PROCES NAUCZANIA
Trzy modele procesu nauczania
Nauczanie poprzez dokonywanie odkryć
W ramach tego modelu nauczania poprzez dokonywanie odkryć (discovery model) nauczanie polega na tworzeniu warunków do dokonywania odkryć, a wykonywane przez uczącego się zadania zależą głównie od jego zainteresowań i motywacji. Uczeń wybiera kierunek poszukiwań i sposób dochodzenia do wyników oraz decyduje o ich zakończeniu.
Zwolennicy takiego stylu nauczania podkreślają, że włączenie takiego typu kształcenia w proces edukacyjny pozwala uczniom na doświadczenie „pasji odkrywania” , która motywuje prawdziwych naukowców, miłośników sztuki. Wielu badaczy wskazuje motywującą role entuzjazmu i ciekawości w samodzielnym rozwijaniu różnych umiejętności.
Krytyka tego podejścia ma charakter pragmatyczny:
Po pierwsze uczeń może nigdy nie dokonać „prawidłowego odkrycia”.
- Po drugie, nie dysponując wiedzą zdanej dziedziny, nie może przypomnieć sobie prawidłowych zależności, nie może też dzielić się wiadomościami z innymi.
- Rola nauczyciela jest podobna do roli bibliotekarza, który użycza informacji na prośbę ucznia. W modelu odkrycia nauczyciel musi być wrażliwy na stopień rozwoju ucznia i możliwości dokonywania obserwacji poprzez wgląd, jak również dobrze znać poszczególne tematy nauczania.
Nauczyciel jako stymulujący współpracownik
W ramach tego modelu nauczyciel – współpracownik, uczeń konstruuje wiedzę w systematyczny sposób w ukierunkowanych, społecznych warunkach.
Błędy są poprawiane głównie poprzez dyskutowanie wyników i uzyskanych rezultatów. Nauczyciel obserwuje oraz przewiduje myślenie i rozumowanie uczniów.
W tym modelu nauczyciele stawiają pytania i prezentują problemy, zachęcają do korzystania ze źródeł wiadomości, jakimi są biblioteki i muzea, proponują badania w warunkach naturalnych, kierują uwagą uczniów, są przewodnikami w danym obszarze wiedzy. Nauczyciele powinni więc charakteryzować się głęboką znajomością wiedzy z tej dziedziny, jak również dysponować dużą wiedzą pedagogiczną.
W ramach tego modelu wyróżnia się dwa odmienne nurty, w których podobnie definiuje się funkcję nauczyciela, lecz odmiennie określa obszary poznawanej wiedzy.
W ramach pierwszego nurtu zakłada się, że przyswajaniu wiedzy najlepiej służą zadania i projekty, związane z autentyczną życiową aktywnością ucznia. Kształcenie odbywa się poprzez formułowanie interesującego zadania – na przykład klasa planuje wykonanie badania lub napisanie ksiązki na jakiś temat. Rozdziela się role od wykonania. Do zrealizowania projektu trzeba wykorzystać wiedzę z różnych dziedzin: matematyki- aby analizować dane i szacować postępy w realizowaniu poszczególnych etapów projektu; biologii –aby utworzyć własną strukturę zadania i zinterpretować uzyskane wyniki; języka polskiego – aby poprawnie i intrygująca opisać różne aspekty danego przedsięwzięcia. Ogólnie rzecz biorąc, nauczyciel jest tutaj koordynatorem, zarządzającym i wspierającym pracę zespołu.
W ramach drugiego nurtu silniejszy nacisk zostaje położony na problemy i zadania specyficzne dla danej dziedziny wiedzy. I tak, pewne problemy matematyczne przekładane są na konkretne sytuacje i rolą nauczyciela jest wspomaganie myślenia ucznia, aby potrafił on samodzielnie dojść do abstrakcyjnych wniosków i uogólnień. Wiedza przyswajana jest poprzez rozwiązywanie problemów z danej dziedziny. Nauczyciel musi zatem bardzo dobrze znać treść danej dziedziny i umożliwi uczniom dokonywanie wglądów i uzyskiwanie wiadomości o kluczowym dla danej dziedziny znaczeniu.
Ogólnie mówiąc, nauczyciel pełni tutaj funkcję przewodnika – osoby, która stwarza sytuacje wyzwania, zachęca do podejmowania zadań i projektów. Zadanie nauczyciela polega również na koncentrowaniu uwagi uczniów na krytycznych elementach wiedzy i na konstruowaniu sytuacji, w których mogą oni sami zobaczyć, że pewne abstrakcyjne informacje z danej dziedziny są niezbędne lub ważne dla lepszego zrozumienia problemu.
Nauczyciel jako mistrz
Trzecie ujecie procesu nauczania traktuje nauczyciela jako mistrza, jako główne i podstawowe źródło wiedzy. Zadaniem ucznia jest zrozumienie prezentowanych treści oraz powodów, dla których są one przedstawione w taki, a nie inny sposób. Nauczyciel jest widziany jako przekaźnik gotowej, uporządkowanej wiedzy. Wskazuje się na dwie ważne zalety tego procesu nauczania – szczególnie w warunkach akademickich, gdy wykładowcą jest wybitny specjalista z danej dziedziny. Po pierwsze, kształcenie ma wtedy charakter demokratyczny i egalitarny – wartościowa wiedza przekazywana jest wszystkim studentom, a nie tylko wąskiej grupie ekonomicznie lub intelektualnie uprzywilejowanych.
Po drugie, dobry wykład prezentuje jasną strukturę, koncentruje uwagę na istotnych aspektach i wskazuje na znaczące implikacje prezentowanych treści.
Style nauczania
Styl nauczania to ogólne podejście do pracy z uczniem, będące funkcją wiedzy naukowej i potocznej, przekonań i postaw ukształtowanych na bazie doświadczeń edukacyjnych oraz aktualnych warunków społecznych i materialnych szkoły.
Styl zamknięty (formalny, frontalny)
W realizowanym procesie nauczania/uczenia się to nauczyciel pełni kierowniczą rolę.
Określenie zamknięty odnosi się do faktu przywiązywania dużej wagi do treści kształcenia, dzielnie ich na małe porcje, unikania wszelkich tematów „pobocznych” mogących utrudnić trzymanie się wyznaczonego programem kursu. Formalny – bo kontakt między nauczycielem a uczniami cechuje dystans (nauczyciel pełni rolę nieomylnego eksperta, rola uczniów jest słuchać i wykonywać jego polecenia), a nauczanie przebiega w atmosferze powagi, wysiłku, ciężkiej pracy.
Frontalne funkcja dominująca. Nauczyciel pracuje z grupą uczniów (klasą) nie różnicuje zdań, wymaga od wszystkich koncentrowania się na takich samych treściach, podejmowania w ujednoliconym tempie tych samych zadań, z zastosowaniem takich samych, z góry wyznaczonych procedur. Styl ten jest zatem wyznaczony przez techniczne rozumienie czynności nauczania. Osoba nauczyciela (osobowość) jest na drugim planie.
Styl ramowy (zindywidualizowany)
Kształcenie rozumiane jest tu jako wspomaganie indywidualnego rozwoju ucznia, jego samorealizacji i związanych z nią wartości humanistycznych i egzystencjalnych.
Nauczyciel występuje tu w centrum uwagi stawia nie tyle własny komfort, ile potrzeby i zainteresowanie ucznia, jego motywacje i właściwy styl poznawania. Zamiast przekazu wiedzy, mamy tu udzielanie jednostce pomocy w odkrywaniu znaczeń, jakie mogą być nadawane poznawanym faktom. Szczególną wagę przywiązuje się zatem do uczenia przez doświadczenie, doznawanie, wypełnionego osobistym zaangażowaniem, inicjowanym przez ucznia, przenikającym cała osobowość i wpływającym na każdy jej element.
Za ważne uznaję się relacje interpersonalne, samopoczucie dziecka w szkole, jego zdrowe funkcjonowanie.
Wg C. Rogera tworzenie klimatu psychologicznego, sprzyjającego rozwojowi ucznia, spełniać powinno trzy warunki:
autentyczność. to odformalizowanie kontaktów, bycie w zgodzie z samy sobą, kontakt „ja”-„ty” a nie „ja” – „on”, wchodzenie w prawdziwe głębokie związki z uczniami i udzielanie im psychologicznego wsparcia.
akceptacja oznacza niczym nie ograniczony stosunek pozytywny. Często przybiera on postać. miłości bezwarunkowej. Nauczyciel ma pozytywne nastawienie do ucznia niezależnie od tego, czy demonstrowane reakcje są podyktowane gniewem, urazą, lękiem albo dumą.
empatyczne rozumienie wiąże się z umiejętnością adekwatnego odczytywania uczuć. i stojących za nimi przeżyć. ucznia. Jest to sztuka postawienia siebie w sytuacji ucznia, spojrzenia na świat z jego perspektywy. Ważnym elementem tej kompetencji jest umiejętność. aktywnego słuchania oraz nagradzanie za całokształt pracy, za całość. zachowań a nie za pojedyncze akty czy formy działania.
Styl negocjacyjny
Kluczowe dla tego stylu jest założenie, że wiedza „nie przychodzi” do szkoły z zewnątrz, ale jest tworzona w procesie interakcji nauczyciela i ucznia. Ucznia traktuje się tutaj jako badacza, korzystającego z wielkości źródeł oraz używającego własnego języka i wyobraźni do uzyskiwania coraz lepszego rozumienia świata (tworzenia jego obrazu).
Uczenie odbywa się w kontekście społecznym - w małych grupach, w parach i w indywidualnym kontakcie z osobami dorosłymi. Uczniowie, nauczyciele, rodzice w zależności od sytuacji czy zadania edukacyjnego, naprzemiennie przyjmują rolę ekspertów. Respekt wiążę się ze wzajemnym słuchaniem. Za wyjątkowe znaczące uważa się takie strategie i techniki aktywnego ucznia się jak: stawianie pytań, planowanie, dyskutowanie, kreślenie map poznawczych, stymulowanie umiejętności myślenia logicznego, wzmacniane informacją zwrotną.
Nauczanie traktuje się tu jako działanie rozważne i moralne (choć improwizowane), nacechowane niezależnością, wsparte na wiedzy emancypacyjnej, pogłębionym wglądzie we własne wartości, przymiotach ducha i umysłu człowieka za najważniejszą cechę dobrego nauczyciela uważa się odpowiedzialność profesjonalną (ten szczególny wyróżnik moralności ponowoczesnej).
Nauczanie w szczególności efektywne dużej klasy szkolnej, jest bardzo złożoną, dynamiczną czynnością. Złożoność procesu nauczania w klasie wynika z wielu przyczyn:
· niezbędna jest realizacja kliku równoległych celów określonym porządku czasowym i płynne reagowanie na pojawiające się napięcia.
· sytuacja ucznia w klasie stanowi bardzo duże obciążenie dla systemu poznawczego nauczyciela, wynikające z konieczności śledzenia własnego zachowania, reagowania na pytania uczniów, a także kontrolowania zachowania całej klasy i obserwowania dynamiki procesu uczenia się i zachowania całej klasy.
· ogólny strategiczny cel nauczania określonej wiedzy musi być. skoordynowany z treścią poznawczą danej dziedziny.
Cechy nauczyciela:
§ autorytet dla uczniów,
§ fachowość w swojej dziedzinie,
§ posługuje się gruntowną wiedzą,
§ jest wzorem dla swoich uczniów,
§ jego sposób bycia wychowawcy staje się inspiracją dla człowieka,
§ żyje zgodnie z głoszonymi poglądami. (Uczeń natychmiast rozpoznaje dwulicowość i odrzuca nauczyciela, wraz z głoszonymi przezeń prawdami),
§ angażuje emocje (tylko nauczyciel emocjonalnie zaangażowany pociągnie za sobą uczniów – w świat wiedzy, umiejętności, ale także wartości i idei),
§ przestrzega norm etycznych, potrafi łagodzić nieprzystosowanie społeczne, tak często spotykane wśród uczniów,
§ jego postępowanie nie jest schematyczne, zależy od celów, do których dąży; dzieci, z którymi pracuje; warunków pracy; poglądów; uczuć i pragnień,
§ efektywny, a więc odpowiedzialny (kompetentny), świadomie posługujący się własnym zasobem intelektualnym i uczuciowym w celu zindywidualizowanego rozwiązywania problemów pedagogicznych,
§ posiada umiejętności dzielenia się własną osobą. Nauczanie każdego przedmiotu stwarza okazję do oddziaływań wychowawczych. To, czy okazje te są wykorzystane dobrze, czy też niewłaściwie, zależy od nauczyciela.,
§ praca nauczyciela jest procesem twórczym. Nauczyciel musi wciąż poszukiwać nowych i oryginalnych rozwiązań w pracy dydaktycznej. Pedagog zapominający o tym, popadający w rutynę, nie może być nauczycielem efektywnym.,
§ wychowawca winien podchodzić do swej pracy niekonwencjonalnie, innowacyjnie, samodzielnie rozwiązywać zagadnienia z praktyki życia szkoły, modyfikować własne sposoby działania.,
§ otwarty na dialog z uczniami,
§ musi on mieć świadomość, iż wszystkie jego działania zawodowe pozostawią trwały ślad w postawach wychowanków. Uczniowie identyfikują treści z osobą podającego je wychowawcy,
§ nauczyciel powinien traktować swoją pracę jako służbę innym (chociaż jest to zawód) mówi się o takim człowieku „nauczyciel z powołania”,
§ potrafi realnie ocenić swoje sukcesy i niepowodzenia,
§ prawdziwy nauczyciel nigdy nie jest w pełni zadowolony z siebie, zawsze pracuje nad swoim rozwojem i warsztatem dydaktycznym. Jest człowiekiem poszukującym nowych metod i sposobów realizowania celów. Jest otwarty na potrzeby drugiego człowieka, przychylny dla ludzi, cechuje go empatia.
§ rozumie potrzeby dzieci, rozpoznaje ich zainteresowania. Potrafi udzielać porad, trafnie ocenia środowisko, z którego wywodzi się uczeń. Posiada umiejętności prowadzenia pracy profilaktycznej oraz kompensacyjnej,
§ przekazywanie wiedzy w interesujący sposób, łatwo nawiązywanie kontaktu z dziećmi, radzenie sobie z problemami wychowawczymi, umiejętność wykorzystywania własnego doświadczenia, niezależność w myśleniu i działaniu, inteligentność, świadomy kształtowania i rozwijania struktur osobowości – tak własnej, jak i innych.
Nauczyciel XXI wieku powinien być przygotowany do kształcenia człowieka wielowymiarowego tj. autonomicznego, wolnego, twórczego, a także otwartego i samodzielnego. Ma kształtować wychowanka zgodnie z jego potrzebami, zainteresowaniami, postawami, temperamentem i zdolnościami. Ma ciągle doskonalić się intelektualnie estetycznie i moralnie. Nauczyciel XXI wieku powinien być przygotowany do kształcenia człowieka wielowymiarowego tj. autonomicznego, wolnego, twórczego, a także otwartego i samodzielnego. Ma kształtować wychowanka zgodnie z jego potrzebami, zainteresowaniami, postawami, temperamentem i zdolnościami. Ma ciągle doskonalić się intelektualnie estetycznie i moralnie. Ma być projektodawcą własnego programu kształcenia, a nie nauczać "gotowej" wiedzy z podręczników. programu kształcenia, a nie nauczać "gotowej" wiedzy z podręczników.
henio89