PARTIE I SYSTEMY PARTYJNE – WYKŁAD
Lektury:
1) Współczesne partie i systemy partyjne. Zagadnienia teorii i praktyki politycznej, W. Sokół i M. Żmigrodzki.
2) Encyklopedia politologii, TOM 3. Partie i systemy partyjne, A. Antoszewski i R. Herbut.
3) Partie i systemy partyjne na świecie, K. Sobolewska-Myślik.
Partia (łac. ‘pars’ – część, ‘partire’ – dzielić) – pojęcie pojawiło się w starożytnym Rzymie, lecz nie było określone. Oznaczało zgrupowanie polityków wokół przywódców. Określenie ‘amicitia’ – grupa przyjaciół albo ‘frakcja’ – grupa przy partii
W Polsce początkowo partia oznaczała zwolenników ważnych osobistości bądź klientele magnata.
W XIX w. słowo „partia” oznaczało oddział wojskowy, działający odrębnie od głównych sił. U schyłku XIX w. pojawiło się współczesne rozumienie tego słowa związane z grupami rywalizującymi w władzę.
Partia – zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem prawo narodowe (Edmund Burker).
Dwa sposoby (metody) definiowania partii politycznych:
1. Eksponujący jedną cechę.
Partia – wspólnota o określonej strukturze społecznej (chyba Maurice Duverger)
Partia – zbiorowość zorganizowana dla utrzymania i zdobycia władzy (F. Ryszka)
2. Eksponujący grupę charakterystycznych elementów nierozłącznie związanych z opisywana sytuacją.
Partia – każda, mająca oficjalną wymowę, grupa polityczna, która wysuwa kandydatów i jest w stanie zapewnić im urzędy publiczne w rezultacie wyborów w pełni demokratycznych jak i niedemokratycznych (G. Sartori)
Partia – stowarzyszenie oparte na dobrowolnej rekrutacji, której celem jest zapewnienie swoim przywódcą szans zdobycia władzy w ramach systemu politycznego, a aktywnym członkom możliwości zrealizowania dzięki temu rzeczowych lub ideowych celów, bądź osobistych korzyści, bądź jednych i drugich (Max Weber)
Polska ustawa o partiach politycznych (1990r.)
„partia polityczna jest dobrowolna organizacją społeczną występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym, w szczególności przez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy publicznej”
Portugalska ustawa o partiach
„partia polityczna to stałe działające organizacje obywateli, których podstawowym zadaniem jest uczestnictwo na demokratycznej drodze publicznej współdziałanie na mocy praw konstytucyjnych jak również opublikowanych programów partii... [?] uczestnictwo w procesie wyborczym, na drodze wysuwania i popierania kandydatów”
® R. Herbut – współcześnie. Trzy orientacje dotyczące definiowanie życia partii politycznej:
1. Orientacja funkcjonalna – pryzmat efektu jakie wywołuje w otoczeniu, np. na arenie wyborczej; ogniwo pomiędzy społeczeństwem a władzą.
2. Orientacja strukturalna – partia jako instytucja, forma zorganizowania aktywności jej członków, na której ludzie zachowują się w określony sposób (co ludzie robią w partii?)
3. Teorie racjonalnego wyboru – partia jako swoiste formy ekonomiczne, zdominowana przez przedsiębiorczych liderów dążących do maksymalizacji prywatnych korzyści, poprzez ewentualne wykorzystanie stanowisk publicznych.
® Antypartia – organizacja o wyraźnie politycznych cechach i celach, która promuje typ strategii organizacyjnej i problemowej mającej świadczyć o całkowitym odrzuceniu zasad i norm typowym dla ustabilizowanych partii politycznych. Odrzucenie formalnej struktury organizacyjnej. Decyzje podejmowane przez wszystkich członków, niekonwencjonalna. Partie etniczne lub regionalne, np. Organizacja Zwykły Człowiek we Włoszech.
GENEZA PARTII POLITYCZNYCH (14.10.11)
® Max Weber – trzy etapy rozwoju partii politycznych:
1. Partie jako koterie arystokratyczne – grupy skupione wokół określonego lidera/rodu; znacząca rola w środowiskach lokalnych; XVII i XVIII w.
2. Partie jako kluby polityczne – związane z rozproszeniem prawa wyborczego, brak sformalizowanej strukturze.
3. Nowoczesne partie masowe – XIX w., interesy określonych grup społecznych.
® Klaus von Beyme – trzy główne próby teoretycznego wyjaśnienia genezy i rozwoju partii politycznych:
1. Teorie instytucjonalne – powstanie partii jest następstwem rozwoju instytucji parlamentarnych, stopniowego rozszerzania partycypacji politycznej i konsolidowania sia stabilnych systemów partyjnych (Anglia, Stany Zjednoczone).
2. Teorie modernizacji.
3. Teorie kryzysu – sytuacje kryzysowe prowadzące do powstania nowych tendencji politycznych i nowych partii:
a. Załamanie się legitymacji monarchii absolutnych.
b. Budowa i integracja niezależnych państw narodowych (np. Niemcy, Litwa, Łotwa)
c. Załamanie się systemów parlamentarnych na początku XX w., które spowodowało dojście do władzy partii totalitarnych.
® Attila Agh – cztery etapy powstania partii w systemach postkomunistycznych:
1. Etap embrionalny, kiedy w systemach federalnych powstały organizacje o charakterze antykomunistycznym (np. KOR).
2. Formowanie się protopartii związanych z powstaniem masowych organizacji politycznych często o charakterze ruchu społecznego (np. Solidarność).
3. Parlamentaryzacja partii politycznej związana z wejściem nowo utworzonej partii do parlamentu (1990 – 91 r. w krajach Europy).
4. Socjalizacja partii, czyli reorganizacja partii na potrzeby społeczeństwa.
® Wg Marka Chmaja pięć etapów rozwojowych partii politycznej:
1. Partie jako ugrupowanie o strukturze rodowej powstały już w starożytności (Rzym przed drugą wojną punicką). Ugrupowania zakładane przez mobilów (?) zwane fakcjami, łączące kilka rodów. Fakcje obowiązywała solidarność starania o urzędy, brakowało programu politycznego.
2. Partie jako ugrupowania arystokratyczne ukształtowane w Rzymie u schyłku republiki powstały dwa ugrupowanie:
a. Popularzy – nastawieni antysanacko, opowiadali się za reformami o charakterze politycznym, społecznym i gospodarczym.
b. Optymaci – luźna grupa broniąca senatu.
· Kandydat zostawał popularem, zdobywał urząd, wchodził do rządu i zastawał optymatem.
· Znanymi przykładami tych ugrupowań są angielskie ugrupowania torysów i wigów. Powstały w Anglii w okresie Chwalebnej Rewolucji.
· Wg Wojtasika pierwsze ugrupowania arystokratyczne powstały po rewolucji niderlandzkiej: partia prowincjonalistów i partia unitarystów.
3. Kluby polityczne – pierwsze powstały u schyłku XVIII w., posiadały formalna organizację, platformę programowa, nie miały charakteru stanowego. Przyczyny ich powstania były różne, np. w Stanach i Francji – rewolucje, w Polsce okres sejmu wielkiego, we Włoszech walka o zjednoczenie i niepodległość po kongresie wiedeńskim.
4. Partie masowe – zaczęły kształtować się wraz z rozpowszechnieniem prawa wyborczego, na ich rozwój wpływały ideologie i doktryny polityczne. Ugrupowania konserwatywne, liberalne, chadeckie, komunistyczne i socjalistyczne.
® Partie polityczne muszą przekroczyć cztery fazy związane z przekraczaniem kolejnych barier (Federsen?):
a. Faza deklaracji – gdy grupa liderów partii deklaruje fakt powstania partii
b. Faza autoryzacji – zalegalizowanie partii
c. Faza reprezentacji – przekroczona, gdy partia wchodzi do parlamentu
d. Faza relewancji – test Sartoriego, potencjał policyjny lub szantaż polityczny
5. Partie wyborcze – (partie masowej integracji) po II wojnie światowej, maksymalne pozyskiwanie wyborców, szeroka formuła programowa.
GENEZA PARTII POLITYCZNYCH W POLSCE
Trzy podstawowe etapy:
1. Etap Rzeczypospolitej Szlacheckiej – miały powstać konfederacje, miały obierane władze złożone z marszałka i konsyliarzy, a także regimentarzy (dowódców wojskowych), naczelnym organem była Rada Walna, podstawą konfederacji była dobrowolność związku oparta na indywidualnym przystępowaniu (obóz hetmański, królewski i Czartoryski podczas Sejmu Wielkiego).
2. Kształtowanie się ugrupowań parlamentarnych – pierwsze ugrupowania parlamentarne powstawały u schyłku XVIII w. ® Zgromadzenie Przyjaciół Ustawy Rządowej 3 Maja (ugrupowanie Kalisza).
3. Powstawanie masowych partii politycznych – lata 80 i 90 XIX w. związane z przekształceniami społeczno- ekonomicznymi; charakter komitetów wyborczych (zabór austriacki i pruski). Formując swoje przyszłe zadania nie eksponowały konieczności zdobycia władzy, ograniczając się do organizowania społeczeństwa lub jego części do działania politycznego w obrębie danego systemu (M. Sobolewski ® partiami-społecznościami).
® Liga Narodowa – jedna z pierwszych partii, w jej działalności można dostrzec działanie zintegrowanego kolektywu zdolnego do realizowania różnych celów.
® W zaborze rosyjskim partie zaczęły powstawać w okresie rewolucji (1905 – 1907r.).
® W fazie wstępnej ważne role odgrywały wybijające się jednostki (środowiska wymiany myśli lub instytucjonalny zalążek partii.
® W zaborze pruskim i austriackim formowanie partii zaczęło się w latach 90 XIX w.
GENEZA PARTII POLITYCZNYCH POZA EUROPĄ
® U schyłku XIX w.
® Japońska partia na rzecz restauracji (?)
® Indyjski kongres narodowy
® W Ameryce Południowej w latach 30 XIX w. partie miały charakter narodowo-religijny.
® Prawny zakaz tworzenia partii politycznych ® niektóre kraje Półwyspu Arabskiego.
® W Afryce osłabienie pozycji wielu partii politycznych związanych ze wzmocnieniem administracji publicznej (Ghana, Senegal, Tanzania)
W Europie tendencja spadkowa uczestnictwa w partiach politycznych.
Najstarsza partia to: Socjaldemokratyczna Partie Niemiec.
KLASYFIKACJA PARTII POLITYCZNYCH (21.10.2011)
® Max Webber – 3 typy partii:
® M. Duverger - klasyfikacja na podstawie ilościowej:
· partie kadrowe (konflikt miedzy arystokracja a burżuazja, koalicja grup, ważna rola frakcji parlamentarnych, kontrujące ministerstwa),
· partie masowe (rozwinięta organizacja, zbudowane struktury biurokratyczne, systematyczna praca, tworzenie organizacji afiliowanych, czyli młodzieżówek).
*Partie komunistyczne – powoływanie małych organizacji podstawowych w miejscach pracy, duża centralizacja i troska o czystość ideową.
*Partie faszystowskie – synteza modelu socjalistycznego i komunistycznego, perfekcyjny typ organizacji wewnętrznej w militaryzacji, działanie propagandowe w celu uzyskania masowego poparcia.
Po II wojnie światowej partie masowe przekształciły się w partie typu catch all (partie wyborcze).
*Panabianco – partia profesjonalno-wyborcza
® M. Duverger – ze względu na charakter członkostwa:
· Bezpośrednie – wypełnianie deklaracji członkowskich.
· Pośrednie – zasada zbiorowego członkostwa; członkami stają się stowarzyszenia, związki zawodowe, izby handlowe czy organizacje spółdzielcze.
*Brytyjska Partia Pracy – do 1918 tylko członkostwo zbiorowe,
*W szwedzkiej socjaldemokratycznej partii pracy aż do ’87 roku,
*partia chadecka o charakterze pośrednim – przykład: belgijska Partia Katolicka,
*obecnie austriacka Partia Ludowa – dopuszcza się członkostwo indywidualne, jednak większość członków należy do 1 z 3 stowarzyszeń o charakterze zawodowym: farmerów, biznesu, robotników i pracobiorców
® Ze względu na genezę partii:
1. Parlamentarne
2. Pozaparlamentarne
® Inne ze względu na geneze:
1. Partie zewnętrzne tworzone – spore zastrzeżenia do dotychczasowego funkcjonowania państwa, w ofercie programowej dominuje paradygmat radykalnej zmiany, wywodzą się najczęściej z instytucji, których cel leżał daleko poza działalnością polityczna (np. związek rolników Samoobrona, który przekształcił się w partię Samoobrona), od lat 70 powstawały partie, które nie wywodziły się z ruchów społecznych, tworzone przed przedsiębiorcze jednostki wywodzące się z poza kręgu elity politycznej (partia Postępu w Danii, Forza Italia we Włoszech, norweska partia progresywna).
2. Patrie wewnętrzne tworzone.
® Organizacyjny model rozwoju partii, charakteryzuje się
· penetracją terytorialną, gdzie centrum kontroluje rozwój na peryferiach i prowincjach lub
· terytorialnym rozproszeniem, gdy lokalne elity tworzą autonomiczne stowarzyszenie, potem zostają zintegrowane w ramach narodowej organizacji.
*Rola charyzmatycznego lidera – gdy społeczeństwo znalazło się w sytuacji kryzysowej i widzi w liderze osobę o niespotykanej kwalifikacji, która pomoże im.
® Ze względu na kryterium organizacyjne:
· partie o wewnętrznej demokracji – organizacje lokalne maja zakres autonomii, w tym decyzje personalne lub zawieranie koalicji; często określa się go modelem stratarchii.
· partie ...
umkc