Nie dać się Ukraińcom.pdf

Nie dać się Ukraińcom

Aktualizacja: 2011-02-26 11:59 pm

Służba w kontrwywiadzie na pewno nie była łatwa. Obfitowała w przykre momenty i konflikty z

kolegami. Niektórzy jeszcze wiele lat po wojnie mieli do niego pretensje, że był dla nich za

surowy w swych opiniach itp. Taka jest niestety dola oficerów kontrwywiadu, muszą

podejrzewać wszystkich.

- W okresie władzy sowieckiej nacjonaliści ukraińscy ograniczyli na Wołyniu swoją antypolską

działalność – kontynuuje swoje wspomnienia Władysław Siemaszko. – NKWD tępiło ich z całą

bezwzględnością i zeszli do bardzo głębokiego podziemia, nie przejawiając większej aktywności.

Sytuacja ta zmieniła się radykalnie po wkroczeniu wojsk niemieckich. Hitlerowcy nie tylko tolerowali, ale

popierali ukraińskich nacjonalistów. Ci zaś starannie to wykorzystywali. Ich bezprawie przejawione

wobec ludności polskiej stało się całkowicie bezkarne. Po opanowaniu lokalnej administracji od

początku tak typowali kandydatów do wywózki na roboty do Niemiec, by pozbawić ludność polską

resztek najbardziej patriotycznego elementu, który ocalał z sowieckich wywózek. Następnie aktywiści

Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów przystąpili do skrytobójczego mordowania pojedynczych osób i

całych rodzin. Masowe rzezie zaczęły się w marcu 1943 r. Było to związane z ucieczką do lasu policji

ukraińskiej, pozostającej na usługach Niemców. Po dezercji jej funkcjonariusze stali się kadrą tworzącej

się Ukraińskiej Powstańczej Armii. Z dnia na dzień rosło zagrożenie ludności polskiej. Co chwila

dochodziło do mordów. Wkrótce cały Wołyń stanął w ogniu. Polacy byli całkowicie zaskoczeni

przejawianą przez Ukraińców skalą nienawiści.”

Dają świadectwo prawdzie

„Na podstawie własnych obserwacji i doświadczeń mogę stwierdzić, że wspomnienia byłych

Wołyniaków, które ukazały się po wojnie, często makabryczne, nie są wydumane, ale dają świadectwo

prawdzie. Oddają tragedię, która stała się udziałem polskiej ludności Wołynia. Była ona całkowicie

bezbronna. Armia Krajowa tworzyła dopiero swoje struktury. Nie posiadała oddziałów partyzanckich,

które byłyby w stanie stawić czoła morderczym zagonom UPA. Polacy nie mając wyboru musieli podjąć

walkę na śmierć i życie. Przystąpili do tworzenia samoobron. Wchodziły w nie różne środowiska.

Niezależnie od przekonań wszystkich łączyła jedna myśl – nie dać się Ukraińcom. Ja z żoną byłem w

tym czasie związany z konspiracją. Po uratowaniu z sowieckiego więzienia w Łucku odnowiłem dawne

kontakty z podziemiem, a także nawiązałem nowe. Włączyłem się w tworzenie struktur ZWZ w powiecie

włodzimierskim, która z czasem weszła w skład Okręgu ZWZ w siedzibą w Kowlu. Najpierw byłem

adiutantem komendanta obwodu Wiktora Smolińskiego, a moja żona szefem łączności. Później

zostałem oficerem wywiadu. Na tym stanowisku przetrwałem aż do stycznia 1944 r., kiedy to

zarządzono mobilizację oddziałów partyzanckich i wszystkich pozostających w konspiracji w ramach

akcji „Burza” i tworzenia zrębów 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Zgłosiłem się z żoną do

sztabu we wsi Siedliska, położonej koło Bielin. Tu formowało się zgrupowanie „Osnowa”, będące

częścią dywizji. Zostałem mianowany podporucznikiem czasu wojny. Żona otrzymała przydział do

drugiej kompanii 23 pułku piechoty, gdzie objęła funkcję starszej sanitariuszki, w stopniu kaprala z

cenzusem. W sztabie „Osnowy” byłem oficerem do zadań specjalnych. Dowodziłem m.in. wydzielonym

oddziałem mającym zajmować się przyjmowaniem zrzutów z Anglii na lądowiska między wsiami Bielin i

Sieliska. Żaden jednak nie został do nas skierowany. W ramach tajnych zadań w kwietniu 1944 r.

