Biuletyn_8-9_2011.pdf

Dodatek: płyta DVD z ilmem

„Generał Gryf.

Robiłem dobrà robot´”

NR 8–9 ( 129–130)

sierpień-wrzesień 2011

cena 11 zł (w tym 5% VAT)

ISSN 1641-9561

numer indeksu 374431

nakład 9500 egz.

biuletyn

instytutu Pamięci narodowej

WOJSKO

POLSKIE

oddZiaŁy iPn

adresy i teleFony

ul. Warsztatowa 1a, 15-637 Białystok

tel. 85 6645703

BIAŁYSTOK

ul. Witomińska 19, 81-311 Gdynia

tel. 58 6606700

GDAŃSK

ul. Kilińskiego 9, 40-061 Katowice

tel. 32 6099840

KATOWICE

ul. Reformacka 3, 31-012 Kraków

tel. 12 4211100

KRAKÓW

ul. Szewska 2, 20-086 Lublin

tel. 81 5363401

LUBLIN

ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 Łódź

tel. 42 6162745

ŁÓDŹ

ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań

tel. 61 8356900

POZNAŃ

ul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszów

tel. 17 8606018

RZESZÓW

ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecin

tel. 91 4849800

SZCZECIN

ul. Chłodna 51, 00-867 Warszawa

tel. 22 5261920

WARSZAWA

ul. Sołtysowicka 21a, 51-168 Wrocław

tel. 71 3267600

WROCŁAW

BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Kolegium: Jan Żaryn – przewodniczący, Marek Gałęzowski, Waldemar Grabowski,

Łukasz Kamiński, Kazimierz Krajewski, Sebastian Ligarski, Agnieszka Łuczak, Filip Musiał,

Barbara Polak, Jan M. Ruman, Andrzej Sujka, Norbert Wójtowicz, Piotr Życieński

Redaguje zespół: Jan M. Ruman – redaktor naczelny (tel. 22 4318374), jan.ruman@ipn.gov.pl

Barbara Polak – zastępca redaktora naczelnego (tel. 22 4318375), barbara.polak@ipn.gov.pl

Andrzej Sujka – sekretarz redakcji (tel. 22 4318339), andrzej.sujka@ipn.gov.pl

Piotr Życieński – fotograf (tel. 22 4318395), piotr.zycienski@ipn.gov.pl

sekretariat – Maria Wiśniewska (tel. 22 4318347), maria.wisniewska@ipn.gov.pl

Projekt graiczny: Krzysztof Findziński; redakcja techniczna: Andrzej Broniak;

łamanie: Krzysztof Siwiec; obróbka cyfrowa fotograii: Henryk Domagała;

korekta: Anna Kaniewska

Adres redakcji: ul. Hrubieszowska 6a, Warszawa

Adres do korespondencji: ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa

www.ipn.gov.pl

Druk: Legra Sp. z o.o., ul. Albatrosów 10c, 30-716 Kraków

BIULETYN

InSTyTuTu PamIęCI naRodoWEj

N R 8–9 (129–130)

SIERPIEŃ – WRZESIEŃ

2 0 11

SPIS TREŚCI

n RoZmoWy BIuLETynu

Wojsko Polskie. Z jerzym Kirszakiem, danielem Koresiem

i jerzym maroniem rozmawia jan m. Ruman .....................................2

n KomEnTaRZE HISToRyCZnE

Andrzej Krzysztof Kunert – Kamienie na szaniec... ............................................23

Anna Maria Krajewska – niepodległościowe legendy ....................................37

Daniel Koreś – Bój pod jazłowcem ..................................................................52

Przemysław Wywiał – działania militarne w wojnie obronnej

po 17 września ..........................................................................................70

Tomasz Sudoł – Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach polskich

we wrześniu 1939 roku ...........................................................................78

Robert Gretzyngier, Wojtek Matusiak – udział Polaków w Bitwie o anglię .....85

Waldemar Grabowski – „agenci” SoE?

Polscy spadochroniarze w okupowanej Europie ................................98

Paweł Kosiński – niemiecki obraz polskich partyzantów ..........................108

Waldemar Grabowski – armia Krajowa ..........................................................114

Maciej Żuczkowski – W czyim imieniu? „Wachlarz” (1941–1943) ............125

Michał Tomasz Wójciuk – Listy z Powstania Warszawskiego ......................133

Martyna Grądzka – Proces „kata z Płaszowa” .............................................141

Joanna Lubecka – dwa światy w więziennych teczkach ............................147

Kazimierz Krajewski – ostatni żołnierze II Rzeczypospolitej –

Żołnierze Wyklęci ...................................................................................156

Bohdan Piętka – deportacja do KL auschwitz ks. józefa olszaka ..........160

Tomasz Ceran – „Pomyśl, co za niedola była...” ........................................169

n SyLWETKI

Jerzy Kirszak – Wzór żołnierza ........................................................................173

Piotr Hodyra – jeden z dziesięciu ...................................................................176

Wojtek Matusiak – Pierwszy Polak – dowódca jednostki RaF ...................181

n RECEnZjE

Witold Wasilewski – odzyskać prawdę ...........................................................186

n WydaRZEnIa

Jerzy Kirszak – Trzeci motocyklowy rajd śladami Pierwszej dywizji

Pancernej gen. Stanisława maczka, 22 VIII–3 IX 2011 .................192

Na okładce: str. IV u góry – Cmentarz Obrońców Lwowa na Cmentarzu Łyczakowskim (fot. Piotr

Życieński); u dołu – Gen. Kazimierz Sosnkowski odbiera deiladę podczas przekazania wojsku ckm-ów

ufundowanych przez Komitet Funduszu Obrony Narodowej w Nowym Tomyślu, lipiec 1938 r.

(ze zbiorów J. Kirszaka)

WojSKo PoLSKIE

Z jERZym KIRSZaKIEm, danIELEm KoRESIEm I jERZym maRonIEm

RoZmaWIa jan m. Ruman

J.M.R. – Jakie były korzenie Wojska Polskiego powołanego w dwudziestoleciu mię-

dzywojennym? Do jakich tradycji mogło się ono odwoływać?

J.M. – Najbardziej znamienną pracę na ten temat na-

pisał Wacław Lipiński Walka zbrojna o niepodległość

Polski 1905–1918 . Wskazuje w niej jako początek wal-

ki – nie wojska – rewolucję 1905 r. Zadeklarowany,

wierny piłsudczyk w sposób godny pozazdroszczenia

obiektywnie przedstawia wszystkie drogi, które wiodły ku

niepodległości – oczywiście, przed wybuchem I wojny

światowej – koncentruje się na ruchu strzeleckim, zazna-

czając różne nurty w tym ruchu. To znaczy te związane

ze Związkiem Walki Czynnej, ze strzelcami zarówno kra-

kowskimi, jak i lwowskimi, ale również z Armią Polską

oraz z Drużynami Bartoszowymi, które nie były związa-

ne ani z ZWC, ani z Armią Polską, czy potem z osobą

wspólnego komendanta, Józefa Piłsudskiego. Poświęca

też sporo miejsca drużynom sokolim. Wacław Lipiński

zaimponował mi tym, że mimo zaangażowania politycz-

nego i przywiązania do Marszałka Polski pokazał różne

kręgi. Nie wchodził w politykę. Jednym z politycznych passusów jest to, że na polecenie

Piłsudskiego usunięto ze statutu ZWC zapis, iż jest to organizacja typu socjalistycznego,

a wpisano „działanie na rzecz niepodległości”. Praca ukazała się na początku lat trzydzie-

stych. Było to podsumowanie odwoływania się do tradycji sprzed 1914 roku. Jeśli chodzi

o okres I wojny, to Wacław Lipiński jako legionista bardzo dużo miejsca poświęcił powsta-

niu i ewolucji Legionów Polskich.

Rzecz jasna walka Polaków o niepodległość kończy się w 1920 roku. Praca ta, mimo

swojego popularnonaukowego charakteru, pokazuje, do czego, do jakich nurtów odwołu-

je się Wojsko Polskie po zamachu majowym.

J.M.R. – Czy można powiedzieć, że tak jak Piłsudski zdystansował się od socjalizmu,

w innych formacjach było coś podobnego? Czy jednak polityka była istotna?

J.M. – W 1914 roku mamy dynamiczną sytuację polityczną, w kolejnych latach ona się

zmienia. Zmieniają się też cele polityczne wskazywane przez samego Piłsudskiego. Była

wielka polemika między Andrzejem Garlickim a Januszem Ciskiem czy Włodzimierzem

Suleją dotycząca tego, że Piłsudski miał powiedzieć przed wybuchem I wojny, iż Niemcy

pokonają Wschód, a Zachód pokona Niemcy. Twierdzono, że te słowa Piłsudskiego zostały

zanotowane dopiero po pięćdziesięciu latach. Niemniej badania Tadeusza Wolszy, potem

podsumowanie Włodzimierza Sulei, wskazują, że taką opcję rozważano, co nie znaczy, że

była ona jedyna. W latach 1917–1918 sytuacja szybko się zmieniała i także postawy okre-

ślane przez poglądy polityczne się zmieniały. Mamy w tych latach do czynienia z pewnym

fenomenem w Królestwie Polskim, ze współpracą de facto (formalnie nie było to uzgod-

nione) obozu narodowo-demokratycznego i niepodległościowego, pacyistów i aktywistów,

te różne opcje się zazębiały. Niektórzy byli przeciwni bezpośredniemu udziałowi w walce,

ale później zmieniali zdanie. Generał Józef Dowbor-Muśnicki jeszcze w 1918 roku wydał

rozkaz aresztowania podających się za emisariuszy pułkowników w jego korpusie, którzy

byli przeciwni rozwiązaniu korpusu. Powiedzmy wprost: chciał ich rozstrzelać. Ten sam

Dowbor-Muśnicki kilka miesięcy później, w listopadzie tego samego roku, zameldował się

u Tymczasowego Naczelnika Państwa, stawiając siebie i swój korpus do jego dyspozycji.

Mimo że do końca był konsekwentnym politycznym przeciwnikiem starego obozu, a potem

obozu rządowego po maju.

J.K. – Profesor Maroń przedstawił

początki Wojska Polskiego, opiera-

jąc się na doskonałej pracy Wacła-

wa Lipińskiego, który był rasowym

historykiem. Skoro zaczęliśmy naszą

rozmowę od książek, warto też przy-

pomnieć przedwojenną książkę Hen-

ryka Bagińskiego U podstaw organi-

zacji Wojska Polskiego 1908–1914 .

Przywódcy tzw. buntu wojskowego

w maju 1918 r. w I Korpusie Polskim

gen. Dowbora-Muśnickiego po nie-

udanym puczu wymknęli się z kor-

pusu. Wpadł jednak ochotnik Mel-

chior Wańkowicz, który stanął przed

sądem polowym I Korpusu, ale został uniewinniony, choć na procesie powiedział, że nie

ma usprawiedliwienia dla korpusu. Wcześniej, jeszcze latem 1917 roku miał miejsce kry-

zys Legionów. Już było wiadomo, że Piłsudski odchodzi od dalszej militarnej i politycznej

współpracy z państwami centralnymi. Zaczyna być brane pod uwagę to, co on przewidywał

w 1914 roku, czyli państwa centralne pokonały Wschód i przyszła kolej, aby państwa Za-

chodu pokonały państwa centralne. Polacy obierają kurs na pomoc państwom Zachodu

przeciw państwom centralnym. Piłsudski początkowo nosił się z zamiarem potajemnego

przedostania się z Królestwa przez front do organizujących się na wschodzie polskich for-

macji. Ostatecznie tego zaniechał i został aresztowany przez Niemców. Już później kilku

jego ludzi – kapitan Leopold Lis-Kula i inni – dotarło na wschód. To właśnie oni próbowali

powstrzymać gen. Dowbora-Muśnickiego przed kapitulacją I Korpusu, który był najlepszym

z trzech korpusów na wschodzie. Miał piękną kartę walki z bolszewikami. Naszym niepod-

ległościowcom marzyło się, żeby zbrojnie postawić się Niemcom, tak jak to zrobił II Korpus

na Ukrainie. Zwyciężyła inna koncepcja. Pierwszy korpus został rozbrojony.

J.M. – Żołnierzy przewieziono na teren Królestwa, zgodnie z porozumieniem kapitulacyj-

nym. Dla żołnierzy Dowbora była to rozsądna decyzja, tak uważali nawet po latach. Czy

taka była? W tamtej perspektywie dla ludzi Legionów to była zdrada.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: