Merkantyliści uważali, że:
*źródłem bogactwa pochodzącego z zagranicy jest rozwinięty eksport przewyższający import (dodatni bilans handlowy),
*kraje europejskie bezpośrednio ze sobą konkurują,
*kraj, który ma najwięcej bogactwa, wygrywa tę konkurencję,
*dobrobyt i siła są ze sobą ściśle połączone - siła narodowa w systemie międzynarodowym w dużej *mierze wywodzi się z dobrobytu, dobrobyt jest niezbędny do kumulowania siły,
*kruszec złoty i srebrny jest synonimem bogactwa,
*Pewne aktywności ekonomiczne są bardziej istotne od innych.
Głównym wnioskiem płynącym z tych reguł – reguł, które przez całe stulecia określały stosunki międzynarodowe – było to, że kluczowym elementem w powiększeniu przez dany kraj swoich zasobów metali szlachetnych jest korzystny bilans handlowy.
Policyści – głosili teorię, że podstawowym celem państwa jest zapewnienie szczęścia i dobrobytu
do osiągnięcia tego celu powinna dążyć wszelkimi dostępnymi środkami. Wg policystów – policja nie powinna ograniczać się do zapewnienia porządku i bezpieczeństwa publicznego.
Program kameralistów, a głownie policystów zakładał umocnienie państwa policyjnego – stojącego ponad społeczeństwem i działającego „dla ludu” ale „bez ludu” , a nawet wbrew woli społeczeństwa.
Do czołowych policystów zalicza się: G.H. von Berga – 1765-1843; J.P. Harla – 1772-1842 i L.H Jacoba – 1759-1827.
Liberalizm. Doktryny liberalne rozwinęły się od połowy XVIII w. Istotą założeń liberalnych było nie państwo i nie społeczeństwo (jako całość), lecz jednostka. Zakładano, że jednostka powinna dysponować pełną wolnością
Liberałowie uważali, że podstawą wolności jest nieograniczone prawo posiadania i dysponowania własnością prywatną
Liberalizm polityczny – głosił hasła swobód politycznych dla jednostki i ograniczenia działalności państwa do tzw. triady – wojska, policji i sądownictwa
Czołowymi przedstawicielami liberalizmu byli: Monteskiusz, A. Smith, J. Bentham, J.S. Mill i H.Spencer
Liberalizm gospodarczy – postulował wycofanie się państwa oraz organizacji gospodarczych i politycznych ze wszystkich form oddziaływania na życie gospodarcze i społeczne, pozwalając jednostkom gospodarującym na pełną swobodę działania (stosowanie do ich własnych interesów)
Głosił reguły kapitalizmu wolnokonkurencyjnego
Doktryna ta powstała w Anglii na przełomie XVII i XVIII w. jej pierwszymi przedstawicielami byli D. North, D. Hume, A. Smith i D. Ricardo
Fizjokratyzm – doktryna powstała we Fr. W drugiej połowie XVIII w., jako teoria ekonomiczna. Za jego twórcę uważa się F. Quesnay. Podstawą filozoficzną, poglądów fizjokratów było prawo natury („przodek naturalny” wolność osobista, swoboda działania, wolna konkurencja, interes własny jako główny bodziec działalności gospodarczej). Fizjokraci postulowali ograniczenia interwencji państwa w sferę ekonomiczną. Państwo nie powinno wspierać przemysłu (bo nie wytwarza on nowej wartości). Za jedyne źródło bogactwa uznawali rolnictwo i pracę w rolnictwie. Do głównych przedstawicieli tego kierunku w Polsce zaliczamy: A. Popławskiego, H. Stroynowskiego. Fizjokraci negowali nauki kameralistów i policystów.
Max Weber (1864 – 1920 – niemiecki uczony) pojmował biurokrację w sposób emocjonalnie neutralny. Rozumiał ja jako typ administracji bez wad. W tym znaczeniu podstawowymi cechami systemu biurokratycznego były:
Zawodowy charakter administracji
Pionowy i poziomy podział pracy oraz związana z nimi specjalizacja
Hierarchiczna struktura władzy
Obowiązywanie formalnych i generalnych reguł określających zachowanie na poszczególnych stanowiskach.
Zawodowy charakter adm. Biurokratycznej Rozpatrywał w dwóch aspektach tj.:
Źródła utrzymania – czyli pełnienie funkcji adm. jest zawodem i stanowi wyłączne lub podstawowe źródło utrzymania urzędnika. Z tego tytułu otrzymuje on stałe uposażenie z reguły pieniężnie.
