Szczecin) przy braku zainteresowania pszczelarzy użytkowaniem pszczół środkowoeuropejskich w czystej rasie wynikającym z niższej produkcyjności, spowodowały w ostatnich latach XX wieku gwałtowny spadek liczebności pogłowia populacji pszczół miejscowych.
Populacja pszczół linii M Północna zachowała szereg cennych cech, z których najważniejsze to :
- tworzenie małych i średnich rodzin na zimę, co wiąże się z mniejszym zużyciem pokarmu w czasie zimowli,
- większa odporność na choroby,
- szybki i dynamiczny rozwój wiosenny, następujący wraz z ustabilizowaniem się pogody,
- zdolność do wykorzystania różnorodnych pożytków (nawet bardzo ubogich).
Cechy te mogą mieć duże znaczenie w wykorzystaniu linii M Północna jako komponentu w krzyżowaniu z innymi liniami.
Pszczoły rodzime, przystosowane do bytowania w specyficznych warunkach klimatyczno-pożytkowych Polski północnej są trwałym elementem historii i kultury naszego kraju. Przez wieki utrzymywane w barciach, kłodach, a później w ulach, wpłynęły na kształtowanie obrazu polskiej wsi i stanowiły jej integralną część. W dobie dzisiejszych szybkich zmian środowiska naturalnego oraz jego ogromnej degradacji podniesienie poziomu agrotechniki spowodowało pogorszenie się warunków bytowania i wymieranie populacji owadów dziko żyjących użytecznych jako zapylacze. Tym bardziej wzrasta znaczenie pszczół miejscowych, które wykazując doskonałe cechy przystosowawcze do środowiska, mają wpływ na zwiększenie i poprawienie ilości plonów z pól i sadów, poprawy jakości owoców i nasion. Pszczoły te są także ważnym czynnikiem w biocenozie lasu, który stanowi ich pierwotne, naturalne środowisko. Dostateczna ilość pszczół w lesie przyczynia się do zwiększenia plonu nasion licznych gatunków drzew, co sprzyja naturalnemu odnawianiu się drzewostanu. Pszczoły zapylają także kwiaty licznych krzewów leśnych zwiększając plony ich owoców, stanowiących pokarm wielu gatunków ptaków.
3. Cele programu
1) Zachowanie populacji linii M Północna i zwiększenie jej liczebności docelowo do minimum 200 rodzin pszczelich utrzymywanych w stadach zachowawczych.
2) Zachowanie cech fenotypowych typowych dla tej populacji.
3) Zachowanie wartościowych cech przystosowawczych wykorzystywanych (w chowie czystym i krzyżowaniu) w użytkowaniu pszczół w trudnych warunkach klimatyczno - pożytkowych północnej Polski, takich jak:
- tworzenie małych i średnich rodzin na zimę,
- szybki i dynamiczny rozwój wiosenny następujący wraz z ustabilizowaniem się pogody,
- zdolność do wykorzystywania ubogich pożytków.
4) Zmniejszenie skłonności do rójki i agresywności.
4. Wzorzec - standard hodowlany:
rasa : środkowo-europejska (M) linia: Północna (Pn)
I.
Przynależność rasowa
1)
na podstawie cech:
- długość języczka
- indeks kubitalny
Zakres wartości cech z pomiarów mieści się w ramach
modelu dla rasy środkowoeuropejskiej w zakresie +/- 3Z (Z= wskaźnik podobieństwa wg Gromisz M. Pszczelnicze Zeszyty Naukowe, PWRiL 1981 r.,s.51)
lub
Zakres wartości cech mieści się w ramach modelu dla populacji ekotypowej, określonego przez ISK OP w Puławach
2)
na podstawie użyłkowania prawego skrzydła)
Wskaźnik podobieństwa do populacji wzorcowej dla badanej próbki pszczół nie powinien być większy od 3 (WP≤3).
1) Ubarwienie osobników ubarwienie wszystkich osobników jednolicie ciemne, bez zażółceń;
u czerwiących matek dopuszczalne brązowe rozjaśnienie tergitów (bez zażółceń)
2) Kształt matek matki o kształcie wydłużonym (nie krótkie i beczkowate) o wyglądzie prawidłowym, bez wyraźnych wad anatomicznych i uszkodzeń mechanicznych
III. Cechy biologiczne:
Rozwój
linia osiąga pełnię rozwoju wiosennego na okres kwitnienia rzepaku
utrzymywanie siły rodzin
duża siła rodzin utrzymuje się przez cały sezon
Skłonność do rójki
na brak pożytku i zbyt ciasne gniazdo pszczoły reagują trudnym do opanowania nastrojem rojowym
3)
Sposób zachowania wskazujący na ich łagodność lub złośliwość.
pszczoły są łagodne, ale zwiększają agresywność w gorszych warunkach pogodowych i okresach bezpożytkowych
4)
Zimotrwałość
linia dobrze zimuje, po zimie nie stwierdza się dużych osypów
Zachowanie pszczół na plastrze
pszczoły i matki na plastrach są ruchliwe, po wyjęciu ramek z ula spływają w dół plastra, przy nadmiernym dymieniu podrywają się do lotu
Miejsce gromadzenia zapasów
linia zapasy miodu gromadzi wokół czerwiu, pyłek gromadzi wokół czerwiu, w sposób nieuporządkowany
Sposób zasklepiania plastrów
zasklep na świeżo poszytych plastrach (po pożytku głównym) - na sucho lub półmokro
V. Cechy produkcyjne
Miodność
pszczoły wykorzystują wszystkie pożytki w sezonie
Próbki pszczół do oceny przynależności rasowej będą preparowane w pasiece utrzymującej stado zachowawcze wiodące; pomiary i analizy wykonywane są w laboratorium morfologii pszczół, znajdującym się obecnie w Stacji Hodowli i Unasienienia Zwierząt w Bydgoszczy Sp. z o.o., Pasieka Hodowlana w Olecku, Sekcja Hodowlana w Parzniewie.