zostałem przerzucony przez dobrze strzeżoną granicę na Bugu na teren GG, by rozpoznać niemieckie

umocnienia w pobliżu miejscowości Horodło i ustalić miejsce ewentualnej przeprawy oddziałów dywizji

na Lubelszczyznę, na odcinku, gdzie były one najsłabsze. Po wykonaniu zadania wróciłem, złożyłem

meldunek w sztabie zgrupowania „Osnowa”. Niemcy usiłowali zlikwidować ośrodek mobilizacji w

Bielinie. Już w lutym 1944r. przyszło nam odpierać ich ataki. W jego trakcie Niemcy ponieśli ofiary w

ludziach. My mieliśmy tylko rannych. Później dokonaliśmy wyprzedzając uderzenia na miejscowość

Gnojno, w którym stacjonowało zgrupowanie ukraińskie mogące zagrozić „Osnowie”. Jednej z kompanii

udało się też wziąć do niewoli w zasadzce 72 niemieckich jeńców, którzy później zostali wymienieni na

polskich zakładników z Włodzimierza Wołyńskiego. Na co dzień żołnierze „Osnowy” toczyli też potyczki

z UPA. Jej oddziały przenikały na kontrolowany przez AK teren, by nas nękać, a także, by prowadzić

działalność wywiadowczą.

Czy to był szpieg?

- Na teren działań „Osnowy” zapuszczały się też oddziały partyzantki sowieckiej. Pan Władysław spotkał

w nim znajomego Rosjanina, którego znał z Włodzimierza Wołyńskiego. Po dziś dzień nie wie, czy był

on pozostawionym przez Rosjan dla prowadzenia działalności wywiadowczej, czy też po prostu nie

zdążył uciec.

- Utrzymywałem z nim luźne kontakty – wspomina. – Nie bardzo bowiem wiedziałem, o czym z nim

rozmawiać. Na czele oddziału stał lejtnant Gojkin, funkcjonariusz NKWD. Ostrożnie podchodził do

współpracy z nami. Nie chciał razem z nami zaatakować Niemców we Włodzimierzu Wołyńskim.

Byliśmy tym bardzo zawiedzeni…

- „Osnowa” krzepła oczywiście stopniowo. Najpierw powstał batalion, na czele którego stanął porucznik

Sylwester Brokowski. Później tworzyły się kolejne bataliony i dowództwo nad całym zgrupowaniem objął

kapitan „Garda”, czyli Kazimierz Rzaniak. Całe zgrupowanie liczyło w szczytowym momencie około

trzech tysięcy żołnierzy . Drugie zgrupowanie dywizji „Gromada” było nieco większe i liczyło około trzy i

pół tysiąca żołnierzy. Uzbrojenie z wielu parafii

- „Osnowa” podobnie jak „Gromada” zorganizowane były na wzór wojskowy – podkreśla Władysław

Siemaszko. – Obowiązywały w niej wojskowe regulaminy armii przedwrześniowej i związana z nimi

dyscyplina. Uzbrojenie mieliśmy kiepskie i różnorakie. Nie dysponowaliśmy ciężką bronią. Posiadaliśmy

tylko karabiny maszynowe i kilka moździerzy. Karabiny czyli broń ręczna, którą się posługiwaliśmy była

różnego pochodzenia: sowieckiego, niemieckiego i polskiego. Niektórzy żołnierze dysponowali

karabinami z czasów I wojny światowej, które szybko okazały się całkowicie nieprzydatne. Brakowało

do nich bowiem amunicji. Bywało też, że posiadali także karabiny węgierskie lub austriackie.

Umundurowanie żołnierzy podobnie jak i uzbrojenie było bardzo różne.

W „Osnowie” mieliśmy umundurowanie polskie, przedwojenne, niemieckie, żandarmerii niemieckiej itp.

Wszyscy żołnierze nosili czerwone opaski z czarnymi literami WP. Dopiero jak część dywizji

przekroczyła Bug i znalazła się na Lubelszczyźnie to okazało się, że wchodzi ona w skład Armii

Krajowej. Wszyscy żołnierze musieli opaski zmienić. Opiekę medyczną w „Osnowie” należy uznać na

dostateczną. Działał szpital polowy. Do każdej jednostki została przydzielona kwalifikowana

sanitariuszka z dyplomem. Zgromadzony był duży zapas środków opatrunkowych. Służba medyczna

dysponowała nawet szczepionkami, o które postarał się aptekarz we Włodzimierzu porucznik Kubalski.

Aprowizacja żołnierzy „Osnowy” przechodziła różne koleje losu. Początkowo każdy odżywiał się na

własną rękę. Szybko jednak zorganizowano kwatermistrzostwo, które wzięło na siebie zaopatrywanie w

żywność żołnierzy.”

