Profilowanie psychologiczne sprawców zabójstw.doc

Profilowanie psychologiczne sprawców zabójstw

Autor tekstu: Paweł Krukow

"Profilowanie to dochodzenie do krótkiej, dynamicznej, charakterystyki zwięźle ujmującej najważniejsze cechy nieznanego sprawcy i przejawy jego zachowań."

• Pierwsza charakterystyka, którą można określić jako profil nieznanego sprawcy to portret zabójcy powszechnie znanego jako „Kuba Rozpruwacz" (1888), poza tym amerykańscy specjaliści na zamówienie Biura Służb Strategicznych USA sporządzili portret psychologiczny Adolfa Hitlera.
• Pierwsze profilowanie nieznanego przestępcy zamówione przez organy ścigania to sprawa „Szalonego Bombowca", gdzie ekspertem profilującym był psychiatra dr James Brussel, wydał on następującą opinię:
• "Szukajcie mocno zbudowanego mężczyzny w średnim wieku, katolika, cudzoziemca, mieszkającego z bratem lub siostrą, a gdy go znajdziecie, może nosić garnitur zapięty na guziki."
• W 1978 roku Wydział Badań nad Zachowaniem FBI wprowadził Program Profilowania Psychologicznego, program ten okazał się bardzo efektywnym narzędziem zwłaszcza w typowaniu sprawców przestępstw na tle seksualnym.
• Przebieg profilowania (wg Roberta Resslera):

1.       Ocena aktu przestępczego.

2.       Szeroka, wyczerpująca ocena i analiza szczegółów miejsca zdarzenia.

3.       Opis i wieloaspektowa analiza ofiary.

4.       Ocena raportów policyjnych (zdjęcia, badania laboratoryjne).

5.       Ocena protokołu sekcji zwłok i innych badań medyczno-sądowych.

6.       Opracowanie profilu z najważniejszymi cechami charakteryzującymi sprawcę.

7.       Sugestie dla prowadzących śledztwo.

KTO zrobił TO w TAKI sposób?

Jak widać na powyższym diagramie, profilowanie jest czynnością, która posiada określoną strukturę proceduralną i nie jest umiejętnością czysto heurystyczną, która objęta jest jakąś tajemnicą, znaną tylko „wtajemniczonym" znawcom z FBI — jak to można zauważyć w większości filmów, z których najczęściej pochodzą wyobrażenia o profilowaniu nieznanych sprawców zabójstw (jak i innych przestępców). Na początku procesu konieczne jest zebranie wszystkich możliwych informacji jakie związane są z przestępstwem, można je wstępnie podzielić na: dane techniczno-medyczne — a więc te, które pochodzą od ekspertów kryminalistycznych i patologa sądowego, dane wiktymologiczne (kim była ofiara przed śmiercią, czym się zajmowała, jaki prowadziła tryb życia, dane demograficzne etc.) oraz informacje o miejscu przestępstwa (lub pozostawienia zwłok, gdyż, nie zawsze miejsce, w którym dokonano zabójstwa jest tym samym, w którym pozostawiono zwłoki) — te najlepiej zebrać samemu będąc na miejscu. Generalnie chodzi o to, że te informacje dostarczają profilującemu innych informacji, które są wynikiem wnioskowania dokonywanego na podstawie specjalistycznej wiedzy, dzięki której możliwe jest skorelowanie danych śladów i faktów ze sposobem postępowania przestępcy. Wspomniana wiedza pozwala (przynajmniej z reguły) skojarzyć następujące fakty:

• Dane wiktymologiczne i medyczno-sądowe z kryterium doboru ofiary i po części z modus operandi [_1_],
• Dane wiktymologiczne z motywem przestępstwa,
• Wszystkie powyższe wraz z oględzinami miejsca z modus operandi.
• Skojarzenia takie są możliwe, dlatego że kryminalistyczno-psychologiczne koncepcje teoretyczne wskazują na to, iż:
• Wszyscy sprawcy zabójstw (i innych przestępstw) dają się podzielić na charakterystyczne podgrupy (np. ze względu na motyw),
• Sprawcy z określonych podgrup popełniają charakterystyczne przestępstwa,
• Dokładna charakterystyka przestępstwa umożliwia scharakteryzowanie sprawcy — a więc sporządzenie profilu.

Spośród zabójców można wyodrębnić około pięciu podgrup sprawców, które można wyodrębnić ze względu na motyw i są nimi zabójcy dokonujący przestępstwa z powodów:

1.                       emocjonalnych (tu najwięcej tzw. morderstw w afekcie),

2.                       seksualnych,

3.                       patologicznych (lub urojeniowych — akt jako wynik rozwiniętej psychozy),

4.                       ekonomiczno-rabunkowych,

5.                       z zemsty.

Każde z zabójstw, które zostały popełnione z danych powodów wygląda inaczej, ma inną strukturę dynamiczną, inne jest kryterium doboru ofiary i inny jest modus operandi.

Dla przykładu przedstawię najpierw charakterystyki osób, które stają się ofiarami zabójstw popełnionych z dwóch najbardziej charakterystycznych motywów: emocjonalnego i seksualnego.

CHARAKTERYSTYKA OFIARY ZABÓJSTWA NA TLE EMOCJONALNYM:

1.       Ofiara pod względem cech psychofizycznych jest podobna do sprawcy.

2.       Ciało znalezione na miejscu zabójstwa.

3.       Obrażenia rozległe, na głowie, tułowiu, brzuchu, plecach i rękach, przypadkowe.

4.       Nie widać, aby zabójca realizował inne cele, poza samym zabójstwem.

5.       Ofiara była w złej sytuacji społeczno-ekonomicznej.

6.       Ofiara charakteryzowała się tendencją do inicjowania konfliktów, kłótni.

7.       Nadużywała alkoholu, sama mogła być wcześniej karana.

8.       Na ciele ofiary widać rany, które sugerują, że broniła się przed napastnikiem.

9.       Ofiara nie była wiązana ani kneblowana.

10.   Ofiara znała zabójcę, w 55% przypadków był to członek jej rodziny lub partner.

Jak widać, z powyższej charakterystyki można wysnuć wniosek dotyczący motywu popełnienia zabójstwa. Dla porównania przedstawię charakterystykę ofiary zabójcy działającego z pobudek seksualnych:

CHARAKTERYSTYKA OFIARY ZABÓJSTWA NA TLE SEKSUALNYM:

1.       Obrażenia ciała mają swoisty charakter, np. cięcia w okolicach genitaliów.

2.       Ofiary są dobierane, nieprzypadkowe, mogą mieć jakieś znaki szczególne.

3.       Są to osoby albo wyjątkowo uległe, depresyjne, albo impulsywne, silne.

4.       Mają wyraźnie zmniejszony zakres kontaktów społecznych.

5.       Ofiara nie znała zabójcy.

6.       Obrażenia powstają w wyniku tortur, znęcania się, są celowo zadawane.

7.       Zwłoki są przemieszczane i starannie ukrywane.

8.       W znacznej większości przypadków zwłoki odnajdowane są częściowo rozebrane.

9.       Ofiara ginie najczęściej w wyniku uduszenia.

10.   Ciało jest wyjątkowo zmaltretowane, często wycinane są genitalia, które sprawca zabiera ze sobą.

Należy jeszcze nadmienić, że trzy spośród zaznaczonych czynników okazały się zdecydowanie najlepszym predyktorem służącym do zakwalifikowania przestępstwa jako zabójstwa na tle seksualnym.

Drugim podstawowym źródłem, na podstawie którego można wywnioskować poszczególne cechy zabójcy składające się na profil, jest charakterystyka modus operandi, która także opiera się na opisie stanu ofiary po śmierci, danych wiktymologicznych i oględzin miejsca. Dokładny opis modus operandi daje nam także przesłanki do wnioskowania o motywie.

CHARAKTERYSTYKA MODUS OPERANDI ZABÓJSTWA NA TLE EMOCJONALNYM:

1.       Zabójstwo nie było planowane.

2.       Zabójstwa dokonano przypadkowym narzędziem, które znajdowało się w domu ofiary.

3.       Relacja w chwili zabójstwa ma charakter dynamiczny, zachowanie ofiary mogło wpłynąć na działanie sprawcy.

4.       Zabójstwo jest wynikiem rozładowania silnych, negatywnych emocji.

5.       Sprawca zadał wiele ran, które nie musiały służyć uśmierceniu ofiary, ale były rozładowaniem nagromadzonych emocji, ich „wybuchem".

6.       Sprawca w jednym miejscu zaatakował ofiarę, w tym samym miejscu ją zabił i w tym samym miejscu pozostawił zwłoki.

7.       Sprawca znał ofiarę, pozostawał z nią w stanie konfliktu przed zabójstwem.

W przebiegu wydarzenia widać ślady wybuchu niekontrolowanej bezcelowej agresji, pozostawiono wiele śladów na miejscu zabójstwa.

