geomorfologia(2).doc

1

Skorupa kontynentalna

skorupa stara, wchodząca (obok skorupy oceanicznej) w skład skorupy ziemskiej, charakteryzująca się dużą miąższością – 35-40 km, pod młodymi górami nawet do 90 km – gęstością 2,8 g/cm3, składa się z warstw: bazaltowej, granitowej i warstwy skał osadowych.

2

Czy prawdą jest zdanie: „Skorupa oceaniczna składa się z takich sam skał jak skorupa kontynentalna tylko ma inną grubość”?

nie, ponieważ zewnętrzna warstwa skorupy oceanicznej, zwana SIMA składa się ze skał bogatych w krzem i magnez (warstwa bazaltowa), a skorupy kontynentalnej – SIAL składa się z krzemu i aluminium (warstwa granitowa), która leży na SIMA-ie; skorupa kontynentalna ma także inną gęstość – 2,8 g/cm3 od skorupy oceaniczne – 3,0 g/cm3

3

Astenosfera to:

warstwa w górnej części płaszcza Ziemi o średniej grubości około 100 km, występująca na zmiennej głębokości 50-350 km, bezpośrednio poniżej skorupy ziemskiej; charakteryzuje się spadkiem prędkości fal sejsmicznych, związanym z występowaniem skał w stanie częściowego stopnienia; odznacza się plastycznością umożliwiającą przesuwanie się po niej płyt litosferycznych, co jest istotą tektoniki płyt.

4

Ruchy izostatyczne to:

(diastrofizm) pionowe ruchy skorupy ziemskiej, dążące do przywrócenia równowagi; związane są z przeciążeniem i odciążeniem skorupy ziemskiej, zmianą gęstości i miąższości litosfery; np. topnienie lodowców, zmiany ilości wody w morzach, erozja, itp.

5

Ruchy orogeniczne:

(diastrofizm) ruchy poziome skorupy ziemskiej, spowodowane ścieraniem się płyt litosfery; inaczej ruchy w wyniku których w miejscu dawnych zbiorników morskich, będących strefami znacznej akumulacji powstają łańcuchy górskie;

6

Przyczyny ruchów orogenicznych:

prądy konwekcyjne, czyli przepływy uplastycznionej materii w płaszczu Ziemi, wymuszone przez różnice temperatur; gorąca materia wznosi się ku powierzchni, następnie przemieszcza się poziomo, po czym pogrąża się

7

Ryft jest to:

typ rowu tektonicznego o rozciągłości setek lub nawet tysięcy km, ograniczony równoległymi do siebie uskokami, powstający przez rozciąganie skorupy ziemskiej; występują w obrębie kontynentów (ryfty śródkontynentalne), gdzie mogą wskazywać miejsce ich przyszłego rozpadu i wzdłuż grzbietów śródoceanicznych, gdzie są strefą wydobywania się magmy na powierzchnię i rozszerzanie dna oceanicznego; towarzyszą im wyraźne obniżenia terenu – doliny ryftowe

8

Proces subdukcji polega na:

przesuwaniu się płyty litosferycznej oceanicznej pod inną płytę oceaniczną lub pod płytę kontynentalną i stopniowym pogrążaniu jej w płaszczu Ziemi, gdzie skały ulegają przetopieniu wskutek znacznego wzrostu temperatury

9

Sudety zostały wypiętrzone podczas orogenezy:

hercyńskiej

10

Hipocentrum jest to:

ognisko trzęsienia ziemi, miejsce (strefa) wewnątrz skorupy ziemskiej, w którym nastąpiło przemieszczeni mas skalnych i skąd rozchodzą się fale sejsmiczne

11

Obszary asejsmiczne to: obszary, na których trzęsienia ziemi prawie nie występują, pokrywają się one z  miejscami występowania starych tarcz prekambryjskich, występują np. w Niemczech, Wschodniej Europie,  Kanadzie, Brazylii, Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

12

Do obszarów sejsmicznych należą: obszary o współcześnie kształtującej się rzeźbie powierzchni ziemi i  intensywnie zachodzących procesach geologicznych (tektonicznych, orogenicznych, wulkanicznych),  pokrywają się z granicami płyt litosfery, przykładami obszarów sejsmicznych są: pas pacyficzny — wokół  wybrzeży Pacyfiku (Chile, Indonezja, wyspy japońskie, zachodnie wybrzeża Ameryki Północnej i  Południowej) oraz pas równoleżnikowy — od Basenu Morza Śródziemnego na wschód przez Azję Mniejszą,  Iran, Pamir, Himalaje, Birmę, aż na wyspy Malajskie

13

Linia biegu warstwy jest to: linia przecięcia powierzchni warstwy z płaszczyzną poziomą. BIEG WARSTWY: kąt zawarty pomiędzy kierunkiem N, a linią biegu mierzony w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara .

14

Linia upadu warstwy jest to: linia prostopadła do linii biegu warstwy leżąca na powierzchni warstwy. UPAD WARSTWY: kąt zawarty między płaszczyzną poziomą, a powierzchnią warstwy mierzony w płaszczyźnie prostopadłej do linii biegu.

15

Płaszczowina jest to: nasunięcie o charakterze regionalnym, powstałe w wyniku silnych nacisków  bocznych, przemieszczone mniej więcej poziomo na odległość znacznie większą od miąższości płaszczowiny  (od kilku do ponad 200 km). Kierunek fałdów jest zgodny ze zwrotem dominującego nacisku.

16

Naszkicuj zrąb i rów tektoniczny.

a)        rów tektoniczny - rodzaj obniżenia geologicznego, obejmujący wąski i podłużny fragment skorupy

ziemskiej, który zapadł się wzdłuż równoległych do siebie uskoków normalnych.

b)        zrąb tektoniczny część skorupy, która została wypiętrzona i znajduje się ponad rowem

17

Kaldera jest to: wielkie, przeważnie koliste zagłębienie w szczytowej części wulkanu, w którym znajduje  się nowy stożek z kraterem. Powstaje wskutek gwałtownej eksplozji, niszczącej górną część stożka  wulkanicznego, albo wskutek osiadania spowodowanego zapadaniem się stropu komory pomagmowej wraz z  środkową częścią stożka wulkanicznego.

18

Współczesne wulkany występują w rejonach: wzdłuż rowów oceanicznych w ryftach oceanicznych, w miejscach, gdzie z płaszcza Ziemi przez szczeliny wydobywa się magma, w strefach subdukcji, gdzie jedna płyta podsuwa się pod drugą (rejon zw. ognistym pierścieniem Pacyfiku), w miejscach aktywnych sejsmicznie położonych z dala od granic płyt (Hawaje, Azory, wyspy Galapagos oraz Wysp Towarzystwa).

19

Ogół procesów geologicznych polegających na podziemnym przemieszczaniu się magmy i jej zastyganiu w obrębie dolnej skorupy ziemskiej i górnego płaszcza nosi nazwę: plutonizm

20

Intruzja jest to: ciało skalne występujące w obrębie skał starszych pod powierzchnią ziemi lub w obrębie płaszcza górnego. Wyróżniamy intruzje zgodne – powstają jeśli magma wciska się pomiędzy pokłady

skalne zgodnie z powierzchniami strukturalnymi (sille, lakolity, lopolity) oraz intruzje niezgodne – powstają w poprzek powierzchni strukturalnych (batolity, dajki, żyły, pnie, kominy)

21

Tufy są to: skały zwięzłe, składające się z popiołu wulkanicznego z domieszkami frakcji grubszych-lapilli i bomb wulkanicznych. Wykazują złą selekcje i brak warstwowania, mają dużą porowatość i niewielki ciężar. W Polsce występują na obszarach, gdzie występują skały wulkaniczne np tzw. tuf filipowicki w okolicach Krzeszowic m.in. w Filipowiczach.

22

Intruzja magmowa, ograniczona równoległymi ścianami, usytuowanymi zgodnie z powierzchniami strukturalnymi w skałach to: sille(żyły pokładowe), lakolity, lopolity

23

Intruzja w formie żyły biegnącej w poprzek warstw skalnych: dajki(żyły pokładowe), batolity

24

Batolit to: intruzja niezgodna w formie żyły biegnąca w poprzek warstw skalnych ciągnąca się na duże odległości, zbudowana najczęściej z granitów lub granodiorytów

25

Skały metamorficzne powstały w wyniku: przekształceń skał osadowych lub magmowych pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia, wyższe niż na powierzchni Ziemi

26

Pływy to: okresowy pionowy ruch wody morskiej, wywołany siłami przyciągania Księżyca i w mniejszym stopniu Słońca. Cząsteczki wody wzdłuż południka położonego w danym momencie najbliżej Księżyca ulegają spiętrzeniu (przypływ), co powoduje obniżenie się wody w innych miejscach (odpływ). Jest to jedna przyczyn działalności rzeźbotwórczych w obrębie dna.