Żołnierz miał jeść z kotła

- Kwatermistrzostwo uruchomiło ono młyn, piekarnię, wyrób wędlin, kuchnie polowe. Każdy żołnierz

przynajmniej raz dziennie otrzymywał gorący posiłek. Rozdawano też mąkę ludności polskiej, która

wypiekała chleb. Połowę w zamian za usługę mogła pozostawić na własne potrzeby. Żołnierze

pozyskiwali też żywność w opuszczonych domostwach ukraińskich. Bywało, ze znajdowali w nich miód,

wędzoną słoninę, czy jakieś weki. Dopiero później wprowadzono żelazną dyscyplinę i absolutnie nie

pozwalano na zaopatrywanie się w żywność na własną rękę. Żołnierz miał jeść tylko z kotła. Oczywiście

każdy miał na czarną godzinę jakiś kawałek chleba w torbie. W zgrupowaniu funkcjonowała też, jak w

każdym wojsku służba duszpasterska. W „Osnowie” kapelanem był proboszcz z parafii Kalinówka, który

później zginął zastrzelony przypadkowo przez Węgrów. Odgrywał on w ugrupowaniu ważna rolę.

Przyjmował m.in. od nas żołnierską przysięgę. Odprawiał polowe nabożeństwa, dbał o morale żołnierzy,

udzielał im sakramentów, spowiadał, a poległych odprowadzał na wieczną wartę. Tych zaś przybywało.

W trakcie formowania i rozwoju organizacyjnego nasze zgrupowanie, podobnie jak „Gromada”, niemal

codziennie toczyło walki z Niemcami, którzy usiłowali je zlikwidować. Ciężkie boje przyszło zwłaszcza

prowadzić „Gromadzie”, przeciwko której Niemcy pod Oleskiem użyli czołgów. „Gromada” odparła

wroga, ale poniosła bardzo ciężkie straty. Wspierał ją w walce oddział Armii Czerwonej, który także

został mocno przetrzebiony. Dowódcy sowieccy nie liczyli się bowiem z życiem podkomendnych i

zmuszali ich do brawurowej walki, nie licząc się ze stratami. Nasi żołnierze walczyli o wiele ostrożniej.”

Ściganie agentów

- Gdy „Osnowa” osiągała cały swój potencjał mobilizacyjny, pan Władysław jako oficer do zadań

specjalnych zajmował się również z pracą kontrwywiadowczą. Miała ona na celu ograniczenie działań

agentów sowieckich, którzy przenikali do oddziałów i czynili w nich różnoraką dywersję.

- Swoje zadania przydzielone mi przez dowódcę zgrupowania starałem się wykonywać, traktując je jako

patriotyczny obowiązek, przede wszystkim solidnie i dokładnie – podkreśla Władysław Siemaszko. –

Przełożeni z informacji, które im przekazywałem byli bardzo zadowoleni. Prowadziłem też od godziny 23

do 3 rano nasłuch radia sowieckiego, śledząc postępy sowieckiej ofensywy. Moi przełożeni znali je na

bieżąco. Nie wszyscy chcieli w nie wierzyć. Część uważała, że Sowieci nie będą w stanie utrzymać

takiego tempa natarcia i jak dojdą do dawnej polskiej granicy, to się zatrzymają i sprawy jakoś same się

ułożą. Szeregowi żołnierze oczekiwali natomiast nadejścia Armii Czerwonej z nadzieją, że zrobi ona

porządek z UPA i skończy się wreszcie tragedia ludności polskiej. Z mojej pracy kontrwywiadowczej

wynikało, że niektórzy żołnierze „Osnowy” byli zwolennikami współpracy z Armią Czerwoną i

wypowiadali się o niej pozytywnie. Z czego to wynikało? W szeregach naszego zgrupowania było wielu

żołnierzy z rozbitych w 1941r. przez Niemców oddziałów sowieckich, którzy przetrwali w polskich wsiach

i do partyzantki sowieckiej się nie spieszyli. Wstąpili natomiast do naszego zgrupowania i w trakcie

obcowania z żołnierzami kreowali określoną opinię o armii, w której kiedyś służyli. Obserwowaliśmy ich

uważnie, bo niektórzy mogli być agentami, celowo pozostawionymi przez Sowietów. Wielu naszych

żołnierzy znało też stosunki panujące w oddziałach Armii Czerwonej z racji wkroczenia , a następnie

stacjonowania jej oddziałów na Wołyniu. Były one bardziej demokratyczne niż np. w Wojsku Polskim.

Żelazna dyscyplina

- W naszym zgrupowaniu, gdzie wprowadzono przedwojenne regulaminy, panowała żelazna dyscyplina.

