Rodzaje niepełnosprawności.pdf

mgr Renata Bednarczyk

nauczyciel-bibliotekarz

OKUN – Publiczna Biblioteka

Pedagogiczna w Lesznie

Rodzaje niepełnosprawności dzieci i młodzieży

Termin osoba niepełnosprawna funkcjonuje od niedawna. Dotychczasowe pojęcia

określające niepełnosprawnych to: ułomny, niedołężny, upośledzony, inwalida, kaleka czy

jednostka odchylona od normy. Według Deklaracji Praw Osób Niepełnosprawnych pojęcie

osoba niepełnosprawna określa człowieka, który nie może samodzielnie, częściowo lub

całkowicie zapewnić sobie możliwości normalnego życia indywidualnego lub społecznego na

skutek wrodzonego bądź nabytego upośledzenia sprawności fizycznych czy psychicznych.

Inaczej mówiąc niepełnosprawność oznacza taki stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy,

który powoduje trwałe lub okresowe utrudnienie, ograniczenie bądź uniemożliwienie

samodzielnej egzystencji. Dzieci niepełnosprawne stanowią duży odsetek naszego

społeczeństwa. Badania naukowe dowodzą, że na każde dziesięcioro dzieci przypada troje

z trwałą niepełnosprawnością. Dziecko niepełnosprawne ma trudności w rozwoju, nauce

i w społecznym przystosowaniu spowodowane obniżoną sprawnością psychofizyczną.

Dziecku takiemu potrzebna jest specjalna pomoc.

Ze względu na rodzaj naruszonej sprawności psychofizycznej do uczniów niepełnosprawnych

zaliczamy dzieci i młodzież:

z obniżoną sprawnością sensoryczną spowodowaną brakiem, uszkodzeniem lub

zaburzeniem funkcji analizatorów zmysłowych (dzieci niewidome, niedowidzące, głuche,

niedosłyszące, głuchociemne oraz z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej),

z obniżoną sprawnością intelektualną (dzieci upośledzone umysłowo oraz z inteligencją

niższą od przeciętnej),

z obniżoną sprawnością komunikowania się (dzieci z zaburzeniami mowy, dzieci

autystyczne),

z obniżoną sprawnością funkcjonowania społecznego (dzieci z trudnościami

wychowawczymi,

niedostosowane

społecznie,

niezrównoważone

nerwowo

i emocjonalnie, uzależnione od środków narkotycznych),

z obniżoną sprawnością ruchową (dzieci z dysfunkcją narządu ruchu oraz z zaburzeniami

kinestycznymi),

z obniżoną ogólną sprawnością psychofizyczną spowodowaną chorobami somatycznymi

oraz na tle anomalii wagi i wzrostu,

z obniżoną ogólną sprawnością psychofizyczną spowodowaną zaniedbaniami opiekuńczo-

wychowawczymi.

Wyróżniamy dwie podstawowe grupy dzieci z uszkodzeniem wzroku: niewidome

i niedowidzące. Wśród niewidomych są: niewidome od urodzenia, ociemniałe, szczątkowo

widzące. Natomiast wśród niedowidzących wyróżniamy: niedowidzące, słabo widzące oraz

słabo widzące z wadami obuocznego widzenia. Podstawą orzekania o stopniu utraty wzroku

są badania okulistyczne, które polegają na mierzeniu ostrości wzroku. Osoby niedowidzące

są grupą pośrednią między niewidomymi a widzącymi. Według kryterium pedagogicznego za

dziecko niedowidzące uważa się takie, które mimo ograniczeń wzrokowych może przez

dłuższy czas czytać teksty czarnodrukowe przy pomocy szkieł korekcyjnych, lup, lunetek

oraz powiększalników. Między dziećmi niedowidzącymi zachodzą spore różnice w zależności

od ograniczenia widzenia. Niektóre źle widzą z daleka, a dobrze z bliska, inne źle widzą

z bliska, a lepiej z daleka. Odrębną grupę stanowią dzieci mające utrudniania w zajęciach

plastycznych i w orientacji w otoczeniu, ze względu na ślepotę na barwy.

U dzieci niedowidzących procesy percepcji wzrokowej przebiegają wolniej i charakteryzują

się niskim stopniem organizacji. Skutkuje to powstawaniem fragmentarycznych,

niedokładnych i ubogich w treść obrazów wzrokowych. Szczególne trudności w procesie

postrzegania wzrokowego sprawia dzieciom niedowidzącym obserwowanie stosunku między

widzianymi przedmiotami a tłem, na którym one występują. Utrudnione jest również

postrzeganie całości, na którą składają się pewne elementy. Uczniowie niedowidzący zwykle

uzyskują niższe wyniki w zadaniach wymagających koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Wykazują też niższą sprawność niż osoby dobrze widzące w niektórych grach sportowych.

Z opóźnieniem opanowują umiejętności sportowe. Trudność sprawia im czytanie tekstów

wydrukowanych zbyt małą i bladą czcionką oraz przy pisaniu mieszczenie się w liniach

i przestrzeganie zasad kaligrafii. W starszych klasach przeszkodą w rozwiązywaniu zadań

matematycznych czy chemicznych jest konieczność kontroli kilku linii cyfr i znaków.

Trudności sprawia również odczytywanie map, na których znajduje się wiele elementów

graficznych. Uczniowie z wadą wzroku osiągają dobre wyniki w zakresie tych treści

nauczania, które mogą przyswajać sobie słuchowo.

Dziecko niedowidzące może korzystać ze szkoły powszechnej, jeżeli: przejawia dobrą,

funkcjonalną umiejętność korzystania z osłabionego wzroku, nauczyciele chcą podjąć trud

pracy z dzieckiem niepełnosprawnym, rodzice deklarują pomoc dziecku w nauce.

Doświadczenia wykazują, że wiele dzieci z wadą wzroku kończy z sukcesem powszechne

szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie, a nawet kształci się na wyższych uczelniach.

Inną niesprawnością jest wada słuchu. Ze względu na czas jej występowania i stopień

uszkodzenia słuchu rozróżnia się osoby: głuche, ogłuchłe, z resztkami słuchu i niedosłyszące.

U osób głuchych ubytek słuchu nie pozwala na naturalny rozwój mowy. Ogłuchnięcie

oznacza utratę słuchu, która powstała w okresie rozwoju mowy lub później. Resztki słuchu to

bardzo nikłe pozostałości słuchu. Rozwijanie mowy jest możliwe przy zastosowaniu aparatów

słuchowych. Natomiast niedosłyszenie to częściowa utrata słuchu. Ubytki te pozwalają

opanować mowę w sposób naturalny. Uszkodzenie słuchu może być uwarunkowane

genetycznie albo nabyte w życiu płodowym, w czasie porodu, w okresie niemowlęcym lub

później. Przyczyną wady słuchu mogą być również choroby górnych dróg oddechowych

i podawane leki np. gentamycyna. Rodzaje zaburzeń słuchu zależą od tego, która część

analizatora słuchowego została uszkodzona. Wyróżniamy zaburzenia przewodzenia

i percepcji słuchowej. Obie te nieprawidłowości mogą występować łącznie. Upośledzenie

słuchu pierwszego typu dotyczy części przewodzącej narządu słuchu (ucha zewnętrznego

i środkowego). Słyszenie i rozumienie mowy jest z reguły zachowane, jednak dziecko słyszy

mowę ciszej. Upośledzenie słuchu typu odbiorczego polega na uszkodzeniu ślimaka lub

nerwu słuchowego. Jest to wada trwała i nieodwracalna. Dziecko przeważnie nie słyszy

własnej mowy. Bez aparatu słuchowego nie może rozróżniać dźwięków. Często też występuje

u dzieci głuchota jednostronna. Jest ona trudna do zdiagnozowania, ponieważ nie powoduje

trudności w rozwoju mowy.

Następstwem wady słuchu u dzieci i młodzieży jest przede wszystkim opóźniony rozwój

mowy oraz możliwości rozumienia i komunikowana się. Dalsze trudności to opóźnienie

w rozwoju społecznym i emocjonalnym, mała zaradność życiowa czy brak umiejętności

rozwiązywania konfliktów w grupie.

Dziecko z upośledzeniem słuchu może być kierowane do szkoły powszechnej jeżeli: osiąga

dobry poziom rozumienia mowy, posługuje się mową werbalną, ma przynajmniej przeciętny

poziom rozwoju umysłowego, ma przychylną atmosferę w domu rodzinnym a rodzice będą

współpracować ze szkołą.

Populacja dzieci z inteligencją niższą od przeciętnej jest zróżnicowana pod dwoma

względami: właściwości psychicznych i tła opóźnień w rozwoju oraz możliwości ich

wyrównania. Diagnoza kliniczna tej grupy dzieci jest trudna. Często mylone jest lekkie

upośledzenie umysłowe i niższy od przeciętnego poziom inteligencji. Zasadniczą grupę dzieci

o obniżonej inteligencji stanowią uczniowie o względnie trwałym obniżonym poziomie

rozwoju we wszystkich sferach, ale nie poniżej ilorazu inteligencji o wartości 69. Dzieci te

mogą z powodzeniem korzystać ze szkoły powszechnej, ale uzyskają najwyżej przeciętne

wyniki w nauce. Poważne trudności mają one w rozumowaniu i logicznym myśleniu.

Niedobrze interpretują dane spostrzeżeniowe, mają trudności z analizą i syntezą danych oraz

samodzielnym formułowaniem wypowiedzi słownych. Ich słownik jest ubogi, a struktura

gramatyczna zdań wadliwa. Ponadto obniżony jest u nich poziom rozwoju motorycznego

w zakresie sprawności manualnej i koordynacji wzrokowo-ruchowej. W zachowaniu

przejawiają niedojrzałość emocjonalną, dlatego dobrze czują się wśród młodszych kolegów.

Wśród omawianej grupy dzieci i młodzieży niepełnosprawnej we wszystkich sferach ich

rozwoju zachodzą duże różnice indywidualne. Niektóre z nich mają trudności w zadaniach

słowno-pojęciowych, a dobrze sobie radzą z zadaniami pamięciowymi i percepcyjnymi.

Różne też jest tempo pracy tych dzieci. Wiele z nich jest spowolnionych zarówno

motorycznie, jak i w przebiegu procesów poznawczych i uczeniu się.

Inną grupę uczniów o obniżonej inteligencji stanowią dzieci z zaniedbaniami

pedagogicznymi. Ich niskie wyniki w nauce spowodowane są brakiem stymulacji

środowiskowej. Od pierwszej grupy dzieci różnią się one lepszym tempem uczenia się. Z tego

powodu w wyniku stymulacji rozwoju intelektualnego teoretycznie mogą one wyrównać

braki i poprawić swój poziom sprawności intelektualnej. Praktyka pokazuje jednak, że dzieje

się inaczej. Opóźnienia szkolne, bark odpowiednich warunków do nauki w domu, narastające

luki w wiadomościach i brak systematycznej pracy umysłowej powodują obniżanie się

poziomu inteligencji. Dzieci te wymagają specjalnej opieki ze strony nauczycieli.

Upośledzenie umysłowe to zaburzenie rozwoju, które spowodowane jest przez wiele

różnych chorób i czynników patogennych uszkadzających centralny układ nerwowy

człowieka. Inaczej mówiąc jest to stan zmniejszenia możliwości rozwojowych, szczególnie

w sferze intelektualnej, spowodowany bardzo wczesnymi i nieodwracalnymi zmianami

patologicznymi w centralnym układzie nerwowym. W Polsce obowiązuje czterostopniowa

klasyfikacja upośledzenia umysłowego:

upośledzenie umysłowe lekkiego stopnia,

upośledzenie umysłowe umiarkowanego stopnia,

upośledzenie umysłowe znacznego stopnia,

upośledzenie umysłowe głębokiego stopnia.

Uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim różnią się w zakresie rozwoju

fizycznego, motorycznego, społecznego, procesów percepcyjnych, poznawczych

i emocjonalnych. Większość dzieci z tej grupy niepełnosprawności nie odbiega pod

względem wyglądu zewnętrznego i rozwoju fizycznego od normalnych rówieśników. Tylko

niektóre dotknięte są anomaliami budowy ciała oraz niedorozwojem fizycznym. Jednak

myślenie tych osób jest na niższym ewolucyjnie poziomie rozwoju i charakteryzuje się

myśleniem konkretno-obrazowym. Zasadniczą wadą dzieci upośledzonych umysłowo

w stopniu lekkim jest utrudnione przechodzenie od poznania zmysłowego do racjonalnego,

od niższego poziomu uogólnienia (konkretnego) do wyższego (abstrakcyjnego). Trudności

sprawia im również wskazywanie cech istotnych, podobieństw i różnic oraz wykrywanie

związków przyczynowo-skutkowych. Ponadto dzieci te mają ubogi zasób słów, występują

u nich zaburzenia mowy, układane przez nich zdania mają błędy gramatyczne i stylistyczne.

Zaburzone jest również spostrzeganie. Trudność sprawia im postrzeganie większych całości,

które wymaga jednoczesnego uwzględnienia wielu detali. Wyobraźnia dzieci upośledzonych

jest uboga, co wpływa na niezrozumienie przez nich czytanych treści. Zaburzeniu ulega także

pamięć logiczna, zarówno w zakresie zapamiętywania, jak i odtwarzania. Pamięć

mechaniczna jest zadowalająca. Uwaga dzieci upośledzonych jest chwiejna i rozproszona.

Charakteryzują się one małą podzielnością uwagi. Nie potrafią koncentrować się na danym

przedmiocie.

Dziecko upośledzone umysłowo w stopniu lekkim może z powodzeniem uczęszczać do

szkoły powszechnej, jeżeli wymagania programowe zostaną dostosowane do jego możliwości

rozwojowych, nauczyciele będą pracować z nim indywidualnie, a w klasie szkolnej będzie

traktowane na równi z dziećmi pełnosprawnymi.

Autyzm to zaburzenia zdolności nawiązywania kontaktu i więzi z innymi ludźmi.

Poważnie ogranicza ono zdolność przystosowania społecznego. Dzieci autystyczne nie

przejawiają mimicznej ekspresji uczuć. Przeżycia przyjemne lub przykre wyrażają poprzez

kiwanie się, klaskanie lub podskakiwanie. Od innych osób nie odbierają zewnętrznych

przejawów uczuć. U dzieci z rozpoznanym autyzmem obserwujemy zaburzenia i opóźnienia

rozwoju mowy, czasami pozostają one przez cały czas nieme i nie kontaktują się słownie

z otoczeniem. W wyjątkowych wypadkach obserwujemy u dzieci autystycznych wybitnie

uzdolnienia lub prawidłowy rozwój fragmentarycznych funkcji intelektu na tle ogólnego

opóźniania. Inne charakterystyczne cechy autyzmu to: brak poczucia tożsamości,

patologiczne zaabsorbowanie wybranymi przedmiotami, niechęć do wszelkich zmian,

niepokój oraz lęki bez widocznej przyczyny, dziwaczne zachowania jako forma

nieodpowiednich reakcji na otoczenie oraz stereotypy ruchowe.

Problemy dziecka z uszkodzonym narządem ruchu wynikają z jego fizycznej

odrębności. Dotyczy ona wyglądu zewnętrznego i sprawności motorycznej. Dysfunkcja

narządu ruchu dotyczy kończyn górnych, dolnych i kręgosłupa. Powoduje ograniczenie lub

zaburzenie sprawności motorycznej na skutek zmian, wrodzonych lub nabytych, układu

kostno-stawowego i mięśniowo-nerwowego. Do zmian wrodzonych narządu ruchu zaliczamy:

niedorozwoje i ubytki kończyn górnych i dolnych, zwichnięcia stawu biodrowego,

ograniczenia funkcji stawów, zniekształcenia kręgosłupa, przepuklinę oponowo-rdzeniową,

kręcz szyi i inne. Nabyte zmiany narządu ruchu są spowodowane: urazami (powikłania po

złamaniu kości czy amputacji), stanami zapalenia (kości, stawów, mięśni), niedotlenieniem

mózgu (mózgowe porażenie dziecięce) oraz zaburzeniami przemiany materii i czynności

hormonów (np. aseptyczna martwica kości). Wśród dzieci z dysfunkcją narządu ruchu

najwięcej jest takich, które mają różnorodne zniekształcenia kończyn dolnych. Wymienić tu

należy kolana koślawe i szpotawe oraz zniekształcenia i wady anatomiczne stóp. Wady te

utrudniają dziecku czynności lokomocyjne, powodują nieprawidłową postawę, obniżają

zdolność koordynacji ruchowej, wykonywania różnych czynności takich jak np. jazda na

rowerze, obsługi niektórych maszyn i urządzeń. Ważne jest również to, że widoczne

zniekształcenia i wady kończyn narażają dziecko na negatywne reakcje innych osób. Dzieci

ze skrzywieniem kręgosłupa gorzej rozwijają się fizycznie, mają niedobory wagi i wzrostu,

zaburzenia przemiany materii i alergie. Nie leczone skrzywienie kręgosłupa prowadzi do

zniekształcenia postawy dziecka, ogranicza jego sprawność ruchową i naraża na ból.

Skrzywienie kręgosłupa ma różna postać:

kifoza to wygięcie ku tyłowi części piersiowej kręgosłupa,

lordoza to wygięcie do przodu części lędźwiowej kręgosłupa,

skolioza to boczne skrzywienie kręgosłupa.

Wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego powoduje zniekształcenie postawy i chodu dziecka,

dokuczliwe bóle, trudności w staniu i chodzeniu z powodu zmian zwyrodnieniowych

w układzie kostno-stawowym. Dziecko z obustronnym zwichnięciem ma pochyloną do

przodu miednicę, lordozę, wystający brzuch i szerokie biodra. Należy jednak zwrócić uwagę,

że wadę tę można wykryć już w pierwszych dniach po urodzeniu dziecka i odpowiednia,

wcześnie rozpoczęta rehabilitacja daje dobre efekty.

Mózgowe porażenie dziecięce to stan chorobowy, który jest uszkodzeniem centralnego

układu nerwowego dzieci powodującym trwałe zaburzenia ich czynności ruchowych. Do

uszkodzenia mózgu najczęściej dochodzi w czasie porodu lub wkrótce po nim. Przyczyną

uszkodzenia jest najczęściej niedotlenienie, zmiany krwotoczne, zakażenia, urazy

okołoporodowe i zaburzenia metaboliczne. Zaburzenia ruchowe są bardzo różne. Najczęściej

są to spastyczne niedowłady. Mogą obejmować one wszystkie kończyny bądź tylko

kończyny dolne albo kończyny jednej połowy ciała. Bardzo lekka postać porażenia

mózgowego może objawiać się tylko nadpobudliwością psychoruchową i zaburzeniami

zachowania. U niektórych dzieci obserwuje się ponadto wady wzroku lub słuchu oraz

zaburzenia percepcji wzrokowej i słuchowej. Dzieci dotknięte tą chorobą często mają

zaburzenia rozwoju mowy. Rozwój ruchowy jest w mniejszym lub większym stopniu

opóźniony. Efekty leczenia mózgowego porażenia dziecięcego zależą głównie od wczesnej

rehabilitacji psychoruchowej. Wiele dzieci z mózgowym porażeniem mimo ograniczeń

ruchowych uczęszcza do szkoły powszechnej i bierze udział w życiu społecznym. Jednak

niektóre z nich nauczane są indywidualnie w domu.

Omówione rodzaje dysfunkcji narządu ruchu w znacznym stopniu wpływają na psychikę

dziecka. Utrudniają mu zaspokajanie wielu potrzeb istotnych dla jego rozwoju. Czasami

powodują negatywne postawy i zachowania się innych osób wobec niego. Dziecko

z dysfunkcją narządu ruchu narażone jest także na dolegliwości bólowe, które związane są

z chorobą i zabiegami leczniczymi i z częstym pobytem w szpitalu. Wiele kłopotów

związanych jest z ograniczeniem możliwości sprawnego poruszania się i wykonywania

czynności motorycznych.

Dzieci przewlekle chore należą do populacji dzieci niepełnosprawnych. Ze względu

na obniżoną sprawność psychofizyczną napotykają one na trudności w rozwoju, w nauce oraz

w społecznym przystosowaniu. Zdecydowana ich większość uczy się w szkołach

ogólnodostępnych i tylko w czasie pobytu w szpitalu lub innej placówce leczniczej objęta jest

nauczaniem specjalnym. Choroba i proces leczenia utrudniają dziecku pełnienie roli ucznia

i członka grupy rówieśniczej. Dziecko przewlekle chore narażone jest na absencję w szkole

z powodu stanów chorobowych i potrzeby procesu leczenia. Na właściwe postępowanie

z dzieckiem długotrwale chorym w procesie nauczania wpływ ma współpraca nauczycieli

i rodziców, wzajemne przekazywanie informacji o zdrowiu dziecka oraz wspólne ustalanie

sposobów wspierania jego rozwoju i pomocy w nauce. W szkole powszechnej możemy

spotkać dzieci z alergią, z padaczką, z cukrzycą, z chorobami układu oddechowego,

z chorobami układu krążenia, z chorobami reumatycznymi i chorobami układu moczowego.

Przedstawię teraz krótkie charakterystyki i objawy wymienionych chorób.

Alergia potocznie zwana jest uczuleniem. Jest to chorobowa reakcja organizmu ludzkiego na

różne substancje chemiczne i naturalne, które nazywane są alergenami. Do najbardziej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: