1. dr Węgrzecka „Zarys Psychologii”
2. Zimbardo, Rudi – „Psychologia i życie” 1995
3. Ciarwini – „Wywieranie wpływu na ludzi”
4. Kozielecki – „Koncepcje psychologiczne człowieka”
5. Skrawań – „Psychologia” Tom I. Rozdział II – Psychologiczne koncepcje człowieka
Psychologia – nauka o zachowaniu i procesach psychicznych kierujących tym zachowaniem
Życie psychiczne (psychika) – całokształt procesów psychicznych
Procesy psychiczne – procesy regulacji stosunków jednostki z otoczeniem, np. procesy poznawcze (odpowiedzialne za poznanie rzeczywistości, takie jak np. wrażenia, spostrzeżenie, wyobrażenia, uwaga, pamięć, myślenie), procesy emocjonalne (wyrażające stosunek jednostki do różnych elementów tej rzeczywistości, np. strach, gniew, smutek, procesy motywacyjne (pobudzające do działania i ukierunkowujące działanie), procesy decyzyjne (dotyczące oceny sytuacji i podejmowania decyzji).
Zaspokojenie potrzeb – cel regulacji psychicznej, do którego zmierza zachowanie człowieka (potrzeby braku i potrzeby wzrostu)
Kategorie psychiczne:
- emocje
- procesy poznawcze
Główne zasady wyjaśniające funkcjonowanie psychiczne człowieka:
1. Behawioryzm – zachowaniem człowieka rządzą prawa uczenia się (warunkowanie klasyczne – L.P. Pawłow, J.B. Watson i warunkowanie instrumentalne – B.F. Skinner) – zależność pomiędzy zewnętrznymi czynnikami mającymi charakter karzący lub nagradzający a zachowaniem człowieka
2. Psychoanaliza – zachowaniem człowieka rządzą nieświadomość i tkwiące w niej popędy – Z. Freud, Jung, Adler, Fromm, Sullivan, Erikson – psychoanaliza odkryła podświadomość – nie wystarczy wiedzieć, co jest dla kogoś nagrodą czy karą, ale trzeba też wiedzieć, co on przeżywa, a na dodatek, co przeżywa podświadomie (popędy – seks, agresja)
3. Psychologia humanistyczna – zachowaniem człowieka rządzą prawa rozwoju psychicznego i samorealizacji – A. Maslow, C. Rogers – żeby zrozumieć człowieka, trzeba znać wartości, jakie ktoś posiada, do czego dąży, jakie są jego cele, od czego zależy jego sens życia, i wtedy będziemy mogli nie „wpływać”, ale „trafić” do niego, „zrozumieć”.
4. Psychologia poznawcza – zachowaniem człowieka rządzą schematy poznawcze – przekonania, jakie posiada – J. Brunner – trzeba znać świadomość człowieka, trzeba wiedzieć, co on myśli i wpływać na jego myślenie
5. Ujęcie systemowe w psychologii – człowiek jest zawsze jedynie elementem większego systemu, np. rodzina, tak, więc zachowaniem człowieka rządzą relacje zachodzące pomiędzy mim a pozostałymi elementami systemu, np. stosunki pomiędzy członkami rodziny
BEHAWIORYZM
1. Przedmiotem zainteresowań psychologii jest zachowanie się człowieka
2. Zachowanie człowieka ma charakter reaktywny – jest reakcją na zmiany zachodzące w otoczeniu (Model bodziec - reakcja i Model bodziec - zmienne pośredniczące – zachowanie)
3. Zachowanie człowieka jest zależne od procesów uczenia się i jest wynikiem stosowania wzmocnień (kar i nagród)
4. Istnieją 2 podstawowe formy uczenia, kształtowania doświadczenia indywidualnego, tj.:
- warunkowanie klasyczne – proces, w którym bodźce dotąd obojętne nabierają określonego znaczenia i zaczynają wywoływać określone reakcje
- warunkowanie instrumentalne – proces uczenia się nowych reakcji
Pawłow – psy poddane przez Pawłowa warunkowaniu klasycznemu wydzielały ślinę na dźwięk dzwonka – uczenie przez skojarzenie pojawia się nie na bodziec zasadniczy, lecz na bodziec warunkowy (dzwonek)
Te obserwacje dotyczą mechanizmu reagowania emocjami na nowe zdarzenia, które miały miłe lub niemiłe skojarzenia.