Między szeregowcem a oficerem istniała przepaść. We wszelkich kontaktach obowiązywała droga

służbowa. Bywało, że dochodziło do zatargów między kadrą, szczególnie tą zawodową, a żołnierzami.

Oczywiście w miarę przybliżania się frontu, prosowieckie nastroje wśród żołnierzy „Osnowy” stygły.

Dochodziły bowiem przez front informacje, że Sowieci na terenach zamieszkałych przez ludność polską

dokonują aresztowań i przeprowadzają masowy pobór do wojska. Niektórzy podoficerowie byli też

chwiejni. Sądzili, ze jeżeli wstąpią do Armii Berlinga, to szybko awansują na oficerów, których w nich

brakowało. Dla zawodowych podoficerów, którzy nie mieli żadnego innego zawodu taka perspektywa

mogła być ponętna. Tylko oficerowie naszego zgrupowania zgodnie z przedwojenną tradycją mieli

przekonania antysowieckie. Kontrwywiad w obu ugrupowaniach starał się wykrywać wszelką wrogą

działalność. W „Gromadzie” wykryto np. sowieckiego szpiega. Przy dowódcy tego zgrupowania kręcił

się żołnierz luzak, który przebywał w nim z żoną, dziwnie czasem się zachowującą. Poddana została

obserwacji. Okazała się sowieckim szpiegiem. Zatrzymano ją z przygotowanym meldunkiem,

zawierającym ważne informacje. Została skazana na śmierć i rozstrzelana. Jej mąż ów żołnierz luzak

popełnił samobójstwo. To przykre zdarzenie będę pamiętał do końca życia…

Przykre momenty

Służba w kontrwywiadzie na pewno nie była łatwa. Obfitowała w przykre momenty i konflikty z kolegami.

Niektórzy jeszcze wiele lat po wojnie mieli do niego pretensje, że był dla nich za surowy w swych

opiniach itp. Taka jest niestety dola oficerów kontrwywiadu, muszą podejrzewać wszystkich. W ramach

swoich obowiązków prowadził również służbę patrolową na obrzeżach obszaru kontrolowanego przez

„Osnowę”. One także utkwiły mu mocno w pamięci. Na każdym oglądał wiele trupów, zarówno

mężczyzn jak i kobiet.

- Śmierć zawsze robiła na mnie wrażenie – wspomina. – Jako żołnierz często strzelałem do

przeciwnika, ale nigdy nie wiedziałem, z jakim efektem. Tymczasem na patrolach stale oglądałem

rozkładające się zwłoki. Trudno było ustalić, czy należały one do Ukraińców, czy Polaków.

Przedstawiały one straszny widok. Bardzo to przeżywałem. Jeszcze bardziej przeżywali towarzyszący

mi żołnierze. Rodziny większości z nich zamordowali Ukraińcy i nie mieli nic do stracenia. To rzutowało

na ich postawę. Prowadzili patrole nieostrożnie , jakby specjalnie szukali śmierci. W jednym z

opuszczonych obejść, konkretnie w chlewie, znaleźliśmy ukrywającą się pod obornikiem polską rodzinę.

Gdy Ukraińcy mordowali wieś, w której mieszkali, udało im się zbiec. Uciekając natrafili na opuszczoną

ukraińską wieś, w której się ukryli. Rodzina składała się ze starszego ojca, córki z dwojgiem dzieci,

której mąż przebywał w niemieckiej niewoli. Byli w straszliwym stanie. Żywili się gotowanym żytem,

którego worek znaleźli w zagrodzie. Nie mieli ubrań i butów. Zabraliśmy ich oczywiście ze sobą do

siedziby sztabu „Osnowy” i otoczyliśmy opieką. Później w czasie kolejnego patrolu odwiedziliśmy

jeszcze raz te zabudowania. Starszy mężczyzna powiedział nam, że jak szukał czegoś do jedzenia to

odkrył, że Ukrainiec zanim opuścił z rodziną chałupę, zakopał kufer pod klepiskiem stodoły, którego on

sam nie był w stanie wydobyć. Nam oczywiście się to udało. Były w nim głównie ubrania, trochę zwijek

tytoniu , a na samym dnie zegarek w blaszanym pudełku. Moi chłopcy od razu się podniecili i zaczęli

szykować się do losowania, komu on przypadnie. Ja zaś szczegółowo obejrzałem sobie ten zegarek.

Był to typowy wyrób, z koperta na której był napis: „za usmierienie polskowo miatieża 1905 g.” –

Widocznie Ukrainiec, do którego należał zegarek służył w armii carskiej i brał udział w tłumieniu

rewolucji w 1905 r. w Kongresówce.

Hitlerowcy nas przydusili

- W pamięci pana Władysława ze wszystkich wydarzeń, które przeżył na Wołyniu najbardziej utkwiła mi

przeprawa przez tory, w wyniku której „Osnowa” miała przedostać się na tereny kontrolowane przez

Armię Czerwoną. Inaczej bowiem groziło jej zniszczenie przez Niemców.

- Hitlerowcy tak nas przydusili, że nie mieliśmy wyjścia – wspomina. – Na przebijanie się za Bug na

Lubelszczyznę nie otrzymaliśmy zgody władz Polski Podziemnej. Te chciały, byśmy do końca twardo

trwali na Wołyniu. Ostatecznie jednak postanowiliśmy przebijać się na drugą stronę torów, a następnie

dotrzeć do Prypeci, przejść na drugą stronę frontu, chroniąc się na sowieckich tyłach. Dowództwo

dywizji, w skład której wchodziły oba nasze ugrupowania miało już z Sowietami nawiązane kontakty.

Jego przedstawiciele spotkali się z dowództwem sowieckiej armii, nacierającej na kierunku naszego

operowania. Sowieci łapali oddech i na moment zwolnili uderzenie. Ich czołowe oddziały wchodziły na

nasze terytorium i trzeba było uzgodnić zasady współdziałania. Spotkanie w sowieckim sztabie było

bardzo kurtuazyjne, wręcz serdeczne, suto zakrapiane alkoholem. Oficerowie radzieccy starali się

wzbudzać u oficerów dywizji zaufanie. Robili wrażenie otwartych. Jednocześnie w lasach zaczęło

dochodzić do kontaktów naszych oddziałów z oddziałami sowieckimi, które sugerowały nam

zachowanie ostrożności. Szeregowi czerwonoarmiści nie chcieli z nami rozmawiać. Odwracali się na

pięcie i mówili – nielzia. – Mieli zakaz rozmów. Większość z nich była jednak łasa na machorkę i mimo,

że nie chciała rozmawiać, to prosiła, żeby dać im – zakurit. Odżywiali się oni kiepsko, jedząc gotowaną

pszenicę. Byli ubrani podobnie jak we wrześniu 1939 r., czyli bardzo licho, niektórzy mieli na nogach

niemieckie buty. Krążyli po naszym terytorium w niewielkich kilkunastoosobowych oddziałach. Można by

powiedzieć, że najzwyczajniej pętali się. Pojawiali się i znikali.

Pomoc wuja

Panu Władysławowi nie udało się przejść wraz z ugrupowaniem na drugą stronę torów Jak wielu

kolegów wraz z żoną dostał się do niemieckiej niewoli.

- Początkowo zgromadzono nas w jakiejś stajni w Lubomlu – wspomina Władysław Siemaszko. – Była

bardzo duża i mieściła sporo jeńców. Wśród nich znajdowali się nie tylko żołnierze „Osnowy”, którym tak

jak mnie niemiecki ogień uniemożliwił się przedostanie na drugą stronę torów, ale także partyzanci

radzieccy i różne typy nie wiadomo skąd. Później pociągiem przywieziono nas o Chełma , w którym

mieliśmy być umieszczeni w obozie dla jeńców radzieckich. Ze względu jednak na to, że wybuchł tam

tyfus, przetransportowano naszą grupę do Lublina, bo obozu przejściowego i przekazano żandarmerii.

Tam nawiązałem kontakty z dwiema paniami , które opiekowały się jeńcami. Jedna byłą z Czerwonego

Krzyża, a druga z Rady Głównej Opiekuńczej. Zawiadomiły one mieszkającego w Lublinie wuja żony,

który miał rozległe kontakty konspiracyjne. Przyniósł nam coś do jedzenia i papierosy i obiecał, że zrobi

wszystko, żeby mnie i żonę z obozu wyciągnąć. Najpierw żona przez lekarza hrabiego Skarbka została

skierowana do szpitala na fikcyjną operację wyrostka robaczkowego. Po kilku dniach w asyście

żandarma pojechałem po żonę, by ją odebrać ze szpitala. Żandarm usiał sobie na dole , a ja poszedłem

na oddział załatwiać formalności zwolnienia żony. Kiedy się ubrała, tylnym wyjściem opuściliśmy szpital,

chroniąc się w mieszkaniu wuja, który prowadził sklep. Ten uruchomił konspiracyjne kontakty i żona

została skierowana do ochronki pod Lublinem, ja ponownie zaangażowałem się w działalność

konspiracyjną.

Marek A. Koprowski

Za: Kresy.pl

Tags: antipolonism , upa

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: