System polityczny - final.doc

© Anna Ciosek. Justyna Mosoń, Łukasz Zera 2007                           

System polityczny –

– to ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych – formalnych i nieformalnych – uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.

I. Konstytucja: istota, znaczenie, konstytucje w historii polski.                                                        [3.X.2006]

Konstytucja

łac. ‘constituere’: ustanawiać, urządzać

Ustawa zasadnicza, którą charakteryzuje:

a.      szczególna moc prawna

- najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa

- inne akty prawne nie mogą być z nią sprzeczne

- inne akty prawne służą realizacji postanowień konstytucji

b.               szczególna treść – reguluje podstawy funkcjonowania państwa

c.               specjalny tryb uchwalania i zmiany konstytucji -oraz szczegółowy tryb zmiany określonych rozdziałów K

Konstytucje w historii Polski:

1.                  Konstytucja majowa – 3. maja 1791 r.

2.                  Księstwo Warszawskie – 22. lipca 1807 r.

3.                  Konstytucja Królestwa Polskiego z 27. listopada 1815 r.

4.                  Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej z 22. listopada 1918 r.

5.                  Uchwała z dn. 20. lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa, tzw. Mała Konstytucja

6.                  Konstytucja marcowa – 17. marca 1921 r.

7.                  Konstytucja kwietniowa – 23. kwietnia 1935 r.

8.                  Mała Konstytucja z 19. lutego 1947 r.

9.                  Konstytucja z 22. lipca 1947 r.

10.             Mała Konstytucja z 17. października 1992 r.*

11.             Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2. kwietnia 1997 r.

*ostry spór kompetencyjny między rządem a prezydentem (urząd przywrócony w 1989r); prezydent desygnował 3 ministrów: MON, MSZ, MSW

Struktura aktualnie obowiązującej w Polsce Konstytucji:

1.                  Preambuła

2.                   Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela

3.                   Źródła prawa

4.                   Sejm i Senat

5.                   Prezydent RP

6.                   Rada Ministrów i administracja rządowa

7.                   Samorząd terytorialny

8.                   Sądy i trybunały

9.                   Organy kontroli państwowej i ochrony prawa

10.              Finanse publiczne

11.              Stany nadzwyczajne

12.              Zmiana Konstytucji

13.              Przepisy przejściowe i końcowe

Zasady ustrojowe RP (naczelne) [system parlamentarno gabinetowy]:                                          [10.X.2006]

1.      Z demokratycznego państwa prawnego

·         wolne wyboryàdla wszystkich uprawnionych obywateli; różne możliwości wyboru; każdy po spełnieniu kryteriów może kandydować

·         Parlament à tworzenie prawa, wyraziciel/przedstawiciel woli ludu, prawa ustanawiane a nie dekretowane

·         podział władz (Locke, Monteskiusz)

·         legalizm – formalne procedury prawne na pierwszym miejscu [skrzywienie – rządy prawników]; dobre uporządkowanie kompetencji instytucji gwarantuje stabilność państwa

·         niezawisłość sądów i niezależność sędziów (sędziowie zależą tylko od prawa)

·         konstytucjonalizm – prymat K. nad innymi ustawami

·         gwarancja prawi i obowiązków obywatelskich – instytucje ich broniące

·         wolność i niezależność mediów

·         zasada nie działania prawa wstecz (lex retro non agit)

2.      Zasada sprawiedliwości społecznej – filozofia klasyczna: każda sprawa jest społeczna, bo dotyczy więcej niż jednej osoby.

3.      Zasada zwiechrznictwa Narodu (naród suwerenem).

4.      Zasada jednolitej formy państwa (państwo unitarne).

5.      Zasada trójpodziału władz

6.      Zasada pluralizmu

7.      Zasada subsydiarności (pomocniczości): „Państwo ma się nie wcinać w to, co obywatele robią, póki obywatele radzą sobie samiJ”.

8.      Społeczna gospodarka rynkowa jako podstawa ustroju gospodarczego

II. Władza ustawodawcza w RP. Struktura wewnętrzna, wybory i kadencja,

kompetencje, przebieg procesu ustawodawczego.

Władzę ustawodawczą w Polsce na podstawie art. 95 Konstytucji sprawują Sejm i Senat (obecnie V kadencja)

Organizacja Sejmu i Senatu:

Kadencja:

Rozpoczyna się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczny posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednocześnie skrócenie kadencji Senatu

Wybory:

Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent RP nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu. Wybory wyznaczane są na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu

Posłowie i senatorowie:

- kandydatów zgłaszają partie polityczne oraz wyborcy

- nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu

- zasady i tryb określony w odpowiednich ustawach

- Mandatu posła (senatora) nie można łączyć jednocześnie z funkcją Prezesa NBP, Prezesa NIK, RPO, RPDz i zastępców, członka RPP, członka KRRiTV, ambasadora, oraz za zatrudnieniem w kancelarii Prezydenta RP, Kanc. Sejmu, Kanc. Senatu oraz w administracji rządowej (zakaz nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w adm. Rządowej.

- posłem (senatorem) nie może zostać: sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusze służb ochrony państwa

- - czynności posłów (senatorów) mają charakter jawny (oprócz szczególnych przypadków!)

- Sejm: klub – min. 15 posłów, koło – min. 3 posłów; mniejszość niemiecka jako posłowie niezrzeszeni

Funkcje Sejmu i Senatu:                                                                                                                                            [17.X.2006]

·         ustrojodawcza (bo Konstytucja i ordynacja wyborcza jest tworem parlamentu)

·         ustawodawcza

·         kreacyjna – uczestniczy w procesie formowania (kreacji) rządu i wybierania innych władz: NBP, NIK itp.

·         kontrolna (tylko Sejm!) nadzoruje/kontroluje pracę władzy wykonawczej, np. poprzez votum nieufności/zaufania, przyjmowanie sprawozdań z prac)

Status polskiego parlamentarzysty:

1.      Tzw. „wolny mandat” – poseł/senator w myśl prawa nie jest reprezentantem swoich wyborców, ale całego Narodu!, jego elektorat nie może go odwołać, nie jest związany żadnymi restrykcjami swoich wyborców, partia nie ma prawa wymuszać posłuszeństwa na głosowaniach od swoich posłów/senatorów

2.      Incompatibilia – niepołączalność mandatu z określonymi funkcjami* (nie można łączyć mandatu posła i senatora)

*Mandatu posła (senatora) nie można łączyć jednocześnie z funkcją Prezesa NBP, Prezesa NIK, RPO, RPDz i zastępców, członka RPP, członka KRRiTV, ambasadora, oraz za zatrudnieniem w kancelarii Prezydenta RP, Kanc. Sejmu, Kanc. Senatu oraz w administracji rządowej (zakaz nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w adm. Rządowej.

posłem (senatorem) nie może zostać: sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusze służb ochrony państwa

3.      Konstytucyjne ograniczenie dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej, jeśli osiąga korzyści ze środków państwowych (skarbu Państwa)

4.      Rejestr korzyści – ujawnianie korzyści majątkowej parlamentarzystów i ich małżonków, prowadzone przez Marszałka Sejmu/Senatu:

·         o stanowiskach i zajęciach, z których otrzymuje wynagrodzenie (z tytułu umowy o pracę, działalności gospodarczej)

·         darowizny, honoraria etc.

5.      Immunitet

a.                  materialny – dotyczy pełnionych obowiązków, poseł/senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za podjęte decyzje (głosowania); naruszenie Regulaminu rozpatrują wewnętrzni Izby.

b.                  formalny (procesowy) – nawet jeżeli parlamentarzysta zostanie skazany, a nie orzeknie się zakazu pełnienia funkcji publicznych, nie traci mandatu; w trakcie kadencji poseł (senator) nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu, chyba że wyrazi na to zgodę

c.                  nietykalność - nie może być aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania (o zatrzymaniu należy niezwłocznie powiadomić Marszałka Sejmu który może nakazać natychmiastowe zwolnienie)

6.      Uposażenie (kwotą bazową uposażenia jest wynagrodzenie podsekretarza stanu, podlega opodatkowaniu z tytułu podatku dochodowego) i  dieta (pokrycie kosztów ponoszonych z tytułu wykonywanej funkcji w Parlamencie, 30% uposażenia) oraz dodatki (za prace w komisjach i pełnione tam funkcje):

może pełnić mandat zawodowo (np. bezpłatny urlop w miejscu pracy) – otrzymuje uposażenie wraz z dietą; gdyby pozostał w miejscu pracy otrzymuje tylko dietę

7.      Przywileje:

a.      uprzywilejowana informacja – parlamentarzysta ma prawo do informacji od różnych podmiotów, jeśli tanie narusza dóbr osobistych

b.      interwencja w organach władzy, przedsiębiorstwach i organizacjach społecznych – w ramach wykonywanych obowiązków nie naruszając rzecz jasna dóbr osobistychJ)

c.      prawo do bezpłatnego transportu publicznego (przejazdy, przeloty)

d.      bezpłatna korespondencja (na „firmowym” papierze i kopertach), dzienniki urzędowe i druki sejmowe.

Instytucje pomocnicze parlamentu:

1.      Kancelaria Sejmu/Senatu: np. Biuro legislacyjne badające legalność projektów ustaw

2.      Biblioteka i Wydawnictwo Sejmowe

3.      Hotel Poselski

4.      Straż Marszałkowska

5.      Biuro finansowe                                           etc.

...