I dla porównania charakterystyka modus operandi zabójstwa na tle seksualnym:

CHARAKTERYSTYKA MODUS OPERANDI ZABÓJSTWA NA TLE SEKSUALNYM:

1.       Przestępstwo jest zaplanowane.

2.       Ofiara mogła być zabrana do zaplanowanego miejsca, tam zabita, ale zwłoki są przemieszczane i ukrywane.

3.       Występują oznaki działań, które miały na celu zdobycie nad ofiarą absolutnej kontroli i dominacji:

• • • kneblowanie, wiązanie,
    • gwałt analny,
    • zaduszanie przedmiotami,
    • bicie do nieprzytomności i ponowne ocucanie.

4.       Stosunek seksualny (jeżeli w ogóle do niego dochodzi) odbyty po śmierci ofiary.

5.       Sprawca w różnorodny sposób manipuluje ciałem, umieszcza w nim przedmioty, przewozi ofiarę żyjącą lub/i martwą, rozbiera ją i ubiera etc.

Najczęściej nie dochodzi do normalnego stosunku płciowego, tylko do jakiejś formy jego substytutu, u sprawców silnie sadystycznych w ogóle nie ma oznak aktywności seksualnej, ponieważ same tortury są formą kontaktu seksualnego.

Kiedy mamy już ustalony motyw zabójstwa, możemy go pośrednio skorelować z typem sprawcy — jak już zostało to wcześniej wspomniane sprawcy przestępstw popełnianych z różnych motywów różnią się od siebie i można ich przyporządkować do danej charakterystyki. Wracając do naszych dwóch typów przestępstw można przedstawić dwa typy zabójców: - tych działających na tle emocjonalnym i działającym na tle seksualnym:

Sprawcy zabójstw NA TLE EMOCJONALNYM:

1.       Środowisko wychowawcze umiarkowanie niekorzystne, za to częste objawy antysocjalnych zaburzeń osobowości typu impulsywnego.

2.       Niekonsekwentne metody wychowawcze i ambiwalentne stosunki emocjonalne między członkami rodzin.

3.       Matka odgrywająca pozytywną rolę, akceptująca dziecko.

4.       Wyraźne nasilenie zaburzeń neuropsychicznych: impulsywność, nadmierna drażliwość, wybuchy agresji, znaczne nasilenie zaburzeń samokontroli emocjonalne, cechy osobowość eksplozywnej już od młodości.

5.       Tendencja do rzutowania wrogości na otoczenie, podejrzliwość.

6.       Silna tendencja do reagowania agresją na nieadekwatnie rozpoznane zagrożenie ze strony innych.

7.       Częste nadużywanie alkoholu, sporadycznie kontakty z subkulturą przestępczą.

8.       Niekorzystne warunki materialno-społeczne.

Sprawcy zabójstw NA TLE SEKSUALNYM:

1.       Zdecydowanie złe warunki socjalizacji w dzieciństwie i młodości. Rodzina dysfunkcjonalna, niekonsekwentne metody wychowawcze, duża ilość stresów i frustracji.

2.       Brak akceptacji ze strony rodziców, więzi emocjonalnej.

3.       Znaczne nasilenie kar fizycznych i psychologicznego znęcania się.

4.       Matka pełniąca rolę osoby karzącej, stosującej przemoc psychiczną i fizyczną.

5.       Nasilenie objawów neuropsychiatrycznych: nadpobudliwość, moczenie nocne, labilność emocjonalna o charakterze neurotycznym.

6.       Epizody dręczenia zwierząt w dzieciństwie.

7.       Liczne objawy dysfunkcji seksualnych: zaburzenia popędu, różnorodne parafilie, niedojrzałość psychoseksualna. Negatywne wspomnienia z pierwszych kontaktów seksualnych.

8.       Tendencje autodestrukcyjne (próby samobójcze, samookaleczenia).

9.       Częste, introwertyczne uciekanie w świat fantazji i wyobrażeń, z reguły o patologiczno-seksualnej treści.

10.   Chłód emocjonalny zbliżony do subklinicznych lub klinicznych form psychopatii kalkulacyjnej.

11.   Osobowość wykształcona głównie w oparciu o tłumienie emocji, rzutowania stanów lęku i wrogości na innych.

12.   Zabójstwo seksualne takiego sprawcy ma zaspokoić jego głęboko sfrustrowane potrzeby:

·         dominacji, kontroli nad kimś,

·         ...