Zasady u.pdf

Zasady użycia łącznika w wieloczłonowych nazwach miejscowych

opracowane przez prof. Aleksandrę Cieślikową

przyjęte przez Radę Języka Polskiego 7 maja 2004 r.

Z łącznikiem piszemy nazwy miejscowości, jeśli są złożone z dwóch lub więcej

członów, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub/i geograficzną, a więc

miejscowość lub jej część, np. dzielnicę: Bielsko-Biała , Busko-Zdrój , Ceków-Kolonia ,

Kalwaria-Lanckorona , Krynica-Zdrój , Rutka-Tartak , Warszawa-Okęcie , Warszawa-

Śródmieście ; Bielsko-Biała-Lipnik , Warszawa-Praga-Północ .

Nie piszemy z łącznikiem nazw miejscowych, w których jeden z członów nazwy

miejscowej (przymiotnik) pozostaje w związku zgody z głównym członem nazwy

(rzeczownikiem), np.: Dąbrówka Nowa , Nowy Sącz , Przewóz Stary , Łęgonice Małe , a także

wtedy, kiedy pierwszym członem nazwy są wyrazy: Kolonia , Osada , Osiedle , np.: Kolonia

Ostrów (jak Kolonia Ostrowska ), Kolonia Wronów (jak Kolonia Wronowska ), Osiedle Wilga ,

Osada Konin , Osada Leśna .

UZASADNIENIE

1. Nazwy własne różnią się od nazw pospolitych, trudno więc stosować takie same kryteria

ortograficzne i słowotwórcze wobec jednej i drugiej grupy. Nazwy własne przede wszystkim

identyfikują ludzi, miejsca, zespoły, instytucje itp.

2. Nazwy zestawione miejscowości wynikły z różnych procesów pozajęzykowych: łączenie

miejscowości, dzielenie, zmiana charakteru jednostki osadniczej.

W obowiązującym w obiegu publicznym użyciu nazw (pisowni i odmianie) por. „Wykaz

urzędowych nazw miejscowości w Polsce” Warszawa 1980-1982 (kodyfikacja prawna)

przyjęto pisownię z łącznikiem według reguły ze „Słownika ortograficznego” M. Szymczaka.

Cytuję za wyd. piątym z 1981, s.106: „nazwy miejscowe złożone z dwóch lub więcej

rzeczowników oznaczające jednostkę administracyjną lub geograficzną piszemy z łącznikiem:

Skarżysko-

-Kamienna , Bielsko-Biała , Jaworzno-Szczakowa ... Busko-Zdrój , Kudowa-Zdrój , Kalwaria-

Lanckorona ”. Ten przepis w stosunku do nazw miejscowych był stosowany od 1975 roku.

W 6. wydaniu „Słownika ortograficznego” S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego (Wrocław

1967) czytamy: Ponadto zastosowanie ma łącznik w następujących zestawieniach …3) „w

nazwach miejscowych, które się składają z dwóch członów rzeczownikowych, np. Kraków-

Bonarka , Warszawa-Okęcie , Busko-Zdrój , Przemyśl-Zasanie , Skarżysko--Kamienna ”.

3. W pracach Komisji Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych ta reguła

użycia łącznika przyczynia się do względnie jednolitego traktowania nazw o różnej genezie:

a. Zestawienia (złożenia) wynikają z połączenia nazw dwóch miejscowości, w których drugi

człon nazwy może być pochodzenia przymiotnikowego, np. Bielsko-Biała , Skarżysko-

Kamienna lub rzeczownikowego: Czechowice-Dziedzice , Kalwaria-Lanckorona , Warszawa-

-Okęcie.

b. W zestawionych nazwach miejscowości z Mazowsza i Podlasia drugi człon nazw był

dodawany w procesie dzielenia miejscowości: Borkowo-Adamy , Borkowo-Boksy , Borkowo-

Falenta . W użyciu lokalnym miejscowość jest identyfikowana głównie przez drugi człon

nazwy.

c. W zestawieniach identyfikujących miejscowość często drugi człon rzeczownikowy ma

pochodzenie odapelatywne: Kolonia , Osada , Osiedle , Parcele , Tartak , Wieś , Zdrój itp. W

nazwie własnej drugi człon (pisany dużą literą) nie stanowi wyrazu pospolitego, np. jednostki

osadniczej ( Kolonia nie jest już kolonią , Osada – osadą ), ale wspólnie z pierwszym oznacza

miejscowość, często odróżniając ją od innych: Sochaczew i Sochaczew-Wieś , Zalesice-

Kolonia , Rokotów-Kolonia , Rutka-Tartak . Nadrzędną funkcją nazw: Busko-Zdrój , Krynica-

Zdrój , Wysowa-Zdrój jest identyfikacja miejscowości, a nie informacja o jej charakterze.

4. „Nowy słownik ortograficzny PWN” (PWN, Warszawa 1998) pod red. E. Polańskiego

zamieszcza regułę (s. LXVI, 48), powtórzoną w następnych wydaniach tego słownika

(również w wydaniu z 2003 roku): „Jeżeli nazwa miejscowa składa się z dwu członów

rzeczownikowych, które oznaczają (genetycznie) dwie względem siebie administracyjnie

równorzędne miejscowości, stosuje się łącznik, np. Brzesko-Okocim , Jaworzno-Szczakowa ,

Kalwaria-Lanckorona , Kobyle-Gródek , Konstancin-Jeziorna , Skarżysko-Kamienna ”. Pod tym

przepisem zamieszczona jest uwaga autorów słownika: „To zalecenie jest nowością wobec

przepisów zawartych w «Słowniku ortograficznym» M. Szymczaka”.

Prof. Z. Saloni zwrócił uwagę, że przytoczone wyżej zalecenie pisowni z łącznikiem nazw

miejscowości nie jest nowością w stosunku do „Słownika ortograficznego” M. Szymczaka.

Nowością w stosunku do „Słownika” M. Szymczaka jest pisownia typu Kraków Płaszów i

Busko Zdrój .

5. O nazwach typu Kraków Płaszów , Katowice Bogucice , Wrocław Nowy Dwór i Busko Zdrój

autorzy „Nowego słownika ortograficznego PWN” piszą, że stosunek członów jest

znaczeniowo nierównorzędny.

Trudno od użytkownika nazw wymagać wiedzy o genetycznej, administracyjnej,

znaczeniowej (określenia te mogą odnosić się albo do miejscowości, albo do nazwy)

równorzędności czy nierównorzędności nazw(?) czy miejscowości(?). Mogą się połączyć 2

wsie, z których druga nazywa się Zdrój lub Zdroje (9 wsi o tej nazwie w Polsce). Będą

administracyjnie równorzędne. Bagienice-Folwark nie są folwarkiem, a miejscowość

Zalesice-Kolonia nie jest kolonią, tylko wsią. Podstawową funkcją nazw własnych jest

identyfikacja i dyferencjacja obiektów, nie zaś informacja semantyczna. Wiadomo, że przy

przejściu do kategorii nazw własnych apelatywa zmieniają funkcję, a więc i tracą pierwotne

znaczenie.

6. Pisownia z łącznikiem występowała już wcześniej, przed reformą ortografii. W

„Skorowidzu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej” opracowanym na podstawie

pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 IX 1921 widnieje Krynica-Zdrój z

łącznikiem, Rokitnica-Kąty , kolonia wsi Rokitnica .

7. Wszystkie zmiany dotyczące formy nazwy (nawet łącznika) muszą być ogłaszane w

odpowiednich rozporządzeniach, zaś za rozporządzeniami prawnymi (Dziennikiem Ustaw)

idą zmiany pieczątek, dowodów, dokumentów (szczególnie wtedy, kiedy miejscowość jest

siedzibą władz gminy).

Obecnie według przepisów zawartych w „Nowym słowniku ortograficznym PWN” pod red.

E. Polańskiego w 29 nazwach gmin należałoby zlikwidować łącznik, gdyż mają one w drugim

członie nazwę odapelatywną: Zdrój , Osada , Ośrodek , Letnisko , Kolonia , Huta , Stacja itp., a

nazw innych miejscowości, w których należałoby zlikwidować łącznik, aby zachować

konsekwencję, są tysiące.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: