sprawdzian częsci mowy (3).doc

PODZIAŁ CZĘŚCI MOWY

Części mowy dzielimy na:

§         odmienne - czasowniki, rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki: rzeczowne, przymiotne, liczebne;

§         nieodmienne - przysłówki, zaimki przysłowne, przyimki, spójniki, wykrzykniki, partykuły;

§         samodzielne - są samodzielnymi częściami wypowiedzenia: rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, czasowniki, zaimki, przysłówki;

§         niesamodzielne - nie są samodzielnymi częściami wypowiedzenia: spójniki, przyimki, partykuły. Samochód jechał szybko (trzy wyrazy i trzy części zdania)
Przyjechałem do ciebie z daleka (pięć wyrazów i trzy części zdania)

Powrót na górę

CZASOWNIK

·         odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie?

·         oznacza czynności lub stany

·         jest odmienną częścią mowy

·         w liczbie pojedynczej występuje w trzech rodzajach: męskim (ten), żeńskim (ta), nijakim (to), a w liczbie mnogiej w dwóch rodzajach: męskoosobowym i niemęskoosobowym

·         odmienia się przez osoby, liczby, czasy, tryby, strony

Koniugacja - to odmiana czasownika przez osoby, liczby, czasy, tryby i strony.

CZASY

TRYBY

STRONY

CZASOWNIKI PRZECHODNIE - to te, które posiadają formy strony biernej, np.: budował - jest budowany, wykona - zostanie wykonany;

CZASOWNIKI NIEPRZECHODNIE - to te, które nie posiadają form strony biernej, np.: stać, leżeć, iść, wisieć, spać, hałasować, żyć, lecieć, fruwać, żartować, dostać.

CZASOWNIKI DOKONANE - informują o czynności zakończonej w przeszłości lub mającej się zakończyć w przyszłości. Występują w czasie przeszłym i przyszłym. Nie występują w czasie teraźniejszym. Np.: zagrałem, zagram.

CZASOWNIKI NIEDOKONANE - informują o przebiegu lub trwaniu czynności. Występują w czasie teraźniejszym, np.: gram, przeszłym, np.: grałem, przyszłym, np.: będę grał.

NIEOSOBOWA FORMA CZASOWNIKA - to bezokolicznik, który kończy się na -ć lub -c, np.: grać, biec. Do nieosobowych form zaliczamy także formy zakończone na -no lub -to, np.: wzięto, zrobiono. Imiesłowy przymiotnikowe bierne i czynne oraz imiesłowy przysłówkowe współczesne i uprzednie także zaliczamy do nieosobowych form czasownika.

OSOBOWA FORMA CZASOWNIKA- to forma czasownika odmieniająca się przez osoby, liczby, czasy, tryby, strony.

CZASOWNIK W ZDANIU MOŻE BYĆ:

·         orzeczeniem, np.: Robert wyjechał;

·         łącznikiem w orzeczeniu imiennym, np.: Jurek był grzeczny;

·         orzecznikiem w orzeczeniu imiennym, np.: Praca została wykonana;

·         podmiotem, np.: Uczyć się jest przyjemnie;

·         dopełnieniem, np.: Lubię grać w piłkę;

·         przydawką, np.: Walczący bokserzy zostali rozdzieleni;

·         okolicznikiem, np.: Biegli krzycząc.

IMIESŁOWY - tworzymy od czasowników.
Podział imiesłowów przymiotnikowych:

·         czynne - tworzymy od tematu 3 osoby l. mn. czasu teraźniejszego, czasowników niedokonanych za pomocą przyrostka -ący, np.: myśl-ący;

·         bierne - tworzymy od tematu czasu przeszłego lub teraźniejszego czasowników przechodnich za pomocą przyrostków: -ny, -na, -ne, -ty, -ta, -te, np.: czyta-ny, odkryt-te.

Imiesłowy przymiotnikowe mają właściwości czasowników i przymiotników, oznaczają czynności lub stany, ale odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje.

Podział imiesłowów przysłówkowych:

·         współczesne - tworzymy od tematu 3 osoby l. mnogiej, czasu teraźniejszego czasowników niedokonanych, za pomocą przyrostka -ąc, np.: myśl-ąc;

·         uprzednie - tworzymy od tematu czasu przeszłego czasowników dokonanych za pomocą przyrostków -wszy (gdy temat kończy się na samogłoskę) lub -łszy (gdy temat kończy się na spółgłoskę), np.: zrobi-wszy, zjad-łszy.

Imiesłowy przyszłówkowe mają właściwości czasowników, oznaczają czynności lub stan podobnie jednak jak przysłowki, pozostają nieodmienne.