ROZDZIAŁ II. OCENA EKONOMICZNO-FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA
2.1. Badanie dynamiki wielkości ekonomiczno - finansowych.
Każde przedsiębiorstwo działa w określonym otoczeniu makro- ekonomicznym, które zmienia się w czasie i oddziałuje na kształtowanie się podstawowych wielkości ekonomicznych przedsiębiorstwa (przychody, koszty, wynik finansowy). Pierwszym etapem analizy ekonomicznej jest określenie bezwzględnych różnic między poziomem wybranej wielkości ekonomicznej w dwu różnych okresach. Przyrosty bezwzględne (absolutne)[1] mogą być obliczane w stosunku do jednego okresu lub też okresu stale zmieniającego się. Istotnym zagadnieniem przy obliczaniu przyrostów absolutnych jednopodstawowych jest wybór podstawy porównań. Wybrany do porównań okres powinien być na tyle charakterystyczny, aby pozwalał poznać istotę zachodzących zmian. Nie należy natomiast za podstawę przyjmować okresu zupełnie wyjątkowego pod względem poziomu badanego zjawiska , gdyż doprowadzi to do nieprawidłowej oceny zjawiska.
Przyrosty absolutne mają ograniczoną wartość poznawczą, szczególnie do celów porównawczych różnych wielkości ekonomicznych. Stąd też służą one jedynie do obliczenia przyrostów względnych[2] ( iloraz przyrostu absolutnego do jego poziomu w okresie przyjętym za podstawę porównań). Przyrosty względne najczęściej wyrażane są w procentach i informują o ile jest wyższy lub niższy poziom badanego zjawiska w stosunku do okresu bazowego. W literaturze przedmiotu przyrosty względne określane są również jako tempo zmian.
Dzieląc wielkość badanego zjawiska w okresie badanym przez wielkość tego zjawiska w okresie bazowym otrzymujemy tzw. indeks czyli wskaźnik dynamiki.[3] Istnieją ścisłe związki pomiędzy wskaźnikami dynamiki i przyrostu względnego.
Dodając do przyrostu względnego 100 otrzymujemy indeks i odwrotnie od wskaźnika dynamiki odejmując 100 otrzymujemy przyrost względny.
W praktyce badań, częściej stosuje się wskaźniki dynamiki niż przyrosty względne ze względu na wygodę działań algebraicznych.
Analizując dynamikę określonych zjawisk ekonomicznych należy zwrócić szczególną uwagę aby zachowane były warunki porównywalności. Warunki te dotyczą:[4]
W przypadku gdy powyższe warunki nie są spełnione, przed przystąpieniem do sporządzania analizy dynamiki należy dane sprowadzić do porównywalności.
Wskaźniki dynamiki dostarczają istotnych informacji o kierunkach rozwoju poszczególnych zjawisk gospodarczych w przedsiębiorstwie.
2.2. Analiza zmian struktury bilansu, rachunku zysków i strat i przepływów gotówkowych.
Bilans przedsiębiorstwa odzwierciedla w syntetycznej formie skutki decyzji i zdarzeń gospodarczych zaistniałych do dnia jego sporządzenia. Badanie struktury bilansu ma na celu ustalenie relacji pomiędzy poszczególnymi elementami majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania. Znajomość tych relacji niezbędna jest do celów zarządzania przedsiębiorstwem oraz wykorzystywana jest przez podmioty gospodarcze stanowiące jego otoczenie.
Wstępną analizę bilansu przedsiębiorstwa przeprowadza się w zakresie[5]:
- struktury majątkowej na podstawie wskaźników struktury aktywów,
- struktury kapitałowej, poprzez ustalenie wskaźników struktury pasywów,
- struktury kapitałowo –majątkowej.
Analiza ta może być prowadzona w ujęciu statycznym i dynamicznym. Analiza statyczna dotyczy badania struktury majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania w określonym momencie czasowym ( np. koniec roku). Ujęcie dynamiczne pozwala natomiast ocenić kierunki zmian tej struktury.
Ocenę struktury majątku przedsiębiorstwa rozpoczyna się najczęściej od ustalenia udziału majątku trwałego i majątku obrotowego w majątku ogółem. Wyróżnia się również wskaźnik relacji majątku trwałego do obrotowego, na podstawie którego dokonuje się oceny elastyczności przedsiębiorstwa i stopnia ryzyka, co ma szczególne znaczenie dla wierzycieli i banków kredytujących działalność.
Przedstawione wyżej wskaźniki można uzupełnić o wskaźniki struktury wewnętrznej ważniejszych pozycji aktywów. Umożliwiają one odpowiedź na pytania:
- jaki jest udział w majątku trwałym przedsiębiorstwa jego składników rzeczowych, wartości niematerialnych i prawnych oraz długotrwałego majątku finansowego?,
- jaką pozycje w majątku obrotowym zajmują zapasy, należności, gotówka, krótkoterminowe papiery wartościowe?.
Ogólna struktura majątku przedsiębiorstw, jak też struktura rodzajowa majątku trwałego, jest znacznie zróżnicowana w zależności od gałęzi przemysłu i specyfiki przedsiębiorstwa. Duży udział majątku trwałego w aktywach firmy jest charakterystyczny dla przedsiębiorstw przemysłowych ( około 70%) czy transportowych( około 90%)[6]. Z kolei w przedsiębiorstwach handlowych i usługowych zdecydowanie dominuje majątek obrotowy. Podobnie duże zróżnicowanie w zależności od specyfiki przedsiębiorstwa występuje w strukturze rodzajowej majątku trwałego. Dominującą rolę odgrywa rzeczowy majątek trwały, w tym budynki i budowle, ale już udział urządzeń technicznych i środków transportu w ogólnym wolumenie rzeczowych składników majątku trwałego waha się w granicach od kilku do kilkudziesięciu procent ( ponad 40% w przemyśle)
Generalnie można uznać za zjawisko pozytywne tendencję do wzrostu udziału rzeczowego majątku trwałego w ogólnym wolumenie majątku trwałego oraz względne zmniejszanie się udziału budynków i budowli na rzecz udziału maszyn i urządzeń bezpośrednio produkcyjnych. Świadczy to o rosnącym stopniu mechanizacji produkcji i postępie technicznym oraz dążeniu przedsiębiorstw do racjonalizacji własnego majątku poprzez sprzedaż lub dzierżawę zbędnych i nadmiernych składników aktywów długoterminowych. Jednocześnie wzrost udziału majątku trwałego w majątku ogółem świadczy o zmniejszającej się elastyczności firmy, wzroście kosztów stałych i zwiększeniu ryzyka powstania straty w przypadku obniżenia popytu na produkty firmy.
Ocenę struktury majątku obrotowego rozpoczyna się od ustalenia jego udziału w majątku ogółem. Wskaźnik udziału majątku obrotowego w majątku ogółem jest zróżnicowany w zależności od charakteru działalności przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwach przemysłowych jego udział jest znacznie mniejszy kosztem większego udziału majątku trwałego, zaś w przedsiębiorstwach handlowych i usługowych dominuje majątek obroty.
Strukturę majątku obrotowego należy rozpatrywać także w relacji do majątku trwałego. Względny wzrost majątku obrotowego świadczy o większej elastyczności działania przedsiębiorstwa i mniejszym ryzyku prowadzonej działalności.
Ogólna ocena struktury majątku obrotowego winna być uzupełniona o wskaźniki udziału: zapasów, należności i roszczeń, środków pieniężnych i krótkoterminowych papierów wartościowych. Wskaźniki szczegółowe dostarczają cennych informacji do podejmowania decyzji mających na celu poprawę wykorzystania majątku obrotowego. Wewnętrzna struktura majątku obrotowego jest zróżnicowana i uzależniona od :
· specyfiki procesów gospodarczych realizowanych w firmie,
· wielkości produkcji i liczebności asortymentu,
· jakości i nowoczesności produkowanych wyrobów,
· poziomu techniki i technologii wytwarzania,
· organizacji zaopatrzenia i powiązań kooperacyjnych,
· formy i przebiegu zbytu wytwarzanych wyrobów,
· organizacji rozliczeń pieniężnych.
Analiza pasywów bilansu dostarcza informacji do oceny źródeł sfinansowania majątku przedsiębiorstwa. Analiza ta obejmuje : ocenę struktury własnościowej kapitału , oraz strukturę kapitału według terminowości.
Wykazany w pasywach kapitał dzieli się według kryterium własności na dwie podstawowe grupy: kapitał własny i obcy.
Analiza własnościowa struktury kapitału ma na celu ustalenie udziału kapitału własnego i obcego w kapitale całkowitym. Do oceny struktury pasywów wykorzystuje się następujące wskaźniki:
1) wskaźnik udziału kapitału własnego w kapitale całkowitym
Kapitał własny *100
Kapitał całkowity
2) wskaźnik udziału kapitału obcego w kapitale całkowitym
Kapitał obcy *100
3) wskaźnik relacji kapitału własnego do obcego
Kapitał własny
Kapitał obcy
4) wskaźnik relacji kapitału obcego do własnego
Wymienione wyżej wskaźniki mają na celu określenie właściwej relacji pomiędzy kapitałem własnym i obcym. Teoria finansów nie jest w stanie określić uniwersalnej formuły, którą posługiwanie się umożliwiłoby wyznaczenie najkorzystniejszej struktury kapitałowej dla danej firmy, zapewniającej zarówno optimum zyskowności kapitałów własnych, jak i rozsądną skalę ryzyka[7]. Jest ona zależna od wielu złożonych czynników, ulegających ciągłym zmianom, w tym także trudnych do dostatecznie dokładnego przewidzenia zmian koniunktury gospodarczej.
Oprócz oceny struktury kapitału według kryterium własności bardzo ważny jest podział uwzględniający terminowość kapitału, tj. czas jego pozostawania w obrocie. Do tego celu są wykorzystywane następujące wskaźniki:
Kapitał długoterminowy ( własny i obcy)*100
Kapitał krótkoterminowy*100
Kapitał długoterminowy*100
Kapitał krótkoterminowy
Większy udział kapitału długoterminowego jest dla przedsiębiorstwa korzystny ze względu na bezpieczeństwo finansowe. Optymalnej struktury kapitałów nie można określić bez znajomości struktury majątku. W celu utrzymania równowagi finansowej w przedsiębiorstwie winna być przestrzegana tzw. złota reguła bilansowa polegająca na tym, że majątek trwały winien być w pełni sfinansowany kapitałami własnymi. Nawet niewielkie finansowanie majątku trwałego kapitałami krótkoterminowymi może doprowadzić przedsiębiorstwo do utraty płynności finansowej i ciągłego poszukiwania nowych źródeł finansowania. Optymalna wielkość kapitałów długoterminowych winna zapewnić sfinansowanie majątku trwałego i część majątku obrotowego. W literaturze przedmiotu tę część kapitałów długoterminowych które finansują majątek obrotowy nazywana jest kapitałem pracującym[8].
Analiza struktury rachunku wyników ma na celu określenie jakie dziedziny działalności przedsiębiorstwa dostarczają najwięcej przychodów. W zależności od tego jaki rodzaj rachunku wyników sporządza firma ( kalkulacyjny czy porównawczy) wartość poznawcza strony kosztowej będzie zróżnicowana[9]. Rachunek porównawczy informuje o strukturze kosztów według rodzaju. Nie ma odpowiedzi na pytanie czy wzrost udziału danego rodzaju kosztu spowodowany jest wzrostem produkcji. Wartość poznawcza tego rachunku jest mniejsza niż rachunku kalkulacyjnego, który wprawdzie nie identyfikuje kosztów według rodzajów ale odpowiada na pytanie ile kosztuje prowadzenie poszczególnych rodzajów działalności.
Analiza struktury przepływów pieniężnych ma na celu określenie źródeł pozyskania gotówki i sposobów jej rozdysponowania w czasie. Porównanie struktury przepływów finansowych w kilku kolejnych okresach pozwala na dokonanie oceny rozwoju przedsiębiorstw i źródeł jego finansowania.
2.3. Analiza kondycji finansowej przedsiębiorstwa
2.3.1. Analiza płynności finansowej.
Jednym z najważniejszych obszarów oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa jest ocena płynności finansowej. Najogólniej płynność finansowa firmy oznacza jej zdolność do regulowania zobowiązań. Znaczenie tej oceny wynika stąd, iż często przedsiębiorstwa osiągające nawet wysoką rentowność nie są w stanie regulować bieżących zobowiązań. Kłopoty te wynikają głównie z braku korelacji pomiędzy terminem dopływu środków pieniężnych do przedsiębiorstwa a wymaganym terminem regulowania bieżących zobowiązań. Bieżące zobowiązania to są płatności, których termin nie przekracza jednego roku. Do regulowania tych zobowiązań przedsiębiorstwo wykorzystuje te aktywa, które mogą być relatywnie szybko zamienione na gotówkę. Aktywa te nazywamy aktywami bieżącymi.
Płynność firmy jest powiązana z jej pozycją w zakresie przepływów strumieni pieniężnych. Toteż analiza płynności może być prowadzona na podstawie[10]:
1) strumieni przepływów środków pieniężnych w okresie, za który sporządzono rachunek wyników,
2) stanów w zakresie środków obrotowych i zobowiązań płatniczych ( na początek i koniec okresu sprawozdawczego).
Najczęściej w literaturze wykorzystywane są wskaźniki płynności, których stopień szczegółowości jest bardzo zróżnicowany. Dla potrzeb niniejszego opracowania posłużono się wskaźnikami[11]:
· wskaźnik bieżącej płynności finansowej,
· wskaźnik szybki płynności finansowej,
· wskaźnik gotówkowej płynności finansowej.
Wskaźnik bieżącej płynności określa ile razy bieżące aktywa przewyższają bieżące pasywa i przyjmuje formułę:
Aktywa bieżące
Zapasy + należności+ środki pieniężne+inne aktywa bieżące
Wskaźnik ten porównuje się do wskaźników z ubiegłych okresów, innych podmiotów o podobnym profilu działania oraz ze standardami tego wskaźnika. W literaturze przedmiotu przyjmuje się za optymalną wartość wskaźnika pomiędzy 1,5 a 2,0[12]. Jednak ogólnie niski poziom wskaźnika oznacza zbyt niski poziom zasobów gotówkowych i wysokie ryzyko utraty płynności, natomiast nadmiernie wysoki poziom wskaźnika świadczy o nadpłynności finansowej, ale z drugiej strony może świadczyć o nieefektywności działania firmy, które może przejawiać się w :
· nadmiernych zapasach materiałowych,
· nadmiernych zapasach wyrobów gotowych,
· trudno ściągalnych należnościach,
· wolnych i nie zainwestowanych środkach pieniężnych,
i w rezultacie ujemnie wpływa na zyskowność kapitałów własnych.
Aktywa bieżące charakteryzują się różnym stopniem płynności finansowej. Wskaźnik bieżącej płynności obejmuje wszystkie elementy aktywów bieżących, w tym zapasy, których płynność jest niska. Po wyłączeniu z formuły wskaźnika zapasów oraz rozliczeń międzyokresowych czynnych otrzymany wskaźnik jest wskaźnikiem szybkim płynności finansowej.
Aktywa bieżące – zapasy – rozliczenia międzyokresowe czynne
Pasywa bieżące
Poziom wskaźnika powyżej 1,0 uważany jest za optymalny[13]. Za bezpieczny przyjmuje się także poziom wskaźnika w granicach 0,9 do 1,0. Jednak wielu praktyków i teoretyków finansów podkreśla, że nie istnieje idealny poziom wskaźnika. Wartość tego wskaźnika płynności należy odnosić do ubiegłych okresów, wartości wskaźnika w innych, podobnych przedsiębiorstwach lub wartości średnich w branży. Niski poziom wskaźnika szybkiego płynności finansowej przy jednoczenie wysokim poziomie wskaźnika bieżącej płynności finansowej zazwyczaj świadczy o nadmiernym zamrożeniu kapitału obrotowego w zapasach
Wskaźnik gotówkowej płynności finansowej uwzględnia tylko te aktywa, które można natychmiast wykorzystać do regulowania zobowiązań. Oblicza się go następująco:
Papiery wartościowe do obrotu + środki pieniężne
Wskaźnik gotówkowy określa jaka część zobowiązań bieżących może być uregulowana bez zwłoki, gdyby stały się one natychmiast wymagalne.
