Z A B U R Z E N I A Z A C H O W A N I A[1].doc Lękowe.doc

Z A B U R Z E N I A    Z A C H O W A N I A

ZABURZENIA LĘKOWE

Wszyscy odczuwamy strach i lęk. Są one częścią ludzkiego doświadczenia. Jeśli jednak strach i lęk przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu, to mówimy o zaburzeniach lękowych.

Omówimy sześć zaburzeń, w których odczuwa się lęk. Fobie i zaburzenia po stresie pourazowym ujęto razem, ponieważ są one wywołane strachem przed jakimś niebezpieczeństwem.

Strach różni się od lęku tym, że obawę budzą konkretne przedmioty, podczas gdy lęk jest uczuciem ogólnej niepewności wobec nieokreślonego zagrożenia. W zaburzeniach fobicznych człowiek boi się czegoś (np. psów), a jego niepokój jest nieproporcjonalny do rzeczywistego niebezpieczeństwa.

W zaburzeniach po stresie pourazowym człowiek doświadcza strachu, czuje się otępiały i ciągle na nowo przeżywa uraz po konkretnym zdarzeniu, w którym spotkał się z faktem lub zagrożeniem śmiercią bądź cierpieniem.

W lęku panicznym, agrofobii i uogólnionych zaburzeniach lękowych człowiek bardzo się boi, choć nic konkretnego mu nie zagraża. W lęku panicznym mamy do czynienia z nagłymi, powtarzającymi się krótkimi napadami obezwładniającego lęku i przerażenia. W agrofobii, która nie jest poprzedzona napadami paniki, człowiek boi się przebywać w miejscach publicznych w obawie, że dozna napadu paniki i nikt nie przyjdzie mu z pomocą.

W zaburzeniach obsesyjno – kompulsywnych mamy do czynienia z niekontrolowanymi, powracającymi myślami i wykonywaniem pozornie bezsensownych rytuałów, aby uchronić się przed uczuciem lęku. Na przykład myśli, że wychodząc z domu nie wyłączył gazu i kilka razy wraca aby to sprawdzić. Tego typu zaburzenia mają charakter nerwicowy.

We wszystkich zaburzeniach lękowych mamy do czynienia ze znacznie wyolbrzymioną wersją normalnych trudności przystosowawczych.

Elementy strachu

Czując niebezpieczeństwo, doświadczamy reakcji strachu, która składa się z 4 aspektów:

1) składniki poznawcze czyli rozpoznanie bezpośredniego zagrożenia życia czy zdrowia, spostrzeganie bezpośredniej, prawie pewnej krzywdy wywołanej przez konkretne, rozpoznawalne zagrożenie;

2) składniki somatyczne – natychmiastowa reakcja organizmu na zagrożenie w postaci  zmian zewnętrznych  (gęsia skórka, blednięcie, pot, napięcie mięśni, rozszerzenie źrenic) oraz zmian wewnętrznych (mobilizacja  autonomicznego układu nerwowego, tzw. reakcja pogotowia nazwana inaczej reakcją walki lub ucieczki której towarzyszy wzrost wydzielania adrenaliny);

3) składniki emocjonalne obejmują poczucie przerażenia, grozy i paniki, ponadto mdłości, drżenia, mrowienia skóry;

4) składniki behawioralne obejmują dwa rodzaje zachowań to jest: mimowolne reakcje niepokoju oraz reakcje sprawcze, które są dowolnymi próbami uczynienia czegoś z przedmiotem strachu.

Najważniejszymi zachowaniami instrumentalnymi w reakcji na strach są usuwanie się, bezruch i walka. Usuwanie się może mieć formę ucieczki lub unikania.

Różnica między lękiem a strachem

Lęk ma te same cztery składniki co strach z istotną różnicą w składniku poznawczym. Poznawczym składnikiem strachu jest myśl, że istnieje wyraźne i konkretne niebezpieczeństwo, podczas gdy poznawczym składnikiem leku jest oczekiwanie bardziej rozproszonego i niejasnego zagrożenia. Strach można utożsamiać z konkretnym zagrożeniem. Podczas lęku myślimy, że może się coś złego zdarzyć, ale nie wiemy co. Strach wynika z rzeczywistości lub wyolbrzymienia rzeczywistego zagrożenia, a źródłem leku jest bardziej nierealne zagrozenie.

Fobie

Fobia jest stałą reakcją strachu, zdecydowanie nieproporcjonalną do rzeczywistego zagrożenia. Fobie łatwo rozpoznać, ponieważ jej objawy są jednoznaczne: 1) utrzymujący się strach przed określonymi sytuacjami, nieproporcjonalny do rzeczywistego zagrożenia,  2) silny strach lub panika w rzeczywistym kontakcie z niebezpieczeństwem, 3) rozpoznanie, że strach jest nadmierny lub nieuzasadniony , 4) unikanie sytuacji fonicznych, 5) objawy, których nie można przypisać innym zaburzeniom (APA, 1969).

Fobie są przejawem nieprzystosowania, ponieważ silnie ograniczają aktywność jednostki. Są irracjonalne, nieakceptowane społecznie, nie poddają się kontroli, mimo chęci uwolnienia się od strachu. Objawy fobii są takie same u wszystkich cierpiących, różne są natomiast jej przedmioty

( fobie przed zwierzętami, przed zamkniętym/otwartym pomieszczeniem, przed rakiem, przed wysokością, burzą, lotem samolotem itp.). Należy wspomnieć jeszcze o fobii społecznej w której osoby boją się bycia obserwowanym. Wpływ na treść fobii społecznej ma prawdopodobnie kultura.

Zaburzenia po stresie pourazowym

Skutki niektórych wyjątkowych nieszczęść są tak niszczące i długotrwałe, że zostały uznane za odrębną kategorię diagnostyczną, nazywaną zaburzeniem po stresie urazowym (PTSD) – post traumatic stress disorder. Kryterium PTSD podano w DSM-IV: jest to doświadczenie bycia świadkiem lub zetknięcia się z wydarzeniem bądź wydarzeniami, w których zachodzi niebezpieczeństwo śmierci lub zranienia, albo zagrożenie nienaruszalności fizycznej własnej osoby czy innych osób. Istotna przy tym jest reakcja na ten „wyjątkowy” stresor: silny strach, groza, bezradność i rozpacz.

Kryteriami zaburzeń są: 1) przeżywanie urazu ciągle na nowo w snach, przebłyskach pamięci i w rozmyślaniach; 2) obojętność na świat, unikanie myśli, miejsc, ludzi którzy przypominają o urazie; 3) doświadczanie objawów lęku i pobudzenia, które nie występowały przed urazem, takich jak zaburzenia snu, nadmierna czujność, trudności ze skupieniem uwagi, wyolbrzymione reakcje przestrachu i wybuchy gniewu; 4) niemożność przypomnienia sobie ważnych szczegółów traumatycznego przeżycia; 5) ograniczenie zainteresowań i aktywności, poczucie wyobcowania co znacząco utrudnia funkcjonowanie; 6) utrzymywanie się objawów ponad miesiąc i dłużej znacząco pogarszających samopoczucie i funkcjonowanie społeczne i zawodowe. W pierwszym miesiącu po urazie nie należy jeszcze mówić o zaburzeniach stresu pourazowego, jedynie o ostrym zaburzeniu stresowym.

Wyniki badań pokazują, że osoby najzdrowsze psychicznie są najmniej narażone i najlepiej przygotowane do przeżycia traumy, są najmniej narażone na zaburzenia stresu pourazowego. Najbardziej zagrożone są osoby, które przed traumatycznym przeżyciem mają zachwianą równowagę psychiczną. Ludzie biedni i słabo wykształceni częściej ulegają zaburzeniom stresu pourazowego niż osoby o lepszej sytuacji społeczno- ekonomicznej. Dodatkowym aspektem jest brak wsparcia społecznego.

Lęk paniczny

Lek paniczny polega na powracających napadach przerażenia. Częściej występuje u kobiet. Napad paniki składa się z czterech elementów strachu z przewagą elementu emocjonalnego i fizycznego. Pod względem poznawczym człowiekowi wydaje się, że ma zawał serca, że umiera albo wariuje i traci panowanie nad sobą. Taki atak zaczyna się nagle, zwykle osiąga apogeum po dziesięciu minutach, potem ustępuje. Napady paniki są objawem rozpoznawczym lęku panicznego i występują w dwóch formach : nieoczekiwanej ( samoistnej, bez zapowiedzi) i rzadszej, wywołanej sytuacją czy to społeczną czy fizyczną.

Agorafobia

Agorafobia pojawia się zwykle w związku z paniką. Agorafobię – dosłownie „strach przed rynkiem” klasyfikuje się jako fobię. Większość przypadków zaczyna się od napadów paniki i pacjent boi się, że w takim miejscu jak rynek dozna napadu paniki, będzie bezradny i nikt nie przyjdzie mu z pomocą. DSM-IV klasyfikuje agorafobię jako podtyp zaburzeń lęku panicznego. Pacjent boi się wychodzić z domu i przebywać w miejscach publicznych, aby nie poczuć objawów słabości, zawrotów głowy, utraty kontroli nad zwieraczami.

Uogólnione zaburzenia lękowe

W przeciwieństwie do napadu paniki, który jest nagły i ostry, lęk uogólniony jest przewlekły i może trwać miesiącami. Rozpoznanie uogólnionych zaburzeń lekowych wymaga okresu sześciu miesięcy, w których większość dni przepełniona jest obawami i nasilonym lękiem.

Emocjonalnie pacjent odczuwa bezradność, zdenerwowanie i napięcie, czujność i ciągłe rozdrażnienie. Poznawczo pacjent spodziewa się czegoś strasznego, lecz nie wie, co to będzie. Fizycznie doświadcza ciągłego napięcia mięśni, łatwo się męczy, ma trudności z koncentracją i słabo sypia.

Behawioralnie nie może znaleźć sobie miejsca, próbuje skupić się na czymś, co uwolni go od niepokoju. Osoby takie są wiecznie zatroskane, zamartwiają się bez powodu.

Zaburzenia obsesyjno – kompulsywne

Zaburzenia obsesyjno – kompulsywne składają się z dwóch elementów: z obsesji i kompulsji. Obsesje są powracającymi myślami, wyobrażeniami lub impulsami, które przenikają do świadomości, często są niespójne i trudno się ich pozbyć lub nimi kierować. Kompulsje są reakcjami na obsesyjne myśli. Polegają one na sztywnych rytuałach ( jak mycie rąk, sprawdzanie), lub na czynnościach umysłowych ( jak liczenie, modlitwa albo powtarzanie słów w myśli), które człowiek czuje się zmuszony wykonywać w reakcji na obsesje albo zgodnie ze sztywnymi regułami. Celem kompulsji jest przeciwdziałanie złemu samopoczuciu, albo odwracanie jakichś  groźnych zdarzeń lub sytuacji. Działania te nie są realistycznie powiązane z tym, czemu maja zapobiegać, są wyraźnie nieadekwatne.

Myśli obsesyjne są bardzo męczące. Powodują zwykle silny niepokój...