System polityczny V Republiki Francuskiej

Podstawą tego systemu jest Konstytucja V Republiki Francuskiej, która została przyjęta w referendum w październiku 1958 r. W systemie tym naczelnym organem władzy jest Prezydent Republiki. Jest on arbitrem narodowym, stąd system ten nazywany jest systemem arbitrażu prezydenckiego, systemem neoprezydenckim, półprezydenckim lob prezydencko-parlamentarnym.

Początkowo, do roku 1962, Prezydent był wybierany przez 70 000 elektorów – przedstawicieli organów uchwałodawczych samorządowych. Następnie zmieniono zasady wyboru głowy państwa wprowadzając wybory bezpośrednie.

Prezydent Republiki Francuskiej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji i przez arbitraż ma zapewnić prawidłowe funkcjonowanie władz. Nie odpowiada politycznie i karnie, a jedynie ponosi odpowiedzialność za zdradę przed Trybunałem Sprawiedliwości.

Prezydent Francji cieszy się następującymi prerogatywami:

·         powołuje premiera i przyjmuje jego dymisję

·         powołuje na wniosek premiera członków rządu

·         podpisuje ordonansy, czyli akty rządu z mocą ustawy wydawane na podstawie pełnomocnictw Parlamentu

·         podpisuje dekrety normatywne

·         promulguje ustawy

·         w razie uznania niecelowości ustawy może odmówić jej i zażądać w ciągu 15 dni jej ponownego uchwalenia. Powtórne uchwalenie ustawy nakłada na Prezydenta obowiązek jej podpisania lub, w razie powzięcia wątpliwości co do konstytucyjności ustawy, do skierowania jej do rozpatrzenia w Radzie Konstytucyjnej

·         otwiera i zamyka sesje nadzwyczajne Parlamentu

·         wygłasza orędzia do Parlamentu

·         może rozwiązać Izbę niższą Parlamentu

·         powołuje na stanowiska cywilne i wojskowe

·         mianuje 3 z dziewięciu członków Rady Konstytucyjnej i przewodniczy tej Radzie

·         jest stróżem niezawisłości sądów, przewodniczy Najwyższej Radzie Sądownictwa i mianuje jej członków

·         stosuje prawo łaski

·         reprezentuje państwo na zewnątrz, ratyfikuje umowy międzynarodowe i mianuje ambasadorów

·         przewodniczy posiedzeniom rządu i innym radom i komitetom

·         ma prawo wprowadzenia stanu wyjątkowego w sytuacji, którą uzna za kryzysową. Ma możliwość podejmowania wszelkich decyzji uznanych za konieczne. Może wtenczas wydawać akty z mocą ustawy. W okresie stanu wyjątkowego nie może właściwie tylko zmienić Konstytucji

·         ma prawo zarządzić referendum w sprawie każdego projektu ustawy, który mógłby dotyczyć organizacji władzy politycznej, umowy międzynarodowej itp.

Akty prawne Prezydenta są kontrasygnowane przez premiera i właściwych ministrów, którzy ponoszą za nie odpowiedzialność.

Elementem władzy wykonawczej we Francji jest Rada Ministrów. Na jej czele stoi premier. Do jego uprawnień należą:

·         prawo kierowania do Prezydenta wniosku o powołanie ministrów i innych funkcjonariuszy publicznych

·         może wszcząć postępowanie przed Radą Konstytucyjną w celu uznania ustawy lub umowy międzynarodowej za niezgodną z Konstytucją

·         stoi na czele administracji i koordynuje działanie ministrów

·         przeprowadza przez Parlament projekty ustaw rządowych

·         ma prawo inicjatywy prawodawczej

·         wydaje akty wykonawcze na podstawie ustaw i w celu ich wykonania (to samo prawo przysługuje rządowi)

W omawianym systemie politycznym rząd (Rada Ministrów) musi cieszyć się zaufaniem Parlamentu.

Parlament Republiki Francuskiej jest dwuizbowy (Zgromadzenie Narodowe i Senat). Do jego kompetencji należą te sprawy, które wyraźnie wskazano w Konstytucji jako należące do kompetencji tego organu. Reszta działalności prawotwórczej należy do rządu lub premiera. Parlament nie może ani uchylić, ani zmienić aktów rządu.

Zgromadzenie Narodowe wybierane jest w głosowaniu tajnym, powszechnym, bezpośrednim, równym w systemie większości bezwzględnej. Kadencja tego ciała trwa 5 lat. Liczy ono 575 deputowanych.