5. Zakres prowadzenia oceny wartości użytkowej pszczół niezbędny do realizacji programu
Dla pszczół linii hodowlanej M Północna prowadzi się ocenę wartości użytkowej łącznie z oceną wartości hodowlanej. Ocena prowadzona jest wg stacjonarnej lub terenowej metodyki oceny pszczół zgodnie z obowiązującymi przepisami. Ocena obejmuje poszczególne matki pszczele pochodzące z linii hodowlanej pszczół M Północna.
A. Szczegółowy sposób prowadzenia oceny stacjonarnej dla linii hodowlanej pszczółM Północna wg Stacjonarnej metodyki oceny pszczół.
Cechy podlegające ocenie oraz zasady ich oceny:
I. Cechy fenotypowe:
1) Ubarwienie szkieletu chitynowego matek
cechy pożądane: jednolicie ciemne, u matek czerwiących dopuszczalne brązowe rozjaśnienie tergitów (bez zażółceń) (+)
cechy dyskwalifikujące: zażółcone (-)
termin obserwacji: przed unasienianiem
2) Ubarwienie szkieletu chitynowego robotnic
cechy pożądane: jednolicie ciemne (+)
cechy dyskwalifikujące: w rodzinie pszczelej pojawiają się osobniki zażółcone (-)
termin obserwacji: podczas przeglądów rodzin pszczelich
3) Ubarwienie szkieletu chitynowego trutni
cechy dyskwalifikujące: osobniki zażółcone (-)
termin obserwacji: podczas unasieniania
4) Kształt matek
cechy pożądane: wydłużone, o prawidłowej budowie (+)
cechy dyskwalifikujące: krótkie, beczkowate (-)
termin obserwacji: po wygryzieniu i czerwiące
II. Cechy biologiczne:
1) Rozwój - dostosowanie rozwoju do pożytku rzepakowego - na podstawie ilości czerwiu w rodzinie przeliczonego na pełne plastry (z dokładnością do 0,5 plastra) w następujących terminach:
I pomiar – przy I przeglądzie wiosennym,
II pomiar – w okresie kwitnienia rzepaku
w porównaniu do średnich dla ocenianej populacji
Skala oceny:
3 pkt. - wartości z I pomiaru średnie i poniżej średniej, różnica z pomiarów co najmniej średnia
2 pkt. - wartości z I pomiaru powyżej średniej, różnica z pomiarów średnia lub większa od średniej
l pkt. - różnica z pomiarów poniżej średniej.
Przy określaniu średnich wartości przyjmuje się tolerancję +/- 0,5 plastra czerwiu.
2) Utrzymywanie siły rodzin w sezonie - na podstawie ilości plastrów obsiadanych przez pszczoły liczonych w terminie około 30 dni po pełni kwitnienia jabłoni (okres kwitnienia akacji) w porównaniu do średnich dla ocenianej populacji.
3 pkt. - rodzina silna, powyżej średniej liczby plastrów obsiadanych,
2 pkt. - rodzina o średniej sile,
1 pkt. - pozostałe rodziny.
Przy określaniu średnich wartości przyjmuje się tolerancję +/- 1 plastra obsiadanego.
3) Skłonność do rójki - na podstawie skłonności rodziny od występowania nastroju rojowego (budowanie miseczek i mateczników rojowych), a także reakcji rodziny na zabiegi przeciwrojowe.
3 pkt. - rodziny, w których nie wystąpiły objawy nastroju rojowego;
2 pkt. - rodziny pozytywnie reagujące na zabiegi przeciwrojowe;
l pkt. - rodziny wymagające intensywnych zabiegów przeciwrojowych;
0 pkt. - wyjście roju lub konieczność rozrojenia.
4) Sposób zachowania pszczół wskazujący na łagodność lub złośliwość - na podstawie reakcji pszczół na wykonywane przez pszczelarza prace w rodzinie pszczelej i na dym.
3 pkt. - rodziny spokojnie obsługiwane pozwalają pszczelarzowi na pracę bez dymu lub
przy użyciu minimalnej ilości dymu;
2 pkt. – pszczoły atakują z przyczyn uzasadnionych (pogorszenie warunków atmosferycznych,
nieumiejętna obsługa lub brak pożytku);
l pkt. – pszczoły atakują bez powodu;
0 pkt. - wybitna złośliwość pszczół przejawiająca się żądleniem nawet przy zbliżaniu się do ula.
5) Zimotrwałość - na podstawie ilości obsiadanych plastrów przez pszczoły po pierwszym oblocie wiosennym (przy pierwszym możliwym przeglądzie) w stosunku do wielkości rodziny zazimowanej (konieczności ścieśniania gniazda) oraz ogólnego stanu i kondycji rodziny po zimowli - dyskwalifikacja
...
KOBRRA666