27

Wietrzenie jest to: proces przystosowania skały do panujących warunków fizycznych i chemicznych, polega na rozdrabnianiu skały co prowadzi do zmniejszenia jej zwięzłości i spoistości

28

Czy proces wietrzenia zależy od występowania światła organicznego (zwłaszcza szaty roślinnej): tak

29

Wymień trzy rodzaje wietrzenia fizycznego (mechanicznego): insolacyjne (termiczne), dezintegracja granularna, mrozowe (kongelacja)

30

Który  z niżej wymienionych procesów wietrzenia chemicznego ilustruje następująca reakcja: FeS    H O   1/2O    FeSO    H SO utlenianie oksydacja

31

Proces laterytyzacji to:

Lateryzacja - proces wietrzenia chemicznego polegający na rozkładzie skał zbudowanych ze związków glinokrzemianowych, zachodzący w warunkach gorącego i wilgotnego klimatu. Wytworzone w procesie laterytyzacji tlenki i wodorotlenki glinu oraz tlenki żelaza i wodorotlenki żelaza pozostają na miejscu, natomiast krzemionka zostaje odprowadzona.

W procesie lateryzacji powstają:

•              lateryty

•              gleby laterytowe - gleby mało żyzne (około 1% próchnicy), charakteryzują się również kwaśnym odczynem (2,5-3,5 pH).

32

Reakcja, według której przebiega wietrzenie chemiczne skał wapiennych:

CaCO3 + H2O + CO2 .-> Ca2+ + 2 HCO3

33

Proces kaolinizacji opisuje reakcja:

2KAlSi2O3 + 3H2O → H2Al2Si2O3 ∙ H2O + 4SiO2 + 2KOH

skaleń potasowy(ortoklaz) + woda → kaolinit + krzemionka + potas

Ca[Al2Si2O8] + H2O + CO2  → H2Al2Si2O8 ∙ H2O + CaCO3

skaleń wapniowy(plagioklaz) + woda + dwutlenek węgla → kaolinit + węglan wapnia

5KAlSi3O8 + 4H2O → KAl2[(OH)4ALSI7O20] + 8SiO2 + 4KOH

skaleń potasowy + woda → illit + krzemionka + potas

34

Proces laterytyzacji opisuje reakcja:

2KAlSi3O8 + 4H2O → 2Al(OH)3 + 6SiO2 + 2KOH

skaleń potasowy(ortoklaz) + woda → lateryt + krzemionka + potas

35

Maksimum natężenia wietrzenia chemicznego występuje w klimacie:

Równikowym i podrównikowym, gorący wilgotny.

36

Jaki rodzaj wietrzenia przeważa w klimacie gorącym suchym?

Wietrzenie fizyczne solne, ilaste i insolacyjne.

37

Denudacja to:

zespół czynników prowadzących do zrównania terenu poprzez transport materiału skalnego w dół (z zasady do oceanu).Składają się na nią: erozja, wietrzenie, ruchy masowe (Np. lawiny, spływy błotne). Na denudację wpływają zmiany temperatury oraz grawitacja (powoduje ona ruch lodowców, wody w rzekach, osuwiska). Intensywność tego procesu jest najsilniejsza w wysokich górach w klimacie zimnym, z dużymi opadami śniegu, najmniejsza jest natomiast na nizinach.

38

Ruchy masowe:

Ruchy masowe polegają na przemieszczaniu w obrębie stoków pokryw zwietrzelinowych, a także przypowierzchniowych skał luźnych i zwięzłych wskutek działania siły ciężkości.

Ruchy masowe mają różne:

a) tempo, bo odbywają się szybko lub powoli

b) rozmiary, bo obejmują powierzchnię o różnych rozmiarach

c) zasięgi, bo sięgają do różnej głębokości (płytkie, głębokie)

d) częstotliwość, bo odbywają się często lub rzadko

Charakter i przebieg ruchów masowych zależy od:

a) nachylenia stoku, zmiany na skutek podcinania lub dobudowania

b) budowy podłoża, litologii, zmieniającej się pod wpływem wietrzenia

c) jakości pokrywy zwietrzelinowej, jej składu mechanicznego i związanej z tym porowatości i nasiąkliwości oraz w zależności od stopnia nasiąknięcia wodą

d) klimatu, a zwłaszcza opadów i temperatury

Czynniki powodujące wystąpienie ruchów masowych:

a) długotrwałe: zmiany wilgotności, nachylenia i wysokości zboczy, obciążenia, użytkowania

b) bezpośrednie: trzęsienie ziemi, ruch ciężkiego sprzętu, wybuchy

39

Kąt naturalnego zsypu jest to:

kąt określający maksymalne nachylenie, przy którym materiał luźny nie ulega jeszcze przemieszczeniu pod wpływem siły ciężkości. Kąt ten wynikający z oporu tarcia wewnętrznego i z oporu spoistości nie jest różny w zależności od materiału.

40

Czy charakter i przebieg ruchów masowych zależy od kształtu stoku?

Tak, nachylenie ma największy wpływ.

41

Osuwanie to ruch masowy: grawitacyjny w obrębie stoku dojrzałego.

42

Osuwiska klifowe występują w obrębie klifu podcinanego przez wody morskie.

43

Czym się różnią osuwiska skalne od osuwisk zwietrzelinowych?

Osuwanie, w przypadku osuwisk skalnych, obejmuje skały zwięzłe a u osuwisk zwietrzelinowych pokrywy

zwietrzelinowe.

44

Osuwiska  konsekwentno-strukturalne powstają: w utworach zbudowanych z naprzemianległych warstw

przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych.

45

Osuwiska zboczowe tworzą się:w obrębie powierzchni podcinanej przez wody płynące stale bądź okresowo

46

Odpadanie to proces, który występuje:

I - gdy odrywa się warstwa skały wapiennej pod wpływem wymycia skał ilastych

II - w obrębie ścian i stoków skalnych o nachyleniu powyżej 45°

47

Opisz rzeźbę stoku(zbocza), w obrębie którego zachodzą procesy osuwiskowe:

Tworzą się stożki nasypowe w obrębie podnóża niszy, obszar oderwania zakończony progiem, wzdłuż drogi transportu rynna                                                       

48

Zerwy darniowe(inaczej terasy bydlęce) powstają na skutek:

silnego nasiąknięcia wodą stoków pokrytych darnią

49

Spełzywanie jest ruchem grawitacyjnym występującym:

na stokach, gdy następuje odsuwanie się cząstek warstwy powierzchniowej w czasie rozszerzania (np. po nasączeniu wodą) w kierunku prostopadłym do stoku, a następnie pionowe opadanie przy kurczeniu (np. wysychanie)

50

Soliflukcja to:

powolne przemieszczanie materiału zwietrzelinowego  pod wpływem siły ciężkości występujące w klimacie zimnym  związane z obecnością stale bądź okresowo przemarzniętego podłoża

51

Który z wymienionych ruchów masowych jest charakterystyczny dla klimatu tropikalnego?

Pełzanie: cieczenie

52

Soliflukcja występuje w klimacie:

Zimnym

53

Które z wymienionych form zostały utworzone wskutek ruchów masowych?

Żleby, rynny lawinowe i murowe, obrywy, osuwiska (nisze, jeziora osuwiskowe), zerwy darniowe (terasy

bydlęce), rumowiska, niecki denudacyjne, rozłogi, ostańce denudacyjne

54

Od czego zależy intensywność procesu spłukiwania?

-natężenia i czasu trwania opadu deszcze

-charakteru roztopów

-nachylenia i długości stoku

-budowy geologicznej

-szaty roślinnej

-porowatości gleby

-sposobu użytkowania gleby

-przebiegu i gęstości dróg

55

W przypadku stoku o jednostajnym nachyleniu najsilniejsze spłukiwanie występuje w jego części:

Środkowej

56

Spłukiwanie na stoku jest najmniejsze, gdy występuje na nim:

Silna szata roślinna

57

Które z wymienionych form dolinnych należą do dolin okresowo odwadnianych(dolin suchych)?

Żłobki deszczowe, rozdoły, debrze, wądoły, wąwozy, parowy

58

Debrza(debrze, debra) to:

Niegłębokie wcięcie dolinne o dużym spadku i profilu V. Są wycięte w grubej pokrywie zwietrzelinowej

przez okresowe wody deszczowe i roztopowe.

59

Wąwóz to:

Doliny suche, o dnie stosunkowo wąskim, dnie niewyrównanym i zboczach stromych, często urwistych. Mają długość do kilkunastu kilometrów i głębokość od kilku do stu metrów. Powstają one i rozwijają się wskutek erozyjnej działalności wód okresowych : ulewnych deszczów i gwałtownych roztopów, w obszarach zabudowanych z utworów luźnych i spoistych, jak less, gliny pylaste oraz o ubogiej pokrywie roślinnej(stepy, pola uprawne). Wąwozy powstaj wskutek rozcinania postępującego od góry – są to wąwozy stokowe, albo wskutek postępującej erozji wstecznej – wąwozy wysoczyznowe.

60

Wąwozy to doliny:

Suche

61

Okresowo odwadniana dolina o szerokim płaskim dnie i zboczach stromych, nie urwistych, pokrytych

darnią, podlegających spełzywaniu to: ......................................

62

Dolinki o płaskim, podmokłym, cieknącym dnie oraz stromych zboczach, występujące w obszarach pokrytych darnią to: WĄDÓŁ

63. według Devisa stok w ciągu swego rozwoju ulega obniżeniu poprzez spłaszczenia i łagodnienie zboczy, postępujące od góry ku dołowi (ku bazie denudacyjnej). Kształt stuku jest: ...