Senat liczy 322 senatorów, których kadencja trwa 9 lat. Co 3 lata następuje wymiana 1/3 składu Izby. Senatorowie wybierani są przez deputowanych struktur samorządowych.

Pomimo, iż z założenia obie izby Parlamentu we Francji mają być równoważne, to jednak w rzeczywistości Zgromadzenie Narodowe ma przewagę nad Senatem. W razie sporu między Zgromadzeniem Narodowym i Senatem powoływana jest komisja parytetowa, która w razie nie rozwiązania sprawy zwraca się do Zgromadzenia Narodowego o podjęcie ostatecznej decyzji.

Zgromadzenie Narodowe ma monopol na rozpoczęcie dyskusji nad budżetem. Na uchwalenie ustawy ma 40 dni (Senat ma na to 20 dni).

W przeciwieństwie do Zgromadzenia Narodowego Senat nie pociąga do odpowiedzialności politycznej, nie może żądać zwołania nadzwyczajnej sesji Parlamentu.

Obowiązuje zakaz łączenia stanowiska deputowanego w obu izbach oraz stanowiska deputowanego w którejkolwiek izbie z członkostwem w rządzie.

W każdej izbie istniało 6 komisji stałych. W obu Izbach funkcjonują kluby. Do stworzenia klubu w Zgromadzeniu Narodowym konieczne jest 20 deputowanych, zaś w Senacie 15.

Parlament we Francji pełni następujące funkcje:

·         funkcja ustrojodawcza

W ramach tej funkcji Parlament ma kompetencję zmiany Konstytucji i uchwala ustawy organiczne, czyli ustawy o wyższej niż zwykłe mocy, regulujące materie ustrojowe

·         funkcja ustawodawcza

Polega na prawie Parlamentu do uchwalania ustaw zwykłych (enumeratywne wyliczenie zakresu ustawowego). Rząd może zwrócić się do Parlamentu o upoważnienie do wydawania ordonansów z mocą ustawy.

·         funkcja kontrolna

Przejawia się w kompetencji Zgromadzenia Narodowego do uchwalenia votum nieufności rządowy. Nadto powołanie rządu wymaga uzyskania votum zaufania Zgromadzenia Narodowego (w razie braku votum zaufania Prezydent zarządza nowe wybory lub rozwiązuje rząd). Deputowani mogą zadawać pytania członkom rządu.

Doniosłe znaczenie w systemie ustrojowym Francji ma Rada Konstytucyjna. Jest to organ kontroli konstytucyjności ustaw. Kontrola prawowana przez ten organ ma charakter ochrony prewencyjnej. Rada ta powoływana jest na okres 9 lat, składa się z 9 członków (po trzech powołują Prezydent, Senat i Zgromadzenie Narodowe). W kompetencji Rady leży także rozpatrywanie protestów wyborczych, ogłaszanie wyników głosowania, badanie prawidłowości przebiegu i ważności referendum oraz badanie zgodności regulaminów Izb Parlamentu z Konstytucją.

Wysoki Trybunał Sprawiedliwości jest organem wymiaru sprawiedliwości. Do jego kompetencji należy sądzenie Prezydenta i rządu za zdradę stanu, zbrodnie oraz występki popełnione w ramach sprawowanej funkcji. Prezydenta stawia w stan oskarżenia Parlament uchwałą podjętą przez obie Izby bezwzględną większością głosów ogółu składu. Prawo do skargi na ministra przysługuje każdemu obywatelowi.

Najwyższa Rada Sądownictwa jest organem dbającym o jakość wymiaru sprawiedliwości we Francji. Przewodniczy jej Prezydent, zaś jej wiceprzewodniczącym jest minister sprawiedliwości. Skład się z dwóch sekcji: sędziowskiej i prokuratorskiej. Bierze udział w powoływaniu sędziów, prokuratorów. Ma kompetencje w sprawach dyscyplinarnych.

Rada Gospodarcza i Społeczna jest organem neokorporacyjnym uwzględnionym w Konstytucji. Jest to organ doradczy rządu składający się z 200 osób. Opiniuje projekty ordonansów, ustaw i dekretów. W jego skład wchodzą przedstawiciele różnych organizacji społecznych reprezentujących kapitał i pracę (pracodawcy, urzędnicy i inni).

1