2.3.2. Ocena stopnia zadłużenia
Płynność finansowa jest związana z krótkim horyzontem czasowym i dotyczy bieżącej działalności eksploatacyjnej. Wypłacalność wiąże się zaś z możliwością spłaty zadłużenia długoterminowego, zaciąganego na cele inwestycyjno – modernizacyjne. Analiza ta sporządzana na użytek odbiorców zewnętrznych, głównie instytucji finansowych kredytujących działalność przedsiębiorstwa.
Analiza zadłużenia pozwala ocenić politykę finansową przedsiębiorstwa, stąd też określana jest również jako analiza struktury finansowej. Wskaźniki do oceny zadłużenia przedsiębiorstwa można podzielić na dwie zasadnicze grupy[14]:
- wskaźniki obrazujące poziom zadłużenia przedsiębiorstwa,
- wskaźniki informujące o zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu.
Ocena poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa ma na celu, ustalenie, kto dostarczył firmie środków : właściciele czy zewnętrzni kredytobiorcy. Do oceny zadłużenia służy szereg wskaźników . Najistotniejsze z nich to:
· wskaźnik ogólnego zadłużenia,
· wskaźnik zadłużenia kapitału własnego,
· wskaźnik zadłużenia długoterminowego,
· wskaźnik zadłużenia środków trwałych.
Wskaźnik ogólnego zadłużenia obrazuje strukturę finansowania majątku przedsiębiorstwa i wyrażony jest jako:
Zobowiązania ogółem*100%
Wskaźnik ten określa udział kapitałów obcych (długo i krótko-terminowych) w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa. Zbyt duży wskaźnik świadczy o dużym ryzyku finansowym, informując jednocześnie, że przedsiębiorstwo może stracić zdolność do zwrotu długów.
Uzupełniającym do poprzedniego wskaźnikiem oceny poziomu zadłużenia jest relacja zobowiązań ogółem do kapitału własnego. Wskaźnik ten określa możliwości pokrycia zobowiązań kapitałami własnymi. Relacje pomiędzy zobowiązaniami a kapitałami własnymi są bardzo zróżnicowane w zależności od poziomu rozwoju gospodarki, branży w jakiej działa przedsiębiorstwo, jego wielkości. Instytucje udzielające kredytów inwestycyjnych jako pożądaną uważają relację 1: 1 (wartość udzielonego kredytu do kapitałów własnych)[15].
Wskaźnik zadłużenia długoterminowego stanowi stosunek zobowiązań długoterminowych do całości kapitału własnego.
Wskaźnik ten określany jest jako wskaźnik długu bądź wskaźnik ryzyka. Zobowiązania długoterminowe dotyczą długów spłacanych w okresie dłuższym niż rok od daty sporządzenia bilansu. Mogą to być zobowiązania z tytułu wypuszczonych przez firmę obligacji, długoterminowy kredyt inwestycyjny, czy też długoterminowe pożyczki gwarantowane hipotecznie. Racjonalny poziom długu powinien mieścić się w przedziale 0,5-1,0. Firmy posiadające wyższą proporcję długoterminowych zobowiązań do kapitału własnego uważa się za poważnie zadłużone.
Kredyty długoterminowe najczęściej zabezpieczane są przez określony majątek trwały. Stąd do oceny poziomu zadłużenia firmy można wykorzystać również wskaźnik pokrycia długu rzeczowym majątkiem trwałym, określany również jako wskaźnik poziomu zadłużenia środków trwałych.
ewunia696