Rola ofiary w przyczynieniu się do przestępstwa..doc

Temat: Rola ofiary w przyczynieniu się do przestępstwa.

                            Na początku swojej pracy chciałbym wyjaśnić znaczenie terminu „wiktymologia”, gdyż bez zrozumienia tego pojęcia nie można przedstawić całego zagadnienia zawartego w temacie pracy.

              Termin ten określa dziedzinę wiedzy, zajmującą się wszystkim, co dotyczy ofiar przestępstw (łac. victima - ofiara, gr. logos - nauka). Jest to niewątpliwie jedna z kandydatek do grona nauk, która próbuje odkrywać i formułować prawidłowości dotyczące różnych typów ofiar, ich więzi ze sprawcą przestęp­stwa oraz roli ofiary w zdarzeniu przestępnym. Interesuje się ona również właściwym trakto­waniem ofiar przestępstw przez społeczeństwo twierdząc, że zbyt często                 i niesłusznie są one całkowicie zapomniane.

                            Jak widać powyżej wiktymologia zajmuje się tematem, który zamierzam poruszyć a mianowicie -  rola ofiary                           w przyczynieniu się do przestępstwa. Teza o aktywnym udziale ofiar w wielu prze­stępstwach stanowiła od początku jedno z naj­bardziej atrakcyjnych „odkryć" wiktymologii. W istocie - jak przyznają wiktymologowie ­nie było to żadne odkrycie, gdyż problem jest stary jak samo prawo wraz z ideami odpowie­dzialności i sprawiedliwości. Zasługa wiktymo­logii sprowadza się jedynie do wydobycia tego problemu z cienia, jaki rzucało nań prawo kar­ne zapatrzone wyłącznie w czyn przestępny i jego sprawcę oraz prawnicza lub pozytywi­styczna kryminologia. Jak wielka była potrzeba badań nad rolą ofiary                w genezie przestępstwa, świadczyć może m.in. fakt, że to właśnie zagadnienie przysporzyło wiktymologii najwięcej popularności, choć jest to popularność jeszcze niewielka.

Naj­więcej jednak uwagi poświęcili problemowi aktywnej roli ofiary w przestępstwie kryminolodzy zaj­mujący się problematyką zabójstwa. Wprowadzili oni pewne nowe pojęcia dotyczące tej problematyki. Jednym z nich jest pojęcie zabójstwa zainicjowanego, przyspieszonego, przez ofiarę (victim-precipitated homicide). Pojęcie te oznacza sytuację, gdy ofiara pierwsza używa siły fizycznej                    w stosunku do późniejszego sprawcy, pokazuje lub korzysta z broni, albo w inny podobny spo­sób agresywnie rozpoczyna zdarzenie, kończące się jej zabójstwem. Można je rozumieć jako jed­ną z form zabójstwa sprowokowanego przez ofiarę i jako mieszczące się             w szerokim zakresie nazwy prowokacja. Istnie­ją wypadki, w których role sprawcy i ofiary są jakby odwrócone, gdyż z punktu widzenia całego ciągu przyczyn, które doprowadziły do zabójstwa, na ofierze ciąży funkcja głównej de­terminanty przyczynowej tragicznego zdarzenia. Również w przypadkach zgwałcenia kryminolodzy używali pojęcia przestępstwa przyspieszonego przez ofiarę, definiując je jednak inaczej niż przy zabójstwach. Sytuacja ta występowała, gdy        w danych oko­licznościach zachowanie się ofiary było inter­pretowane przez agresora albo jako zachęta do odbycia stosunku seksualnego, albo jako znak, że stosunek taki będzie możliwy, jeżeli sprawca nie zaniecha usiłowania. Możemy wywnioskować, iż przestępstwo przyspieszone przez ofiarę zachodzi, gdy działanie sprawcy stanowiące przestępstwo, jest zainicjo­wane i bezpośrednio związane      z działaniem (fi­zycznym lub werbalnym, świadomym lub nie) ze strony ofiary. Sprawca odbiera zachowanie się ofiary jako czynnik ułatwiający popełnienie przestępstwa. Ofiara wyzwala działanie sprawcy, jakby za pomocą „języka spustowego”.

              B. Hołyst badając sprawy o zabój­stwa doszedł on do wniosku, że często wyłania się tu zagadnienie quasi-winy w postępowaniu ofiary. O winie w wiktymologii można mówić wówczas, gdy w zachowaniu się ofiary odnaj­dujemy te elementy, które przyczyniają się do powzięcia zamiaru przestępnego i jego reali­zacji. W wypadkach zawinionego postępowania ofiary najpoważniejszą ich grupę stanowi pro­wokacja. Inną postacią zawinionego postępo­wania ofiary jest jej nieostrożność. Istota pro­wokacji - zdaniem Hołysta - podobnie jak winy, odbiega treścią i zakresem od pojęcia ugruntowanego doktrynie prawa karnego i przyjętego w praktyce sądów. Wiktymologia, dążąc do wrycia związku przyczynowego między zachowaniem się ofiary       a czynem sprawcy, musi nadać pojęciu prowo­kacji sens znacznie szerszy, wyrażający się w ujawnieniu przyczyny wyzwalającej konkretne działanie. Przy tym jest rzeczą obojętną, czy skutki określonego zachowania się były objęte sferą świadomości ofiary, czy też pozostawały poza jej intencją i przewidywaniami. Wiktymo­logia nie może posługiwać się pojęciem prowo­kacji tylko w celu określenia takiego zachowa­nia się ofiary, które ma wyraźne zabarwienie pejoratywne. Szeroka interpretacja pojęcia pro­wokacji jest uzasadniona również względami profilaktyki. W licznych bowiem sytuacjach, modyfikując swój sposób postępowania ofiara mogłaby unik­nąć niebezpieczeństwa utraty życia.

              Inną niż prowokacja postacią zawinionego po­stępowania ofiary jest jej nieostrożność. Cechu­je ją zwykle nieświadomość ostatecznych skut­ków postępowania. Nieostrożność incydentalna występuje wówczas, gdy ofiara jednorazowo i przypadkowo stwarza sytuację niebezpieczną dla swojego życia. Nieostrożność trwała polega na sprowadzeniu niebezpieczeństwa przez stałe utrzymywanie kontaktów z niebezpiecznym środowiskiem.

              Często jednak o wyborze ofiary de­cydują czynniki niezależne od aktualnego jej postępowania, ponieważ stan zagrożenia wynika bądź  z faktu, że pewna kategoria osób staje się dla sprawcy uciążliwa lub niewygodna, bądź z warunków pracy ofiary, bądź też ze specy­ficznej sytuacji (ofiara przypadkowa). W tych wypadkach ofiary nie ponosi żadnej winy za skutki działania przestępczego.

                                          Wiadomo, że od lat działają w niektórych krajach świata systemy publicznych odszkodowań dla ofiar przestępstw.                    W większości z nich nie mają prawa do odszko­dowania te ofiary, które sprowokowały prze­stępstwo lub w inny sposób aktywnie przyczy­niły się do niego. Już choćby z tego względu dokładne rozpoznanie i określenie, na czym po­legać może rola ofiary                  w przestępstwie, powin­no stać się jednym z najpilniejszych                    i najważniejszych zadań współczesnej wiktymologii.

1