ĆWICZENIA SŁOWNIKOWO – FRAZEOLOGICZNE I SYNTAKTYCZNE
Zasób słownictwa, jakim dysponuje uczeń, ma duże znaczenie w procesie jego komunikacji językowej, dla nawiązywania kontaktów z otoczeniem, dla kształtowania różnorodnych form działalności ucznia, dla jego rozwoju psychicznego.
Ćwiczenia słownikowo – frazeologiczne i syntaktyczne są podstawowym
elementem kształcenia polonistycznego uczniów w klasach początkowych,
dotyczą bowiem nauki języka ojczystego. Kształtowanie umiejętności posługiwania się przez dzieci w młodym wieku szkolnym komunikatywnym językiem ojczystym w mowie i piśmie jest najważniejszym zadaniem pracy dydaktyczno – wychowawczej. Ćwiczenia słownikowo – frazeologiczne pełnią funkcję usługową w stosunku do innych działów języka polskiego, powinny być podporządkowane tematowi oraz tokowi metodycznemu. Frazeologia zajmuje
się połączeniem wyrazów rozpatrywanymi jako składników związku frazeologicznego. Frazeologia określa dokładniej związki wyrazów pod względem znaczeniowymi wskazują zakresy ich użycia. Wynika to stąd, że często w zdaniu funkcjonują nie tylko pojedyncze wyrazy, ale połączenia wyrazowe, jednostki frazeologiczne mające wartość znaczeniową jako całość.
Ćwiczenia syntaktyczne polegają na kształtowaniu umiejętności konstruowania zdania tak, aby najtrafniej wyrażało ono pożądaną myśl. Wokół nich powinno się skupić ćwiczenia wzbogacające słownictwo i frazeologię, ćwiczenia w stosowaniu wyrazów o znaczeniu przeciwnym i wyrazów bliskoznacznych.
Ćwiczenia słownikowo - frazeologiczne i syntaktyczne wykorzystuje na zajęciach każdy nauczyciel nauczania zintegrowanego, jednak nie każdy zdaje sobie sprawę z ich znaczenia. Z własnych obserwacji, a także rozmów z koleżankami wynika, że dzieci dobrze znają z nazwy przedmioty. Posiadają niezbędną wiedzę o przedmiotach z najbliższego otoczenie. Dysponują znacznym zasobem pojęć nadrzędnych. Jednakże wyrażenie tych nazw, pojęć adekwatne do zdania nie jest jednakowo łatwe do wszystkich dzieci. Odpowiednie zorganizowanie zajęć z doborem ciekawych ćwiczeń słownikowych , zastosowanie właściwych metod i technik pracy ( w szczególności metod aktywizujących ) daje uczniowi szansę na wzbogacenie swego słownika na atrakcyjnych zajęciach, na wykonanie z sukcesem czynności dotychczas nieosiągalnych.
Rodzaje ćwiczeń słownikowych:
· Wprowadzanie nazw przedmiotów, zjawisk, cech, czynności oraz
stosunków przestrzennych i czasowych – ten rodzaj ćwiczeń występuje w kolejnych klasach nauczania początkowego w różnym zakresie uwarunkowanych tematyką.
· Wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów – te ćwiczenia występują w każdej kolejnej klasie nauczania początkowego, najrzadziej w klasie 1, w której nauczyciel powinien prowadzić rozmowę w sposób w pełni dla dzieci zrozumiały, bez konieczności wyjaśniania wyrazów dla nich obcych. Wykorzystujemy co najmniej 3 sposoby praktycznej realizacji tego ćwiczenia:
o Pokaz desygnatu (któremu została przyporządkowana określona nazwa)
o Opis przedmiotu, zjawiska, cechy itp.
o Wskazywanie uczniom wyrazów zastępczych lub bliskoznacznych oraz istniejących różnic znaczeniowych
· Gromadzenie zwrotów i wyrażeń zastępczych – ten rodzaj ćwiczenia występuje zarówno przy okazji „wyjaśniania niezrozumiałych wyrazów” (używamy wyrażeń zastępczych dla wskazania odcieni znaczeniowych między niezrozumiałym wyrazem, a innymi wyrażeniami tzw. Zastępczymi) jak i służy wprowadzaniu wyrazów.
· Grupowanie wyrazów wokół określonych tematów – ćwiczenia te polegają na wyszukiwaniu i zestawianiu wyrazów związanych z jednym, ściśle określonym tematem.
