Wiliam Golding

Wiliam.Golding

SPADKOBIERCY

Tłumaczyła.Ryszarda.Grzybowska

Czytelnik.Warszawa.1989

Tytuł.oryginału.angielskiego:

The.Inheritors

First.published.in.1955.

by.Faber.and.Faber.Limited

Okładkę.i.kartę.tytułową.projektował.

Władysław.Brykczyński

.Copyright.for.the.Polish.edition.by

.Spółdzielnia.Wydawnicza.„Czytelnik"..Warszawa.1989

ISBN.83-07-01934-6.

„...Nasza.wiedza.o.wyglądzie.Neandertalczyka.jest.znikoma,.ale.możemy.przypuszczać,.że....był

bujnie.owłosiony,.brzydki,.budził.odrazę.odmien­ną.budową.czaszki.o.niskim.czole,.miał.krzaczaste.brwi,.szyję.małpy.i.był.niewielkiej.postury....Sir.Harry.Johnston.w.swojej.rozprawie.Views.and.Reviews.na.temat.powstania.nowoczesnego.czło­wieka.pisze:.«Mgliste.wspomnienie.tych.stworów.podobnych.do.goryli,.przebiegłych,.powłóczących.nogami,.gęsto.owłosionych,.obdarzonych.mo­cnymi.zębami.i.przejawiających.prawdopodobnie.skłonności.kanibalistyczne,.mogło.się.stać.zaczą­tkiem.ludowych.opowieści.o.wilkołakach...»"

H..G..Wells.Outline.of.History

.Rozdział.pierwszy

Lok.pędził.przed.siebie.co.sił..Głowę.miał.spuszczoną,.sękaty.kij.trzymał.dla.równowagi.poziomo,.a.wolną.ręką.rozgarniał.gąszcz.barwnych.pąków..Liku,.siedząca.okra­kiem.na.plecach.Loka,.popędzała.go.ze.śmiechem:.jedną.ręką.chwytała.się.kurczowo.jego.kasztanowatych,.wijących.się.włosów,.które.spadały.mu.na.kark.i.wzdłuż.kręgosłupa,.drugą.podtrzymywała.małą.Oa,.wciśniętą.mu.pod.brodę..Nogi.Loka.były.sprawne..Widziały..Okrążały.sterczące.bez­ładnie.korzenie.buków,.przeskakiwały.kałuże.wody.na.szla­ku..Liku.uderzała.go.stopami.po.brzuchu.

—.Prędzej!.Prędzej!

Zabolały.go.nogi,.pochylił.się.i.zwolnił..Usłyszeli.rze­kę.płynącą.równolegle.do.szlaku.po.lewej.stronie,.ale.jesz­cze.niewidoczną..Buki.przerzedziły.się,.zniknęły.krzaki.i.zna­leźli.się.na.niewielkim,.błotnistym.terenie,.gdzie.zawsze.le­żał.pień.

—.To.tutaj,.Liku.

Przed.nimi.rozlewała.się.mulista,.onyksowa.woda,.która.rozprzestrzeniała.się.łącząc.z.rzeką..Szlak,.prowadzący.wzdłuż.rzeki,.rozpoczynał.się.znowu.po.jej.drugiej.stronie,.na.terenie,.który.się.wznosił.coraz.wyżej.i.ginął.pośród.drzew..Uszczęśliwiony.Lok.uśmiechnął.się,.zrobił.dwa.kroki.w.stronę.wody.i.stanął..Spoważniał,.otworzył.usta.tak.szeroko,.że.aż.opadła.mu.dolna.warga..Liku.obsunęła.się.do

7

wysokości.jego.kolan,.po.czym.zeskoczyła.na.ziemię..Wło­żyła.główkę.małej.Oa.do.ust.i.zaczęła.się.rozglądać..Lok.uśmiechnął.się.niepewnie.

—.Pień.zniknął.

Przymknął.oczy.i.zasępił.się.przywołując.obraz.pnia..Leżał.tu.w.wodzie,.od.brzegu.do.brzegu,.szary.i.butwiejący..Kiedy.się.przechodziło.przez.sam.jego.środek,.czuło.się.płynącą.pod.nim.wodę,.okropną.wodę,.miejscami.głęboką.na.długość.męskiego.ramienia..Nie.była.rozbudzona.jak.rzeka.czy.wodospad,.ale.senna,.rozciągała.się.aż.po.rzekę.i.dopiero.tam.się.budziła.i.łączyła.po.prawej.stronie.z.głuszą.nieprzeby­tych.bagien,.chaszczy.i.trzęsawisk..Był.tak.pewien.tego.pnia,.z.którego.ludzie.zawsze.korzystali,.że.kiedy.znów.otworzył.szeroko.oczy,.zaczął.się.uśmiechać,.jakby.budził.się.ze.snu,.pień.jednak.zniknął.

Kłusując.szlakiem.zbliżała.się.Fa..Na.jej.plecach.spał.nowy..Nie.obawiała.się,.że.spadnie,.czuła.bowiem,.że.przy­trzymuje.się.rączkami.jej.włosów.na.szyi,.a.nóżkami.włosów.rosnących.niżej,.na.plecach,.ale.mimo.to.biegła.ostrożnie,.żeby.się.nie.zbudził..Lok.usłyszał,.że.się.zbliża,.nim.jeszcze.pojawiła.się.pod.bukami.

—.Fa!.Pień.zniknął!

Podążyła.prosto.na.brzeg.wody,.popatrzyła.węsząc.je­dnocześnie.nosem,.po.czym.obróciła.się.do.Loka.i.spojrzała.na.niego.z.wyrzutem..Nie.musiała.nic.mówić..Lok.zaczął.podrzucać.głową.

—.O.nie,.nie..Nie.ruszyłem.pnia,.żeby.rozbawić.ludzi..Zniknął.

Rozłożył.szeroko.ramiona,.aby.dobitniej.zobrazować.brak.pnia,.po.czym.opuścił.je.widząc,.że.zrozumiała.

Liku.zawołała.do.niego:

—.Pohuśtaj.mnie.

Starała.się.dosięgnąć.gałęzi.buku,.która.wyrastała.z.drze­wa.niczym.długa.szyja,.a.ujrzawszy.światło.wygięła.się.w.górę,.bujnie.obsypana.zielonymi.i.brązowymi.pąkami..Lok.przestał.myśleć.o.pniu,.który.zniknął,.i.podsadził.Liku

8

na.wygiętą.gałąź..Zakołysał.się.na.boki.i.zaczął.wyciągać.gałąź,.cofając.się.krok.po.kroku.do.tyłu,.aż.zaskrzypia­ła.

—.Hop!

Puścił.i.upadł.na.siedzenie..Gałąź.odskoczyła,.a.Liku.krzyknęła.rozradowana:

—.Nie!.Nie!

Lok.pociągał.gałąź.co.pewien.czas,.a.pokrzykująca,.roze­śmiana.i.protestująca.Liku.unosiła.się.pośród.gęstwiny.liści.nad.samym.brzegiem.wody..Fa.spoglądała.to.na.rozlewisko,.to.na.Loka..Była.znowu.zasępiona.

Teraz.Ha.zbliżał.się.szlakiem,.spieszył.się,.ale.nie.pędził,.sprawiał.wrażenie.człowieka.bardziej.rozważnego.niż.Lok,.bardziej.odpowiedzialnego..Kiedy.Fa.zaczęła.do.niego.mówić,.nie.odpowiedział.od.razu,.najpierw.popatrzył.na.pustą.wodę,.potem.dalej,.na.lewo,.gdzie.za.łukiem.buków.widać.było.rzekę..Następnie.zbadał.las.uchem.i.nosem,.sprawdzając,.czy.nie.ma.jakichś.intruzów,.i.dopiero.gdy.upewnił.się,.że.nie.zagraża.im.niebezpieczeństwo,.położył.sękaty.kij.i.uklęknął.przy.wodzie.

—.Patrzcie!

Wskazał.palcem.na.podwodne.wyrwy,.jakie.zostały.po.pniu..Ich.brzegi.były.wciąż.jeszcze.poszarpane,.a.w.głębi.leżały.grudy.ziemi,.których.woda.nie.zdążyła.rozmyć..Śledził.kręte.wyrwy,.które.dalej.ginęły.w.mroku.wody..Fa.po­patrzyła.na.drugą.stronę,.na.dalszy.ciąg.przerwanego.szla­ku..Tam,.gdzie.przedtem.leżał.drugi.koniec.pnia,.ziemia.była.poryta..Fa.zwróciła.się.z.pytaniem.do.Ha,.który.odparł:

—.Jeden.dzień,.może.dwa..Nie.trzy.

Liku.wciąż.wykrzykiwała.ze.śmiechem.

Na.szlaku.pojawiła.się.Nil..Pojękiwała.cicho,.jak.zwy­kle,.gdy.była.zmęczona.i.głodna..Skóra.na.jej.masywnym.ciele.była.zwiotczała,.ale.piersi.sterczały.prosto,.nabrzmiałe.mlekiem..Jeśli.ktoś.był.głodny,.to.na.pewno.nie.nowy..Spojrzała.na.niego,.ukrytego.we.włosach.Fa,.a.przeko-

9

nawszy.się,.że.śpi,.podeszła.do.Ha.i.dotknęła.jego.ra­mienia.

—.Dlaczego.mnie.zostawiłeś?.Masz.więcej.obrazów.w.głowie.niż.Lok..Wskazał.na.wodę.

—.Spieszyłem.się,.żeby.zobaczyć.pień.

—.Ale.pnia.nie.ma.

Stali.we.troje.i.spoglądali.na.siebie..Potem,.jak.to.się.często.zdarza.wśród.ludzi,.poddali.się.emocjom..Fa.i.Nil.zobaczyły.także.obraz,.jaki.widział.zamyślony.Ha..Uznał,.że.po­winien.się.upewnić,.czy.pień.jest.na.miejscu,.bo.jeśli.woda.go.zabrała.albo.sam.się.gdzieś.przesunął,.groziła.im.całodzienna.mozolna.wędrówka.dokoła.bagniska,.narażeni.byliby.na.niebezpieczeństwa.i.jeszcze.większe.trudy.niż.zazwyczaj.

Lok.rzucił.się.całym.ciężarem.ciała.na.gałąź,.aby.ją.zatrzymać..Uciszył.Liku,.która.zsunęła.się.i.stanęła.obok.niego..Szlakiem.zbliżała.się.teraz.stara.kobieta,.słychać.było.jej.kroki.i.strudzony.oddech..Wyłoniła.się.spoza.ostatniego.drzewa,.szara.i.drobna,.pochylona.i.daleka,.pogrążona.w.kontemplowaniu.zawiniętego.w.liście.tobołka,.który.nio­sła.oburącz.przed.obwisłymi.piersiami..Stojąc.obok.siebie.powitali.ją.milczeniem..Ona.też.się.nie.odezwała,.tylko.czekała,.jakby.z.pełną.pokory.cierpliwością,.na.to,.co.miało.nastąpić..Opuściła.tobołek.trochę.niżej.i.znowu.podniosła,.aby.wszyscy.uświadomili.sobie,.jak.bardzo.jest.ciężki.

Lok.odezwał.się.pierwszy..Zwrócił.się.do.wszystkich,.uśmiechnięty,.wsłuchany.w.słowa.dobywające.się.z.jego.ust,.ale.spragniony.śmiechu..Nil.znowu.zaczęła.pojękiwać.

Teraz.dobiegły.ich.odgłosy.ostatniego.człowieka.nad­chodzącego.szlakiem..Był.to.Mal,.który.posuwał.się.wolno.i.pokasływał..Wyszedł.zza.ostatniego.drzewa,.przystanął.na.skraju.polany,.oparł.się.ciężko.na.rozwidlonym.końcu.sękatego.kija.i.zaczął.kasłać..Kiedy.się.pochylił,.ujrzeli.jego.białe.włosy,.wyrastające.znad.brwi.i.opadające.zmierzwioną.strzechą.na.ramiona..Nikt.nie.odzywał.się.ani.słowem,.gdy.kasłał,.wszyscy.czekali.w.ciszy,.niczym.jelenie.wpatrzone

przed.siebie.czujnym.wzrokiem,.a.obok.ich.nóg.wybrzuszały.się.kanciaste.bryły.błota,.które.przeciskało.się.też.pomiędzy.palcami.ich.stóp..Postrzępiona.chmura.oddaliła.się.od.słońca,.drzewa.przesiewały.teraz.zimny.blask.na.ich.nagie.ciała.

W.końcu.Mal.przestał.kaszleć..Zaczął.się.prostować.opierając.się.mocno.o.sękaty.kij.i.przesuwając.po.nim.ręce.w.górę.jedna.za.drugą..Najpierw.spojrzał.na.wodę,.potem.na.wszystkich.po.kolei.ludzi,.którzy.stali.w.oczekiwaniu.

—.Widzę.obraz.

Odjął.rękę.od.kija.i.położył.ją.płasko.na.głowie,.jakby.chciał.zamknąć.pojawiające.się.w.niej.obrazy.

—.Mal.nie.jest.stary,.ale.przytulony.do.pleców.matki..Jest.więcej.wody,.nie.tylko.tutaj,.ale.i.wzdłuż.szlaku,.którym.przybyliśmy..Człowiek.jest.mądry..Każe.ludziom.wziąć.drzewo,.które.się.przewróciło.i...

Jego.głęboko.zapadnięte.oczy.zwróciły.się.do.ludzi.z.błaganiem,.aby.współuczestniczyli.z.nim.w.tym.obrazie..Zakasłał.znowu,.cicho..Stara.kobieta.ostrożnie.podniosła.tobołek.

Wreszcie.Ha.się.odezwał:

—.Nie.widzę.tego.obrazu.

Stary.westchnął.i.zdjął.dłoń.z.głowy.

—.Poszukajcie.drzewa,.które.się.przewróciło..Posłusznie.rozpierzchli.się.nad.brzegiem.wody..Stara.kobieta.zbliżyła.się.do.gałęzi,.na.której.niedawno.huśtała.się.Liku,.i.wsparła.na.niej.ręce.-Pierwszy.zawołał.Ha..Popędzili.w.jego.stronę.i.skrzywili.się.na.widok.grząskiego.błota.do.kostek..Liku.znalazła.poczerniałe.jagody,.które.nie.zostały.zebrane.w.porze.owocowania..Nadszedł.Mal.i.stanął.patrząc.ponurym.wzrokiem.na.pień..Była.to.brzoza.grubości.ludzkiego.uda,.do.połowy.zanurzona.w.błocie.i.wodzie..W.wielu.miejscach.poodpadała.z.niej.kora.i.Lok.zaczął.odrywać.rosnące.na.niej.kolorowe.grzyby..Niektóre.były.jadalne.i.te.podał.Liku..Ha,.Nil.i.Fa.szarpnęli.niezdarnie.pień..Mal.westchnął.

11

—.Poczekajcie..Ha.tam..Nil.także..Lok!

Unieśli.pień.bez.większego.trudu..Miał.jeszcze.gałęzie,.które.zaczepiały.się.o.krzaki.i.wlokły.w.błocie,.utrudniając.już.i.tak.ciężką.drogę.do.mrocznego.zwężenia.rozlewiska..Słońce.znowu.się.skryło.

Kiedy.dotarli.do.brzegu,.starzec.już.tam.stał.patrząc.chmurnie.na.zrytą.ziemię.po.drugiej.stronie.wody.

—.Spuśćcie.pień.na.wodę.

Było.to.zadanie.delikatne.i.trudne..Aby.przerzucić.ten.mokry.pień,.musieli.dotknąć.stopami.wody..Wreszcie.pień.unosił.się.na.jej.powierzchni,.a.Ha.stał.przechylony.do.przodu.trzymając.go.z.jednego.końca..Drugi.koniec.trochę.się.zanurzył..Ha.podtrzymywał.pień.jedną.ręką,.a.drugą.zaczął.go.wyciągać..Korona.pnia.powoli.się.wynurzyła.i.wsparła.w.błocie.na.drugim.brzegu..Lok,.pełen.podziwu,.mamrotał.coś.ze.szczęścia,.przechylił.głowę.do.tyłu.i.mówił,.co.mu.ślina.na.język.przyniosła..Nikt.nie.zwracał.na.niego.uwagi,.natomiast.stary.człowiek.wciąż.był.zasępiony.i.obie­ma.rękami.uciskał.głowę..Końcowa,.najcieńsza.część.pnia.o.długości.dwóch.ludzi.znajdowała.się.pod.wodą..Ha.spojrzał.pytająco.na.starego.człowieka,.który.znów.nacisnął.głowę.i.zakaszlał..Ha.westchnął.i.po.namyśle.stąpnął.jedną.nogą.w.wodę..Na.ten.widok.wszyscy.jęknęli.ze.współczu­ciem..Po.chwili.ostrożnie.wszedł.obiema.nogami,.wykrzywił.twarz,.a.oni,.stojąc.na.brzegu,.też.się.skrzywili..Nabrał.oddechu.i.wzdragając.się.postąpił.dalej,.po.kolana,.po.czym.chwycił.omszały.brzozowy.pień,.który.lekko.drgnął..Teraz.przyciągnął.go.jedną.ręką,.a.drugą.usiłował.podnieść.do.góry..Pień.się.przekręcił,.gałęzie.rozbełtały.brązowożółty.muł,.który.rozprysnął.się.wzburzony.gęstwiną.liści,.a.wie­rzchołek.brzozy.przechylił.się.i.oparł.dalej.na.brzegu..Ha.pchał.z.całych.sił,.lecz.rozłożyste.gałęzie.stawiały.opór,.nie.mógł.sobie.poradzić..Po.drugiej.stronie,.w.miejscu.gdzie.le­żał.poprzedni.pień,.widać.było.wgłębienie.na.dnie.wody..Ha.wyszedł.na.brzeg,.wszyscy.przyglądali.mu.się.z.powagą.i.smutkiem..Mal.patrzył.na.Ha.wyczekująco,.obiema.rękami

12

trzymał.znowu.swój.sękaty.kij..Ha.podszedł.do.miejsca,.gdzie.szlak.łączył.się.z.polaną..Podniósł.swój.kij.i.przy­kucnął..Jakiś.czas.tkwił.tak.pochylony,.po.czym.rzucił.się.do.przodu.i.w.mgnieniu.oka.pomknął.przez.polanę..Zrobił.cztery.kroki.po.pniu.chwiejąc.się.tak,.iż.wydawało.się,.że.głową.uderzy.w.kolana..Wtem.pień.wystrzelił.z.wody,.a.Ha.z.podkurczonymi.nogami.i.rozpostartymi.szeroko.ramionami.poszybował.w.powietrzu..Runął.na.liście.i.zie­mię..Znalazł.się.po.drugiej.stronie..Odwrócił.się.i.chwy­ciwszy.koniec.pnia,.pociągnął.go;.szlak.miał.teraz.połącze­nie.przez.wodę.

Zgromadzeni.na.brzegu.ludzie.wykrzyknęli.z.ulgą.i.ra­dością..Nawet.słońce.wybrało.sobie.ten.moment,.aby.się.znowu.pojawić.na.niebie;.cały.świat.zdawał.się.dzielić.z.nimi.szczęście..Bijąc.dłońmi.o.uda.wyrażali.podziw.dla.Ha,.a.Lok

tryumfował.wraz.z.Liku.

—.Widzisz,.Liku?.Pień.łączy.brzegi..Ha.ma.wiele.obra­zów!

Kiedy.się.uspokoili..Mal.wskazał.kijem.na.Fa.

—.Fa.i.nowy.

Fa.sprawdziła.pozycję.nowego.na.plecach..Gęstwina

włosów.na.jej.karku.całkowicie.go.przykrywała,.widać.było.tylko.rączki.i.stopki.wczepione.mocno.w.poskręcane.pasma.włosów..Podeszła.nad.brzeg.wody,.rozpostarła.ramiona,.przebiegła.zręcznie.po.pniu.i.przeskoczywszy.ostatni.od­cinek.stanęła.przy.Ha..Nowy.zbudził.się,.wyjrzał.ponad.jej.ramieniem,.poprawił.jedną.stopę.i.znowu.zapadł.w.sen.

—.Teraz.Nil.

Nil.spoważniała.ściągając.brwi..Odgarnęła.do.tyłu.wy­rastające.znad.brwi.włosy,.skrzywiła.się.boleśnie.i.wbiegła.na.pień..Wyciągnęła.ręce.w.górę.i.ledwie.znalazła.się.na.środku,.zaczęła.pokrzykiwać:

—.Aj!.Aj!.Aj!

Pień.zgiął.się.i.zanurzył.w.wodzie..Stąpnęła.na.jego

najcieńszy.odcinek,.poderwała.się.wysoko,.aż.piersi.jej.podskoczyły,.i.wpadła.do.wody.po.kolana..Krzycząc

13

i.wyciągając.nogi.z.błota.chwyciła.rękę.Ha.i.po.chwili.znalazła.się.na.lądzie.drżąc.i.z.trudem.łapiąc.powietrze.

Mal.podszedł.do.starej.kobiety.i.zwrócił.się.do.niej.łagodnym.głosem:

—.Czy.teraz.dasz.radę?

Wyrwała.się.tylko.częściowo.z.głębokiej.kontemplacji..Zbliżyła.się.do.wody,.wciąż.trzymając.tobołek.na.wysokości.piersi..Była.maleńka.—.sama.skóra.i.kości,.i.przerzedzone.białe.włosy..Szybko.pokonywała.pień,.prawie.nie.dotykając.wody.

Mal.pochylił.się.do.Liku.

—.Przejdziesz?

Liku.wyjęła.małą.Oa.z.ust.i.otarła.zmierzwione.rude.włosy.o.udo.Loka.

—.Pójdę.z.Lokiem.

W.głowie.Loka.zajaśniał.jakby.promień.słońca..Otworzył.szeroko.usta.i.śmiejąc.się.zaczął.coś.mówić,.choć.jego.sło­wa.niewiele.miały.wspólnego.z.obrazami..Zobaczył,.że.Fa.uśmiecha.się.do.niego.i.Ha.też.się.uśmiecha,.ale.z.powagą.

Nil.zawołała:

—.Uważaj,.Liku!.Trzymaj.się.mocno..Lok.pociągnął.Liku.za.włosy.

—.Wskakuj.

Wzięła.go.za.rękę,.uchwyciła.się.jedną.nogą.jego.kolana.i.wgramoliła.mu.się.na.plecy.między.włosy..Mała.Oa.spo­czywała.w.jej.ciepłej.rączce.pod.brodą.Loka..Zawołała:

—.No.już!

Lok.cofnął.się.pod.buki,.spojrzał.groźnie.na.wodę,.podbiegł,.ale.się.zatrzymał..Po.drugiej.stronie.wszyscy.za­częli.się.śmiać..Lok.rzucał.się.do.przodu.i.cofał,.zapierając.się.nogami.przy.samym.pniu..Wreszcie.zawołał:

...