Zawodowe przygotowanie – tzn. pełnienie funkcji administracyjnych wiąże się z odpowiednim wykształceniem teoretycznym urzędnika – uzyskanym (przed objęciem urzędu albo w trakcie urzędowania). Urzędnicy są fachowcami swej dziedzinie adm.
SPECJALIZACJA – oznaczała, że urzędnicy i zespoły urzędników specjalizują się w załatwianiu określonych kategorii spraw i wyróżniano:
Poziomy podział pracy polegający na rozgraniczeniu zadań urzędników i zespołów tego samego szczebla. Następował wg. Kryterium rzeczowego – czyli spraw jednego wycinka życia społecznego, gospodarczego, politycznego.
Pionowy podział pracy odnosił się do urzędników i zespołów urzędników różnych szczebli. Zadania na poszczególnych szczeblach organizacyjnych powinny być tak sprecyzowane ale nie dochodziło na tym tle do kolizji sporów kompetencyjnych, które prowadzą zarówno do załatwienia sprawy w tym sporów: - pozytywnego (każdy szczebel może załatwić sprawę) -negatywnego ( gdy żaden szczebel nie chce zając się sprawą).
Hierarchiczna struktura władz. Łączyła się z pionowym podziałem (podległością) urzędników i (zespołów) wyższemu szczeblowi (w hierarchii). Podległość miała charakter:
Osobowy. Urzędnik zależny jest od przełożonego w zakresie: nominacji, uposażenia, nagród, zwolnienia ze stanowiska.
Podległość służbowa. To podporządkowanie się poleceniom służbowym przełożonego (niewykonanie poleceń naraża na sankcje – chyba, że polecenie jest sprzeczne z prawem).
Hierarchiczny system biurokratyczny – łączy się z centralizacją władzy. Wówczas to centralne organy kierują bezpośrednio lub pośrednio całą pracą terytorialnego aparatu adm. (jak w socjalizmie).
NORMY GENERALNE.
Są niezbędne dla funkcjonowania systemu biurokratycznego. Umożliwiają one działalność adm. w państwie. Nie można kierować działalnością państw w drodze indywidualnych poleceń służbowych, w sposób jednolity i sprawny. Cechy adm. biurokratycznej wystąpiły już w monarchiach stanowych – na szczeblu centralnym. W pełni ukształtowały się w monarchii absolutnej natomiast brak ich było w państwie feudalnym.
Główne cechy i granice administracji w XIX w.
Cechy działalności:
*Zasada resortowości – ukształtowała się już w czasach Ludwika XIII i Ludwika XIV. Charakteryzuje się podziałem administracji na niezależne od siebie struktury organizacyjne (resorty). Początkowo na czele administracji stały organy kolegialne a od XIX w. jednoosobowi ministrowie. Zasada ta przyjęła się w większości państw europejskich.
*Zasada centralizacji i decentralizacji – pierwsza oznacza skupienie władzy w organach centralnych i naczelnych (typowa dla monarchii absolutnych i państw policyjnych). Druga charakteryzuje rozdziałem władzy pomiędzy organy centralne i lokalne (terytorialne). Z centralizacją wiąże się zależność osobowa (przyjmowanie do służby, mianowanie lub dysponowanie osobą) i służbowa (upoważnienie do wydawanie poleceń służbowych, zlecanie kierunków działania). Decentralizacja to brak zależności osobowych i służbowych – dominuje samodzielność i niezależność podmiotów.
*Zasada koncentracji i dekoncentracji – wiążą się ściśle z centralizacją i decentralizacją. Koncentracja ma miejsce wówczas, gdy następuje skupienie decyzji na najwyższych szczeblach administracji (z reguły w ręku jednoosobowego np. –ministra, wojewody, gubernatora). Dekoncentracja polega na powierzeniu kompetencji administracyjnej organom terenowym i przyznaniu im prawa decyzji oraz ponoszeniu odpowiedzialności za ich podjęcie.
*Zasada hierarchicznego podporządkowania – sięga starożytności (zwłaszcza despotii wschodnich, gdzie panujący posiadał pełną absolutną władzę nad poddanymi. W państwach nowożytnych występowała w monarchii absolutnej. Panujący mieli prawo do obsadzania stanowisk, awansowanie, karania oraz wydawania organom niższego szczebla wiążących dyrektyw (podległość służbowa). Występuje tu brak niezawisłości organów podległych w stosunku do nadrzędnych np. jak we Francji napoleońskiej, Księstwie Warszawskim. Zasada ta wiąże się z zasadą centralizacji i koncentracji.