· Grupowanie wyrazów o znaczeniu przeciwnym i podobnym – czynność porównywania przedmiotów, faktów, zjawisk itp. Jest bardzo cenna dydaktycznie, kształci umysł dziecka. Podstawowym warunkiem grupowania wyrazów o znaczeniu przeciwnym jest wyodrębnianie w procesie poznawania danej treści zarówno elementów wspólnych (wyrazy podobne) jak i elementów różnych (wyrazy o znaczeniu przeciwnym) i przyporządkowanie wyróżnionym elementom nazw.
· Zastosowanie nie znanych dzieciom wyrazów w zrozumiałym dla
niego kontekście – ten typ ćwiczenia wystąpił m.in. w procesie zestawienia wyrazów synonimicznym i odpowiadających im określonych wyrażeń, zwrotów i fraz w związku z próbą charakterystyki np. nieznośnego ucznia.
Typy ćwiczeń frazeologicznych:
· Układanie zdań z zastosowaniem nowo wprowadzonego wyrazu – ten typ ćwiczeń jest najczęściej stosowany w nauczaniu j. ojczystego w klasach początkowych. Każdy nowo wprowadzony wyraz należy utrwalać (ukazywać w toku konstruowania określonych wypowiedzi różne powiązania frazeologiczne tego wyrazu z innymi).
· Układanie zdań połączone z doborem odpowiednich wyrazów
uprzednio zgromadzonych – wdrażamy dzieci do wykorzystywania zgromadzonego słownictwa wokół określonego tematu, w toku tworzenia określonych wypowiedzi (m.in. zdań różnych typów), stanowiących formę całościowych konstrukcji wypowiedzi na dany temat (np. opowiadania, opisu, sprawozdania, notatki)
· Stosowanie zastępczych wyrażeń, zwrotów i fraz – stosujemy w związku ze zbiorowym redagowaniem lub poprawianiem dłuższych wypowiedzi albo w związku z analizą tekstów.
· Układanie zdań lub dłuższych wypowiedzeń z podanymi
wyrażeniami, zwrotami i frazami – tego typu ćwiczenie polega na gromadzeniu typowych i symptomatycznych związków frazeologicznych, odzwierciedlających określony temat wypowiedzi, a następnie wykorzystywanie ich w toku redagowania odpowiednich wypowiedzi.
· Rozwijanie podanych zdań przez dodawanie do nich części zdania
w formie stałych związków frazeologicznych – wykorzystujemy w toku tzw. rozwijania zdań, a także w toku ćwiczeń syntaktycznych związanych z kształtowaniem umiejętności konstruowania zdań współrzędnie i podrzędnie złożonych.
· Stawianie przez nauczyciela odpowiednich pytań, wymagających
zastosowania określonych związków frazeologicznych i
odpowiedzi
· Pisanie przez uczniów pytań do podanych przez nauczyciela zdań,
w których zastosowano nowe wyrażenia, zwroty czy frazy
· Wielokrotne redagowanie zdań na określony temat z wykorzystaniem „zbliżonych znaczeniowo” coraz to innych związków frazeologicznych
· Wypisywanie przez uczniów odpowiednich wyrażeń. zwrotów i fraz z opracowanych tekstów literackich lub innych wypowiedzi językowych, a następnie wykorzystywanie ich we własnym samodzielnie przygotowanym tekście
· Pamięciowe opanowanie wierszy, zagadek, fragmentów prozy itp.,
a następnie wykorzystanie zawartych w nich niektórych związków
frazeologicznych w toku konstruowania własnej wypowiedzi
językowej na określony temat
· Sporządzanie słowniczków frazeologicznych – mają one za zadanie pomóc w utrwalaniu szczególnie istotnych powiązań i wytworzenie zainteresowania dzieci w stałym podnoszeniu formy językowej zarówno wypowiedzi ustnej jak i pisemnej.
Ćwiczenia syntaktyczne:
· Omawianie obrazków, ilustracji i historyjek obrazkowych
· Stosowanie zdań pojedynczych oraz zdań złożonych współrzędnie i
podrzędnie
· Ćwiczenia w stosowaniu wyrazów o znaczeniu przeciwnym i
wyrazów bliskoznacznych
1. Przykłady ćwiczeń w klasie „O”
Rozmowa pt. „Jak spędziłem wolne dni ?”
ü Wyrażanie własnych spostrzeżeń, wrażeń.
ü Przezwyciężanie nieśmiałości, bogacenie słownika, rozwijanie mowy, usprawnienie wypowiedzi.
ü W każdy poniedziałek dzieci mogą dzielić się z kolegami swoimi doświadczeniami. Opowiadają, co się u nich wydarzyło podczas wolnych dni.
Innym ćwiczeniem może być omówienie obrazka o tematyce jesiennej.
ü Może być wykorzystane przy rozmowie na temat pór roku.
ü Zwrócenie uwagi na kolorystykę przyrody.
ü Odpowiedzi na pytania wymagające użycia pojęć określających stosunki przestrzenne: przed, za, wysoko, wyżej, nisko, niżej.
- jaką porę roku namalowano na obrazku?
- po czym poznasz że nadchodzi jesień?
- po której stronie ulicy jest przedszkole?
- co jest po prawej stronie ulicy?
- jakie pojazdy wjadą na ulicę?
- imiona dzieci zaczynają się głoską „e”, jakie to imiona ?
- dodaj „e” do tego co powiem
… - la
… - mil
… - kran
… - cho
- co słyszysz na początku wyrazów: ekran, Eskimos, elektryk, Adam, ananas, echo, elementarz.
Innym ćwiczeniem jest:
· grupowanie obrazków według pojęć:
ü zwierzęta domowe – koń, krowa, owca, kura,…
ü zwierzęta leśne – lis, zając, sarna, dzik,….
ü owoce – jabłka, gruszki, śliwki, czereśnie,…
ü warzywa – kapusta, marchewka, burak, pomidor, …
ü zabawki – lalka, miś, auto, skakanka,…
· grupowanie przedmiotów według użyteczności:
Dzieci segregują obrazki według przeznaczenia i określają, w jakim sklepie
można kupić dany towar.
ü artykuły spożywcze
ü odzież
ü obuwie
ü kosmetyki
ü zabawki
ü sprzęt AGD
ü meble
Celem tych ćwiczeń jest rozszerzanie i utrwalanie słownictwa potrzebnego do kształtowania elementarnych pojęć społecznych i przyrodniczych. Ćwiczenia
słownikowo – frazeologiczne i syntaktyczne powinny być systematycznie
stosowane oraz ściśle wiązać z tematyką zajęć. Dokładne opracowanie nowo
poznanych wyrazów i zwrotów poprzez kilkakrotne ich użycie w mowie ustnej,
a potem luźnych zdaniach lub w opowiadaniach wpływa na dobre utrwalenie i
zapamiętanie materiału.
2. W klasie I można prowadzić twórcze opowiadania np.:
· Co by się stało, gdyby wyrosły ci wąsy?
· Jak wyglądałby świat bez słońca?
· Gdyby moja mama była wróżką?
· Gdyby mój tata był czarodziejem?
Celem twórczych opowiadań jest lepsze poznanie i zrozumienie ucznia a także umożliwienie dzieciom działań na forum całej klasy. Wybrany tekst służy także do wielu różnorodnych ćwiczeń językowych, tj., bogacenia słownictwa i
związków frazeologicznych w czasie poprawy, korekty i ćwiczeń redakcyjnych
tekstu.
W czasie lekcji można wykorzystać tzw. „Twórcze próby” – wiersz nieznanych dzieciom kserujemy i każdą linijkę rozcinamy tak aby dziecko otrzymało każdy wers oddzielnie. Dzieci składają wersy w logiczny utwór. W ten sposób otrzymamy wiele nowych wierszy. Każdy wers zaczynamy wielką literą. Tekst powinien być dostosowany do wieku dzieci. Celem tych ćwiczeń jest kształtowanie umiejętności doboru wyrazów oraz odpowiednich wyrażeń i
zwrotów.
Doskonałym ćwiczeniem jest układanie wyrazów o znaczeniu przeciwnym, którego celem jest uświadamianie zakresu znaczeniowego wyrazów, a także wprowadzanie wyrazów i związków frazeologicznych służących porównywaniu przedmiotów i czynności.
Duża - _______
Szeroki - _______
_______ - chude
_______ - niski
Czarny - _______
Mokry - _______
_______ - wolny
_________ - brzydkie
Dobra - _________
Słodka - _________
_______ - gorzki
Gorące - ________
3. W klasie II doskonałym ćwiczeniem może być redagowanie notatki z wycieczki do lasu.
Celem jest wdrażanie do samodzielnych dłuższych wypowiedzi w
mowie i w piśmie. Kształtowanie umiejętności porządkowania wypowiedzi
według planu. Wyrabianie wrażliwości na piękno przyrody.
· Nawiązanie do odbytej na lekcji wycieczki do lasu
· Wypowiedzi uczniów na temat wycieczki
· Dyskusja na temat wysłuchanej wypowiedzi. Uzupełnianie wypowiedzi
· Ustalenie p...
J_Justyna90