Mechanizm warunkowania klasycznego, przez układ wegetatywny, uruchamiają się nasze emocje.
1. Warunkowanie klasyczne (kojarzenie, uczenie się bodźców)
Warunkowanie jest podstawowym rodzajem uczenia się. Warunkowanie obejmuje związki bodźców środowiska z reakcją organizmu. Warunkowanie jest najważniejszym z zainteresowań psychologów behawiorystów. Dwa typy warunkowania: klasyczne lub instrumentalne.
Iwan Pawłow
np. Eksperyment klasyczny: badania nad ślinieniem się psów.
BB-RB (bodziec bezwarunkowy – reakcja bezwarunkowa)
BO (bodziec obojętny) - brak reakcji
BO = BW-RW (bodziec warunkowy – reakcja warunkowa)
Mięso (pokarm) Reakcja ślinienia się
BB (bodziec bezwarunkowy - bodziec, który wywołuje RB (reakcja bezwarunkowa -
reakcję odruchową bez uczenia się) reakcja wywołana przez bodziec bez uczenia
bez uczenia się)
BW (bodziec warunkowy - bodziec, który zaczyna RW (reakcja warunkowa – reakcja,
wywoływać reakcję warunkową po skojarzeniu z wywołana przez bodziec warunkowy, która
bodźcem bezwarunkowym). pojawia się po skojarzeniu bodźca
warunkowego z bodźcem bezwarunkowym)
Warunkowanie klasyczne (lub warunkowanie Pawłowa):
Proces, w którym początkowo obojętny bodziec nabiera właściwości wywoływania reakcji przez skojarzenie z bodźcem, który wywołuje już podobną reakcję.
Co się stanie, jeśli bodziec warunkowy wystąpi kilkakrotnie bez bodźca bezwarunkowego?
Reakcja stopniowo zanika (zjawisko wygasania). Natomiast, reakcja warunkowa nie jest zupełnie wygaszona.
Wystarczy ponownie zaprezentować bodziec warunkowy z bodźcem bezwarunkowym, aby uzyskać reakcją warunkową raz jeszcze (samoistne odnawianie się reakcji).
Czy reakcja warunkowa może być wywoływana przez bodziec podobny do początkowego bodźca warunkowego?
np. Początkowy BW = dźwięk środkowy C na pianinie.
Inny bodziec = dźwięk D na pianinie wywołuje też reakcję ślinienia się (to zjawisko takie nazywany generalizacją bodźca).
Zjawisko, w którym inny bodziec (np. dźwięk D) wywołuje zróżnicowane reakcje nazywane jest różnicowaniem bodźców.
Przykłady warunkowania klasycznego w realnym świecie
- przyzwyczajenie do smaku.
np. Warunkowa awersja pokarmowa
Określenie warunkowania instrumentalnego:
Proces, w którym reakcja staje się mniej lub bardziej prawdopodobna w zależności od konsekwencji.
Edward Thorndike badania na zachowaniem kota - Obserwował koty, które próbowały wydostać się z
klatki, aby zdobyć znajdujący się na zewnątrz kawałek ryby. Na początku kot działał na ślepo (metodą prób i błędów. Po pewnym czasie, kiedy kot zaczyna popełniać mniej błędów dochodzi do wyselekcjonowania prawidłowych zachowań, które wiążą się ze skutecznością działań. W tym przypadku zachowanie jest kontrolowane przez jego konsekwencje.
Zachowanie X (uczenie się języka angielskiego)
Efekt Y (po X): Wynik egzaminu z języka angielskiego jest negatywny.
Y wywołuje zmianę w X (np. może spowodować zmianę metody uczenia się języka angielskiego).
B. F. Skinner (1904-1990) (radykalny behawioryzm)
reakcja (operant) może prowadzić do jednego z trzech typów konsekwencji:
1 -obojętna konsekwencja wobec przyszłych zachowań (nie zwiększa ani nie zmniejsza prawdopodobieństwa
pojawienia się określonego zachowania).
2 - wzmocnienie - czynnik wzmacniający nasila reakcję lub zwiększa prawdopodobieństwo jej wystąpienia.
np. Nagroda, dobre wyniki na egzaminie.
3 -karanie - czynnik karzący osłabia reakcję lub zmniejsza prawdopodobieństwo jej wystąpienia.
np. Kara, niedobre wyniki na egzaminie.
...
Arvi