*Zasada kolegialności i jednoosobowego kierownictwa .
**Zasada kolegialności – charakterystyczna była dla administracji XVII i XVIII w. Decyzję podejmowano większością głosów (obecnych na posiedzeniu). Kolegialność miała zapewniać samokontrole, ograniczenie korupcji i utrudniać działania administracyjne sprzeczne z prawem. W ten sposób ograniczano wpływy polityczne na władze najwyższe. Jednak zasada ta charakteryzuje się wydłużeniem czasu załatwiania spraw administracyjnych.
**Zasadę jednoosobowości wprowadzono na początki XIX wieku wzorując się na rozwiązaniach francuskich. Oparto ją na upoważnianiu do podejmowania decyzji(oraz odpowiedzialności za decyzje) jednej osoby – najczęściej stojącej na czele określonego organu administracyjnego (np. ministra). Pozwoliło to na przyspieszenie załatwiania spraw kosztem arbitralności rozstrzygnięć.
*Zasada biurokratyzmu – wystąpiła już w okresie monarchii absolutnej. Max Weber przypisał biurokratyzmowi zawodowy charakter, hierarchiczność struktury władzy, specjalizację w załatwianiu spraw, tworzenie norm generalnych mających ujednolicić działalność aparatu administracyjnego. Dzisiaj ta zasada kojarz się z wadami administracji.
Granice działalności administracji w XIX wieku – określają je dwie zasady: legalności i odpowiedzialności
*Zasada legalności (praworządności) – polega na związaniu administracji prawem. Przestrzegania prawa (przez administrację i monarchę) domagali się już fizjokraci w ramach programu absolutyzmu praworządnego. Ograniczał ją brak niezawisłej kontroli administracji z ustawami oraz czuwanie nad tą zgodnością – przez niezawisłe sądy administracyjne.
*Zasada odpowiedzialności – polega na odpowiedzialności zarówno urzędnika jak i państwa za szkody wyrządzone obywatelowi przez administrację (w okresie monarchii absolutnej jednostka była bezbronna wobec nadużyć prawa przez administrację. Dopiero francuska doktryna rewolucyjna spowodowała, że za szkody wyrządzone obywatelom przez organy administracyjne to państw ponosi określone skutki prawne. Obowiązek odszkodowania gwarantował lepszą ochronę obywateli, a jednocześnie wpływał na sprawniejsze funkcjonowanie administracji.
FRANCJA
W 1789r. wprowadzono czterostopniowy podział kraju [departament, dystrykt; kanton; gmina- jedna dla miasta i wsi- dawnej parafii],
Władze adm. Działały kolegialnie, a ich członków wybierali obywatele posiadający czynne prawo wyborcze.
Zakres działania władz obejmował sprawy własne i poruczone przez państwo.
Na czele poszczególnych szczebli podziału adm. kraju stały wieloosobowe (kolegialne) organy uchwalające w postaci:
- Rady departamentalne ( w departamencie) w liczbie 36 osób i obradowały raz w roku,
-Rady dystryktu [ w dystrykcie] składały się z 12 osób.
-Rady municypalne [ w gminach] w składzie od 3 do 21 osób, które obradowały raz w miesiącu. W gminach istniały również rady generalne składające się z członków rady municypalnej oraz grupy obywateli cieszących Się społecznym zaufaniem tzw. Notabli.
- Kantony- pełniły rolę okręgów wyborczych oraz funkcjonowało w nich sądownictwo adm.
Wybory do rad departamentalnych i dystryktu były pośrednie [dwustopniowe]
W 1791 roku uchwalono pierwszą konstytucję [jako dzieło rewolucji w której do dzisiaj dokonano 15 zmian].
Sankcjonowała ona władzę jednostki i stała się podstawą ustroju Francji.
W okresie napoleona I- rozbudowano instytucję sądowe i adm. Po zamachu stanu rządy obejmuje Napoleon Bonaparte Tworzy on adm. Na nowoczesnych zasadach. Nową adm. We Francji wprowadzono ustawą z 17 lutego 1800r.Zrywała ona z kolegialnością i obieralnością organów adm. Całą administrację [ od początku XIX w.] oparto na zasadach -centralizmu, -biurokratyzmu, -podziału resortowego, -hierarchiczności struktur ,-jednoosobowego zarządu [ decyzje podejmuje konkretna osoba]. Kraj podzielono na departamenty, okręgi, kantony [wyłącznie dla celów skarbowych i sądowych] oraz gminy. Francuska adm. Centralna-[ z okresu Napoleona Bonaparte] składała się z :-cesarza [ pierwszego konsula] – jako głowy państwa, -ministrów-Rady Stanów- Rada Stanu pełniła rolę sądownictwa adm. W drugiej instancji. Francuska adm. Lokalna [ terytorialna- z początku XIX w.]- składała się z :- Prefekta- jako zaufany przedstawiciel rządu, który stał na czele departamentu.. Nadzorował całą administrację ( z wyjątkiem sądownictwa, szkół, wojska i poczty]. - Podprefekt- który stał na czele okręgu [dystryktu]- mianowany przez 1 kunsula. Służbowo podlegał prefektowi. Działał wyłącznie na jego zlecenie prefekta. [praktycznie „skrzynka na listy’’- pośrednik między prefektem a obywatelami.
ANGLIA
Początki angielskiego „gabinetu ministrów’’ należy upatrywać Tajnej Radzie Królewskiej utworzonej u schyłku XVII wieku.
Od zasiadania na tronie dynastii hanowerskiej [ początek XVIII] – przedstawiciele jej [jako cudzoziemcy] nie znali języka i zasad rządzenia Anglią. Przewodniczenie obradom gabinetu przekazywali ministrowi [ zwykle Kanclerzowi Skarbu albo Pierwszemu Lordowi Admiralicji]. Z czasem zaczęto zwać go „pierwszym ministrem’ [ prime minister-premier]. Stopniowo zyskiwał on zwierzchnictwo nad członkami gabinetu. Miała charakter biurokratyczny wg. Wzoru francuskiej monarchii absolutnej.
Sekretarze stanu w liczbie-2 ] dzielili się sprawami wg. Kryterium terytorialnego [ aż do 1782r.].
Angielską administracją centralną do XVII w. kontrolował parlament [ co odróżniało ją od innych monarchii absolutnych].
W Anglii minister, a nawet urzędnik mógł być skazany przez parlament [ Izbę Lordów] na wniosek Izby Gmin [ izby niższej] za złamanie prawa w toku urzędowania.
Kontrola parlamentarna polegała na tym, że minister odpowiadał za sprawy polityki własnej i króla [ wg. maksymy „król nie mógł działać sam” i nie mógł działać źle- działał za radą ministra].
Podstawowymi jednostkami podziału terytorialnego kraju były hrabstwa, którym nie zarządzały władze centralne.
Hrabstwami-zarządzali sędziowie pokoju [ było ich ośmiu ]. Nie podlegali władzy centralnej, chociaż formalnie mianował ich monarcha.
Sędzią pokoju zostać mógł wyłącznie właściciel ziemski zamieszkały w hrabstwie i dysponujący odpowiednim majątkiem.
Ich odwołanie [przed upływem kadencji] było praktycznie niemożliwe.
Obowiązki swoje pełnili honorowo [bezpłatnie]. Organy lokalne nie podlegały nadzorowi władzy centralnej, ale odpowiadały przed wyborcami. Natomiast za naruszenie prawa odpowiadały przed sądami powszechnymi.
Kontrolę nad adm. Lokalną w Anglii sprawowały tylko sądy powszechne. W 1835r. dokonano reformy adm. Lokalnej i wprowadzono samorząd w postaci:
-rady miejskie- w miastach [ wybierany demokratycznie[ jako organy uchwalające;
-burmistrzów i ławników- jako organy wykonawcze [wybierane przez radę],
-Samorząd hrabstw- powołano w 1888r., jako organ pochodzący z wyboru i oddzielone od wymiaru sprawiedliwości.
Rady hrabstw przyjęły adm. [ utworzono 52 rady, sędziowie pokoju zachowali jedynie uprawnienia sądownicze].
Kolejna reforma z 1894 roku wprowadziła trójstopniowy podział adm. Na hrabstwo, dystrykt [miejskie i wiejskie] oraz parafię.
Powołano w tych jednostkach: -rady dystryktów -rady parafialne [ w większych parafiach].
USA
Adm. Federalna od początku była biurokratyczna, ale słabsza niż brytyjska. Kontrolował ją Kongres.
Prezydent i wyżsi urzędnicy federalni odpowiadali za naruszenie prawa przed Kongresem USA.
Brak tradycji feudalnych przyczynił się do utworzenia adm. USA z cechami demokratycznymi.
Przejęto wzory samorządu terytorialnego angielski i połączono je z wyborami.
Urzędy adm. Poszczególnych stanów [ od gubernatorów- władzy wykonawczej, do urzędów gminnych- hrabstw- na południu] obsadzano w drodze wyborów bezpośrednich [ z wyjątkiem wyższych urzędników , których powoływał prezydent – na czas określony lub dożywotnio np.- sekretarzy stanu].
Po objęciu prezydentury przez A.Jacksona- w 1829r. w adm. Federalnej wprowadzono tzw. „ system lupów’’ [ spoils system].
Uważano, że „ nikt nie jest stworzony dla urzędu ani urzędu nie tworzy się dla nikogo.” Zarządzanie jest proste i każdy może je wykonywać.
SZWECJA
Szwecja przyjęła rozwiązania adm. Zbliżone do angielskich. Jednak była ona w dużym stopniu zdecentralizowana przez samorząd terytorialny. W odróżnieniu od angielskiej adm. Szwedzką nadzorowały władze centralne.
Szwedzka adm. Centralna miała charakter biurokratyczny i podlegała również kontroli parlamentu. Jednak szczegółowe rozwiązania dot. Jej funkcjonowania w obu krajach były odmienne.
W XVIII w. w Szwecji występował rozdział między – rządem , a adm. Centralną [ były to zupełnie odmienne organy].
W latach 1719-1772- członków rządu szwedzkiego [ Radę Stanu] nie powoływał monarcha, ale wybierał parlament. Członkowie rządu nie stali na czele resortów.
Adm. Centralną sprawowały organy kolegialne na czele z prezesami. Kolegia podlegały Radzie Stanu jako całości [ a nie poszczególnym członkom]. Takie rozwiązanie było niespotykane w żadnym w krajów w XVIII.
RZECZPOSPOLITA POLSKA
Zastój w rozwoju adm. Wynikał ze słabości gospodarczej i politycznej Polski. Demokracja Szlachecka (sejmiki, zjazdy szlachty) i brak jednolitej oraz silnej władzy króla osłabiały państwo. Pogarszała ten stan praktyka sprzedawalności urzędów, z których dochody w większości trafiały w prywatne ręce („Obwencje”). Monopol szlachty na dostęp do urzędów i wysoka ich cena w praktyce wykluczały fachowość aparatu administracyjnego.
W Koronie – na szczeblu centralnym brakowało stałego kolegium rządowego. Nie potrafiły powołać go ani elekcyjny król (pozbawiony władzy), ani szlachecki Sejm (wprawdzie decydujący o wszystkim ale sparaliżowany przez liberum veto)
W Rzeczypospolitej – marszałkowie, kanclerze, podskarbiowie oraz hetmani nie byli zaliczani do ministrów, mimo, że działali samodzielnie. Zarząd terytorialny spoczywał w rękach sejmików szlacheckich i dożywotnich urzędników ziemskich (wojewodów, kasztelanów, a głównie starostów). Na przełomie XIV-XV w. starostowie stanowili „ramię królewskie” i w pełni podlegali królowi. W późniejszym czasie ich status upodobnił się do statusu starszych urzędników terytorialnych. Brakowało wtedy racjonalnego podziału pracy, a zakres działań adm. Określał zwyczaj. Podział terytorialno-administracyjny RP był nieuporządkowany. Po unii lubelskiej początkowo występował znaczący podział na Koronę i Litwę, który z czasem uległ zatarciu. Utrwalił się jednak podział na prowincje (z powodów praktykularnych) których było 6 (w Koronie: Wielkopolska, Małopolska, Mazowsze, Prusy Królewskie oraz Litwa i Inflanty. Prowincje dzieliły się na województwa. Największą jednostką podziału w Koronie nie było województwa, ale ziemia – stanowiło ją księstwo z okresu rozbicie dzielnicowego (które zachowały odrębności – miały swoją hierarchię urzędniczą i sejmik)
Ziemia odpowiadała województwu z XV w. Na ogół ziemia i województwo pokrywały się (np. Ziemia Dobrzyńska), ale czasami stanowiła część składową województwa (województwo mazowieckie czy ruskie) albo była tylko wyodrębniona w ramach województwa. Powiaty w Polsce wprowadzono w XIV w. dla potrzeb sądownictwa szlacheckiego. Z czasem uzyskały one odrębność podatkową i adm. Wraz z odrębną hierarchią urzędniczą (w jej składzie nie było jednak starosty). Okręg starościński był zawsze większy od powiatu, nawet w Małopolsce (gdzie było najwięcej starostów) a władza rozciągała się na 2-3 powiaty.
Komisje skarbowe zgodnie z ideami kameralistów zajmowały się nie tylko zarządem skarbu lecz działały na rzecz rozwoju przemysłu i handlu. Czuwały nad realizacją uchwał sejmowych. Komisje dysponowały łącznie około tysiącem osób z przygotowaniem urzędniczym i były rozmieszczone na terenie całego kraju. Była to pierwsza w Polsce administracja biurokratyczna.
Komisja Edukacji Narodowej – powołano ją w 1773r. jako kolegialne ministerstwo oświaty. KEN powstała ze środków uzyskanych z likwidacji zakonu jezuitów prowadzących większość szkół szlacheckich. Obejmowała swoim zasięgiem zarówno Litwę jak i Koronę. Utworzony system oświaty obejmował nauczanie od szkoły elementarnej do głównej, ale nie wprowadzono powszechnego obowiązku szkolnego, a jedynie powszechność nauczania. Obowiązywał jednolity program nauczania na szczeblach kształcenia.
Rada Nieustająca – została powołana w 1775r. jako pierwsze nowoczesne kolegium rządowe w składzie 36 członków którym przewodniczył król. Projekty decyzji dla członków Rady Nieustającej wykonywały departamenty: Interesów cudzoziemskich, wojskowy, sprawiedliwości, skarbu, dep. Komisji dobrego porządku.
Komisje dobrego porządku utworzono już w 1765r. Składały się z miejscowej szlachty i miały na celu uporządkowanie w miastach wewnętrznej organizacji i finansów, a później zajmowały się nawet zdrowiem ludności. Z działań policji wyłączono szlachtę i ludność od niej zależną.
SEJM CZTEROLETNI
Po zniesieniu w 1789r. Komisji Skarbowej i departamentów Rady Nieustającej powołał 3 kolegialne ministerstwa, wspólne dla całego państwa tzw. Komisje Rządowe (Komisję Skarbu, Wojskową i Policji Obojga Narodów)
Straż Praw – w jej skład weszli ministrowie: Policji, pieczęci, interesów zagranicznych, skarbu, prymas, przewodniczący KEN, marszałek sejmu. Ministrów Straży Praw powoływał król spośród ministrów RP.
Sejm Czteroletni zreformował ustrój większości miast wydając w 1791r. ustawy o miastach królewskich, a później o urządzeniu wewnętrznym miast wolnych RP. Ustawowo określono pojęcie miasta jako zwartego obszaru zabudowanego. Samorząd miał działać w wolnych miastach w postaci: *zgromadzeń i *organu wykonawczego. Nadzór nad działalnością władz miejskich miała Komisja Policji Obojga Narodów.
Konfederacja Targowicka
Po uchwaleniu przez Sejm Czteroletni 3 maja 1791 pierwszej konstytucji ustrojowej, część wpływowej magnaterii nie zamierzała poddać się prawom ustanowionym przez tę konstytucję i 14 maja 1792 zawiązała w niewielkim miasteczku Targowicy na kresach konfederację w celu jej obalenia. Wzięli w niej udział magnaci: generał artylerii koronnej Stanisław Szczęsny Potocki jako marszałek konfederacji koronnej, hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki, hetman polny koronny Seweryn Rzewuski, Zwrócili się w tym celu o pomoc wojskową do carycy, uzyskali ją i 18 maja 1792 na Rzeczpospolitą uderzyła 100-tysięczna armia rosyjska – rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska.
Insurekcja Kościuszkowska (1794r) wprowadzono po raz pierwszy państwową administrację na wsiach. Zapowiedziano podział kraju na dozory obejmujące 1000-1200 gospodarstw rolnych. Dozorem zarządzał dozorca powołany przez komisje porządkowe. Miały czuwać nad realizacją korzystnych dla chłopów postanowień i nadzorować nauczycieli wiejskich oraz dbać o rozwój rolnictwa i ochronę lasów.
pupetek