MANUELA GRETKOWSKA
MY ZDIES EMIGRANTY
Szanowna i Droga Pani,
Przeczytałem „My zdieś emigranty” z dużą przyjemnością i zainteresowaniem, ciesząc się, że wbrew prawdopodobieństwu mogę czuć to samo co ludzie Pani pokolenia.
Ale mam i uwagi krytyczne. Czyta się i chce się jeszcze, czyli zostaje jakiś niedosyt. Bo jednak książka jest nieduża, w tradycji, jakoś przyjętej przez polską prozę, wydawania kiedy uzbiera się 100-150 stronic. Raczej bym ją rozszerzył i rozbudował, wcale nie odchodząc od (dobrej) formuły. Wątek Marii Magdaleny oczywiście mnie żywo obchodzi (choć rozczarowała mnie wystawa we Florencji parę lat temu — przeważnie rzeźby starej wyschniętej Magdaleny — pokutnicy). I ten trop — Sophia, Diana, Malkuth b. ciekawy, jednakże, ponieważ jest prowadzony chaotycznie, może, na czytelniku mało obeznanym z tą tematyką, robić wrażenie wtrętów dla ozdoby czyli stylistycznych wstawek, bo ostatecznie nie chodzi o to, że coś kojarzy się z czymś (albo wszystko ze wszystkim), tylko o jakiś obraz wyobraźni religijnej, nie do otrzymania jeśli stulecia i geograficzne obszary są zbite i zagęszczone w jakby cegiełkę. Rozumiem trudność. Przecie nie chce Pani pisać jakiejś dysertacji. Ale może jakiś sposób rozdzielenia wątków znalazłby się.
Szczerze Pani winszuję daru pisania, że jest Pani naprawdę alive. Ortografia chwilami tylko szwankuje, co spotyka się u wielu wychowanków Polski Ludowej.
Z najlepszymi życzeniami
Jesień 1988
Mabillon. To obiady dla studentów. To najsmakowitsza stacja metra. Ruchomymi schodami powoli w górę, a potem powolutku przesuwanie się w kolejce i nakładanie na tacę: sałaty, sałatek, sekwiczanki z kranu podanej w wytwornej karafce, deserów, i jeszcze deserów, aż kucharz w olbrzymiej białej czapie nie wskaże chochlą mojej tacki:
— Mademoiselle, qu est-ce que c’est?
Oczywiście, że wzięłam za dużo, ale jak wybrać pomiędzy deserem czekoladowym a bananowym. Nie, nie oddam.
— You are wrong, Monsieur.
— Pourquoi?
— l’m madame, no mademoiselle.
I macham mu przed oczyma obrączką. Roześmiał się, a szlaban chochli spada już na inną tacę. Taki obiad kosztuje 10 franków, wart jest chyba jeszcze mniej. Za oknem powiewa francuska flaga, czy taka flaga powiewałaby za 10 franków? A ja mam za te dziesięć franków nie tylko chodzić, ale i myśleć. Myśleć chociażby o tym, czemu nie zostałam kilka tygodni temu przesiedleńcem niemieckim.
Papiery mam, jak każdy z lewej strony Wisły, w porządku — jakiś dziadek czy stryjek w Wermachcie. Za dokument potwierdzający niemieckość wystarczy nawet zaświadczenie szczepienia wydane przed 8 maja 1945. W Berlinie Zachodnim jest biuro z kartotekami Wermachtu i po sprawdzeniu autentyczności papierów dostaje się kategorię przesiedleńca: zasiłek, mieszkanie ftp.
Zastanawiając się nad swoją niemieckością, przypomniałam sobie o jednym z dalszych wujków, który miał fabryczkę w Łodzi na Wierzbowej, potem miał syna. Po wrześniu 39 ten syn został SS-manem. Wyjechali, mówiąc delikatnie, bo to była ucieczka, na początku 45 roku. Inna część rodziny, nie spokrewniona z łódzkimi fabrykantami, wyjechała w 68. Więc równie dobrze mogę być Żydówką. Najmłodsze pokolenie, czyli ja, wyjechało w 88. Nie był to rok polowania na Polaków. Był to po prostu kolejny rok w PRL i stwierdziłam, że następny rok w kraju byłby nie do zniesienia. Tylko tyle.
Nie mam ochoty zostać Niemką i tłumaczyć, że mówię tak źle po niemiecku, gdyż już w dzieciństwie prześladowano mnie na ulicach Torunia za posługiwanie się mową ojców i dziadków. Jeśli się okaże, że we Francji mieszkać nie mogę, to trudno, pojadę do RFN.
Na naukę hebrajskiego i zostanie Żydówką jestem za stara. Poza tym wierzę w fałszywego Mesjasza i — niestety — wygląd odziedziczyłam po aryjskich przodkach. Że nie nadaję się na Żydówkę, stwierdził też Andrzej. Przypadkowo stał się ekspertem w tej kwestii. Przyjechał do Austrii na początku listopada. Przeleżał kilka nocy na trawniku przed jakimś już zamkniętym dla Polaków obozem. Być może innych męczyłoby takie wyczekiwanie, ale Andrzejowi trawnik zastępował łóżko szpitalne, gdyż przyjechał chory — temperatura prawie 40 stopni — po skomplikowanym wyrwaniu zęba. Było mu całkowicie obojętne czy próbują go nocą okraść Arabowie, czy nad ranem wygonić kopniakami policjanci. Po kilku dniach tego alpejskiego Davos ozdrowiał na tyle, że przypomniało mu się o czymś takim jak Amnesty International, która to instytucja zaliczyła go kiedyś w poczet swoich podopiecznych. Po kilku dniach dostał pokój w hotelu i spokojnie czeka na bilet do Kanady. W Wiedniu spotkał górników ze Śląska na tyle zdeterminowanych brakiem pieniędzy, że zdecydowali się wstąpić do Armii Izraelskiej, bo słyszeli gdzieś o naborze. Andrzej, znający język angielski, został wydelegowany do ambasady Izraelskiej, aby uzgodnić warunki przyjęcia, Czy — w gwarze wojskowej — zaciągu nowej siły. Ślązacy czekali cierpliwie przed ambasadą, gdy oburzony dyplomata izraelski tłumaczył Andrzejowi, iż Armia Izraelska jest armią narodową a nic Legią Cudzoziemską. No, ale jeśli ci panowie są Żydami, to...
— Nie proszę pana, nie sądzę. Nie wyglądają na Żydów.
Dyplomata jednak dyskretnie popatrzył zza firanek na niefortunnych ochotników i potwierdził zdanie Andrzeja:
— Rzeczywiście, cóż, bardzo mi przykro...
Tak więc Andrzej też ocenił, że bez mocnych papierów, na sam wygląd trudno mi będzie zostać Żydówką.
Widocznie tak chciała opaczność historyczna i pewnie jeszcze by chciała, żebym za długo nie posiedziała w Paryżu. Oświadczyła to na piśmie i podsunęła mi tę wiadomość pewnego pięknego listopadowego dnia. Szlam wzdłuż bulwarów nad Sekwaną, podziwiając Notre Dame w naturze i na pocztówkach porozwieszanych wśród straganów bukinistów. Pomiędzy obrazkami było trochę książek. Przeglądałam co poniektóre zetlałe romansidła dziewiętnastowieczne, aż trafiłam na piękne wydanie Nostradamusa. Otworzyłam przepowiednię na fragmencie głoszącym, że: „...wielkie miasto z metalową wieżą pęknie na pół...” Wszyscy sądzą, że Nostradamus miał na myśli Paryż z wieżą Eiffela, ale czy można tak biernie poddać się wyrokom przepowiedni i czekać na najgorsze? Trzeba coś zrobić albo chociaż pomyśleć, pomyśleć, że jest już miasto z ogromną wieżą telewizyjną na Alexander Platz, miasto pęknięte na Berlin Wschodni i Zachodni. A więc Paryż jest uratowany! Ocaliłam Paryż.
Uspokojona tym rewelacyjnym odkryciem schodzę do metra mijając bluesową kapelę, dziewczynę grającą na flecie barokowe koncerty. Najwięcej ludzi stoi wokół Murzynów wybijających niesamowite rytmy na bębnach, pudłach i chyba ścianach metra.
— Jak sądzisz, po co oni tak bębnią?
— No, dla pieniędzy, dla przyjemności.
— Nie, oni to, moja droga, robią tylko dla pieniędzy. Popatrz kto ich słucha, kilku białych, a reszta to Murzyni. Bo ci, co bębnią, bębnią na pewno szyfrem i przekazują innym czarnym informacje, że dziś na przykład pracę można znaleźć na Duroc, albo że banany są najtańsze na Marche Dupleix i inni Murzyni rzucają im za to do czapki pieniądze. Teraz będzie moja stacja, wysiadam, a ty idziesz pod ambasadę, prawda?
Ty-ty idziesz na spotkanie z księciem, a ja-ty pod ambasadę rumuńską zobaczyć manifestację przeciwko Ceausescu. Wiem, że jak zwykłe wiecujący zostaną poproszeni o przesunięcie się kilka ulic dalej od ambasady, co natychmiast uczynią. Ciężarówka CRSu (w Maju 68 krzyczano CRS - SS) będzie stalą ku ozdobie, bo policja nie ma powodu przeszkadzać grupie starszych ludzi, którzy zebrali się, aby pokrzyczeć: Ceausescu morderca! Komuniści mordercy!
Pod ambasadą było kilku Polaków, wyróżniał się wśród nich starszy dostojny pan trzymający flagę polską, ozdobioną napisami Solidarność i KPN. Nie wiem dlaczego, od czasu do czasu postukiwał tą polską flagą o flagę rumuńską, radośnie pokrzykując: Polak — Węgier dwa bratanki! Obok Polaków stali Niebiescy Khmerowie z Kambodży, tłumaczący wszystkim chętnym, że nie mają nic wspólnego z Khmerami Czerwonymi, zwolennikami Pol-Pota.
Kiedy wiecujący zaczęli wołać: Zjednoczona Europa bez Moskwy! Rosjanki z transparentem Rosyjskich Niezależnych Związków Zawodowych zaczęły się rozglądać niespokojnie nie wiedząc, czy mają krzyczeć to co inni, czy też udawać, że nic nie rozumieją.
Zrobiło się ciemno i zimno, zaczął padać deszcz. Próbowałam rozweselić Rosjanki, wołając do nich — Freedom for Dracula — ale dziewczyny były już bardzo obrażone. Zwinęły transparent i postanowiły pójść do domu. Na ich miejsce przyszli integryści francuscy, niosąc piękny sztandar: biały krzyż na tle lilii andegaweńskich. Na sam koniec imprezy zjawili się monarchiści, lecz stronili od tłumu, trudno więc było się rozeznać, czy byli to zwolennicy dynastii bourbońskiej, czy też poplecznicy Hrabiego Paryża.
Odchodząc spod ambasady wzięłam gazetkę rumuńsko-francuską z prześlicznym rysuneczkiem:
Więcej nie pamiętam.
Zima 1988
...ątku nic. Rozbity wazon. Ona stoi, a potem cala we krwi. Na czole rana, dziura prawie. Krew płynie i płynie. Patrzę na samochód i nic, no nie możemy nim jechać do szpitala. Mówię jej połóż się, albo co, głową w dół, to może krew wpłynie z powrotem do tej dziury w czole, bo nie możemy jechać samochodem, dzisiaj niedziela i zakaz dla nieparzystych numerów... No nic nie zrobię, ta krew płynie, a ona coraz bledsza. Idziemy pieszo przez pół Bukaresztu do szpitala. Rana zasycha, krzepnie. Zanim doszliśmy, był prawie strup, a potem blizna. Duża blizna na czole w kształcie litery C. Jak Ceausescu i ta blizna przez niego, przez niego, przez niego.
— Uspokój się Konstantin, spokojnie, no już spokojnie — próbujemy mu wcisnąć w ręce szklankę wina. Ale Konstantin nadal wymachuje fotografią swej bladej, czarnowłosej żony i pokazuje palcem bliznę na jej czole. Oglądamy zdjęcie, kiwamy głowami, rzeczywiście wyraźnie widać C.
Siedzimy na podłodze. Rumuni, Bułgarzy, Czech, Polacy, wokół coraz więcej niedopałków, pijemy herbatę, wino i jest nam tak dobrze, bezpiecznie razem. Nikomu z nas nie chce się wyjść z tego ciemnego pokoju w foyer dla emigrantów, chociażby na korytarz i spotkać tam Kambodżańczyka o urodzie Pitekantropa, przeżywającego ciągle na nowo bombardowanie i gwizdaniem naśladującego atakujący samolot. Druga osoba, na którą można się natknąć na korytarzu to chyba były więzień jakiegoś południowoamerykańskiego reżymu chodzący w kółko, jak w czasie spaceru na karniaku.
Lepiej więc zostać w pokoju między swoimi i słuchać Wojtka, który wyjechał z Pragi, bo tamye zivot docela jednoduchy, aie duchovné je teźky. Wszyscy doskonale rozumiemy, że ten żywot w Czechosłowacji duchovné je teźkij i nikt nie zadaje głupich pytań, dlaczego je teźkij. A Francuzi by pytali. Pytali nawet Rumuna Kovera, dlaczego metro przestało jeździć, ich własne paryskie metro. Kover odpowiedział, że jest strajk, czytał o tym w gazecie.
— Jaki strajk, wypadek na pewno, a nie strajk.
— Strajk, upierał się Kover.
— Eee tam, pan cudzoziemiec, trzeba się spytać kogoś innego.
Kover poczuł się obrażony i twierdzi, że tępoty Francuzów nie usprawiedliwia ani Rewolucja Fran...
gosiadabrowska