DZIEJE LITERATUR EUROPEJSKICH (LITERATURA ANGIELSKA)
Romantyzm angielski rozwijał się stopniowo jako ewolucja wątków preromantycznych. Zjawiska społeczno-polityczne, które mu patronowały to Rewolucja Francuska oraz tzw. rewolucja przemysłowa w Anglii. Ustosunkowanie się konkretnych jednostek do Rewolucji Francuskiej było podstawą, na której tworzyły one swoją dalszą ideologię.
Ø „czysty” stosunek do Rewolucji utrudniał odwieczny konflikt między Francją a Anglią.
Ø angielska rewolucja przemysłowa wytwarzała napięcia społeczne i ekonomiczne- niedola w sferach proletariackich oraz bezrobocie w wielu dziedzinach przemysłu
Ø kolejne zaognienie warunkował kryzys parlamentarny (faworyzowanie ośrodków oligarchiczno-feudalnych na niekorzyść nowo rozbudowanych miast przemysłowych oraz łamanie praworządności parlamentarnej przez króla Jerzego III)
→ stąd powstało rewolucyjne piśmiennictwo polityczne Anglii; tego nie zalicza się raczej do literatury pięknej (J), ale wpływało ono na postawy ówczesnych poetów angielskich; najważniejsze i najbardziej wpływowe dzieło to praca Williama Godwina Dociekania nad zasadami sprawiedliwości politycznej i jej wpływem na moralność i szczęście ogółu- krytyka monarchii, przywilejów stanowych i nierówności społecznych oparta na racjonalistycznych zasadach, wyszło mu utopijne socjalistyczne społeczeństwo J; inni to Thomas Paine, dość słabo oddziałujący na literatów (Zdrowy rozsądek, Prawa człowieka, Wiek rozumu) oraz Edmund Burke (Refleksja nad rewolucją we Francji);
Na tym tle powstają różnice między poetami pierwszego pokolenia angielskich romantyków: Wordswortha, Coleridge’a i Southeya (działających od roku 1798) i drugiego pokolenia: Byrona, Shelleya i Keatsa (działających od 1812);
W innych krajach romantyczny konflikt między poetą a społeczeństwem był raczej konwencją literacką (albo go w rzeczywistości nie było, albo był mocno wyolbrzymiony), a w Anglii, gdzie romantyzm rozwijał się bez obcych wpływów, był zjawiskiem jak najbardziej namacalnym; konfliktowcy to Byron, Shelley i Keats, drugie pokolenie, a ostrze w nich skierowane było formą walki politycznej w ramach zemsty za ich radykalizm (oficjalnie Byron i Shelley zwalczani za burzliwe życie prywatno-rodzinne, Keats owi wypomina się niskie pochodzenie i zawód felczera);
poważne różnice w poetyce, estetyce (i życiu J) między pierwszym a drugim pokoleniem poetów;
PIERWSZE POKOLENIE POETÓW
Ballady liryczne, prawie całe Wordswortha i wydane w 1798 roku (tylko trzy tekst y Colerigde’a, współautora tomiku) uważane są za przełom romantyczny w Anglii; zmiana w poezji i poetyce nie została zauważona przez współczesnych (hahahaJ), więc kolejne, rozszerzone wydanie w 1800 roku Wordsworth zaopatruje w przedmowę (programową); Wordsworth pozostał wyłącznie poetą angielskim (tzn. „nie europejskim”)- wielbiciel angielskiej przyrody i zagrożonego wiejskiego krajobrazu (jako pierwszy jest jego obrońcą!);
„poeci jezior” czyli Wordsworth, Coleridge i Southey, nazwani tak ze względu na niezmienny przedmiot swojego poetyckiego zaangażowania: rejon północnej Anglii nazywany „okręgiem jezior”
Program estetyczny Wordswotrha (poza zamiłowaniem do środowiska J):
Wordsworth przenosi na teren poezji postawę filozoficzną i psychologiczną typową dla Anglii (John Locke, David Hartley); autor prowadził wielotomowa i wieloletnią twórczość, ale najważniejsze rzeczy to Ballady liryczne, Preludium (poemat, w którym wyraża swoje poglądy psychologiczne) oraz wiersze sprzed 1805 roku; najważniejsze:
Ø Wymówki i odpowiedź (1798)- stanowisko wobec filozofii Locke’a; zgadza się z pierwotnością wrażeń zmysłowych wobec wszelkich innych doznań; rozmija się przy określeniu celów postrzegania- głosi zasadę kontemplacji jako metody osiągania mądrości;
Ø Pięknym za nadobne (1798)- pod względem treści jako ten najbardziej zbliżający się do „romantycznego manifestu”; typowo romantyczna niecierpliwość poznawcza; przyroda daje głębszą wiedzę i wtajemniczenie niż książki i mędrcy (mickiewiczowskie przeszkadzające „mędrca szkiełko i oko”)- przyroda nie zepsuta przez ingerencję człowieka; aby odebrać nauki przyrody, trzeba uruchomić swoje czucie i serce- czyli pojawia się również czynnik emocjonalny poznania;
Ø Jest nas siedmioro- manifestuje hasło „dziecko jest ojcem człowieka”; usiłuje zrekonstruować sposób myślenia małej dziewczynki, dla której śmierć jest pojęciem niezrozumiałym; podkreśla znaczenie łączności między żywymi a zmarłymi (dziecko uważa swoje rodzeństwo za obecne- są przecież ich groby na cmentarzu)
Wordsworth w swoim temperamencie romantycznym nie wychodzi poza etap Ballad i romansów Mickiewicza; w późniejszym okresie odrzuca Rewolucję Francuską i przechodzi na pozycje konserwatywne (więc jak tu się rozwinąć J)
Samuel Taylor Coleridge jako poeta pozostaje w cieniu Wordswortha; ich poezje dzielą zasadnicze różnice(sami ustalili podział podczas wspólnej pracy nad tomem Ballad): Coleridge jest najbardziej konsekwentnym metafizykiem wśród angielskich romantyków; jest kontynuatorem preromantycznej, gotyckiej grozy w poezji; znaczący na polu krytyki literackiej i filozofii literatury (najważniejszy krytyk i eseista romantyczny; dokonuje przewrotu w estetyce angielskiej, uwalnia ją zupełnie od estetyki imitatywnej (pozostałości jeszcze po renesansie!) na rzecz teorii kreatywnych); jego program poetycki natomiast:
Nadać „osobom i charakterom nadprzyrodzonym lub co najmniej romantycznym ludzkie zainteresowanie wystarczające do nadania tym cieniom wyobraźni owego dobrowolnego zawieszenia niedowierzania” J
Ø dodaje trzy wiersze do Ballad lirycznych; najważniejszy to Rymy o sędziwym marynarzu- typowa romantyczna ballada epicka, w niej ponadnaturalne (i naturalne, czyli te definicyjnie „chociaż romantyczne”) niesamowitości; sięga po rzadki gatunek w romantyzmie angielskim, obciążony jest tradycjami średniowiecznych ballad, potrzebny był element „zbrodni i kary”- jakieś przewinienie, za którą cierpieliby marynarze w jego opowiadaniu- a ten pomysł podsuwa mu Wordsworth J (zabicie białej mewy)
Ø Kubla Khan (1816)- niesamowitości, które rozwijają się ściśle według reguł preromantycznych tradycji grozy; dość niesamowity, wybijający się na tle innych utworów o charakterze wizjonerskim (pod wpływem opium pisany…)
Poezje Coleridge’a dzielą się na dwie grupy: demoniczną i konwersacyjną; do pierwszej należą wszystkie w.w. wiersze „grozy”, a drugiej grupie zbliża się bardziej do kontemplacyjności Wordswortha (mimo ustalonego między poetami podziału J); tu m.in.: Do Williama Wordswortha, Harfa eolska, Mróz o północy, Do natury;
DRUGIE POKOLENIE POETÓW
George Gordon Noel Byron, najbardziej dynamiczna i potężna osobistość romantyzmu angielskiego, ale wcale nie jest żadnym przełomowcem (tak jak u nas Mickiewicz); rozwój jego talentu przechodził od liryki osobistej przez epikę do satyry;
Ø liryzm w twórczości Byrona nie ogranicza się do utworów lirycznych, przenika także epikę i dramat- całą jego twórczość; nawet w utworach, gdzie ucieka od centrum własnej osobowości i poetyckiego „ja”, jego bohaterowie skonstruowani są na podobieństwo poety (czyli występują formy „liryki maski”); nie SA jednak czystym przedłużeniem faktów biograficznych Byrona: reprezentują pewne aspekty jego osobowości (te rzeczywiste i wyimaginowanego przez poetę)
Ø sztandarowe porównywanie Byrona z Szekspirem nie ma racji bytu; jego projekcje poetyckiego „ja” i liryka maski bliższe są twórczości Marlowe’a (czasy elżbietańskie)
Ø Wędrówki Childe Harolda, Giaur, Korsarz, Lara- wczesne utwory, gdzie kształtuje się typ bohatera bajronicznego- w konsekwencji stereotyp bajronizmu;
„Bohater bajroniczny jest postacią tajemniczą, samotnym indywidualistą, człowiekiem skłóconym ze społeczeństwem, pełnym dumy i zuchwalstwa. Ciąży na nim mniej lub więcej określone brzemię poważnego przewinienia lub wręcz zbrodni. Wytwarza to atmosferę ponurej „spowiedzi wobec świata”, samooskarżenia, melodramatycznie zabarwionego tragizmu.”
Ø początkowo nieśmiało, później coraz wyraźniej ujawnia się w utworach Byrona zaangażowanie w sprawę walki o wolność; poeta był ideologiem radykałów, doskonale zorientowanym w sprawach ucisku narodowego i społecznego w jego i innych krajach; wyrażają to np. Wędrówki Childe Harolda, Pieśń dla luddystów- budują mu popularność wśród postępowych angielskich czytelników;
Ø wewnętrzne treści bajronizmu często zatracane przy przystosowywaniu go do realiów innych krajów; w Polsce cudnie i głęboko pojmuje go Adaś Mickiewicz;
Ø Byron (jak wynika z jego listów) tak naprawdę był bardzo pogodnym i dowcipnym człowiekiem, inteligentnym kawalarzem (co widoczne w jego twórczości satyrycznej); z tego względu staje się twórcą zupełnie nowej i oryginalnej liryki miłosnej, w której nie zarzuca swoich satyrycznych zapędów (od jawnej drwiny do subtelniejszego zaznaczenia swojego cynizmu do fałszywego sentymentalizmu); ogólnie cyniczny stosunek do miłości, który zaznacza się już we wczesnych lirykach, a w pełni wyraża w Don Juanie- nieprześcignione zwieńczenie angielskiej tradycji poezji heroikomicznej (Porwany lok, itp..).
Percy Byshe Shelley- przede wszystkim świetny liryk; jego poezja jest głęboko przesycona ideałami abstrakcyjnymi przy śmiałej, bogatej obrazowości;
Ø poeta idei, najbardziej radykalny lewicowiec; jego utwory, oprócz wielkiego artyzmu, zabarwi a ton rewolucyjny; poplecznik Rewolucji Francuskiej, także świetny znawca hellenizmu, którego ideały przekształca na idee rewolucyjne;
Ø „najbardziej romantyczny”, w twórczości zupełnie brak reliktów klasycystycznych (co obecne jeszcze na przykład u Byrona)
Ø wyraźny pesymizm przenikający jego liryczne wyznania; stosuje także lirykę maski;
Ø stosuje poezję abstrakcji ukrywanej w bardzo bogatej symbolice- sztandarowy poeta symbolizmu; „niedościgniony wzór i skarbnica dla niemal wszystkich wybitnych poetów angielskich aż po dzień dzisiejszy i to zarówno w sferze wersyfikacji, jak w sferze metaforyki”
Ø Króla Mab, Prometeusz wyzwolony- idee przybierają kształt czegoś pośredniego między personifikacją, animizacją a postaciami dramatycznymi- umowność i wieloznaczność;
Ø podstawowa rola poety to dla niego rozprzestrzenianie idei; w twórczość daje wyraz przekształconym i przystosowanym do jego radykalnych i postępowych poglądów, idee neoplatońskie (Hymn do piękna umysłu; Oda do wiatru zachodniego)
Ø romantyczne „gwiezdne wędrówki” są u Shelleya specyficzne- jego metaforyka przestrzenna jest mocno skonkretyzowana, nie jest tylko ornamentacją artystyczną (był entuzjastą nauk ścisłych- także astronomii); wiersz Chmura- pełne walory poetyckie w połączeniu z naukowym obrazem wędrówki wody w przyrodzie;
Ø naczelne założenia ideowe twórczości poety: propagowanie idei wolnościowych i rewolucyjnych, co buduje swoją bogatą metaforyką, gdzie przestrzeń i ruch pełnią zasadniczą rolę; poza tym mistrzowski wersyfikacyjnie; ogólnie różnorodność ujęta w rygory kompozycji i funkcji ideowych- wszystko bardzo komunikatywne; ruch w przestrzeniach, w zależności od funkcji ideowych, ma charakter pionowy lub horyzontalny J (Wolność- ruch horyzontalny, wiara w skuteczne rozprzestrzenianie się idei wolnościowych; Królowa Mab- ruch pionowy, poglądy Shelleya na budowę wszechświata i jego początek; Oda do wiatru zachodniego- krzyżujący się ruch pionowo-horyzontalny J)
doskonały konstrukcyjnie, twierdzi, że: „źródło poezji jest wrodzone i niezależne od woli, lecz wymaga ona ciężkiego trudu w jej opracowaniu”
Ø Epipsychidion- poemat, 6oo wierszy, wyraz romantycznej miłości; hymn na cześć tworzenia i utrwalania życia; głosi hedonizm ducha i ciała; dominuje sceneria śródziemnomorska;
John Keats- najmniej zaangażowany w sprawy politycznego buntu (choć należy do tego samego obozu co Byron i Shelley); mimo, że wywodzi się z plebsu, idee wolnościowe go nie pociągają- jest najlepszym estetą romantyzmu angielskiego („rzecz piękna nigdy nie umiera”); stąd jego poezja skupia się na świecie piękna przyrody i dzieł sztuki (szczególnie antycznych), choć nie zamyka się w tym kręgu;
Ø eksperymentuje z epiką i liryką; największe osiągnięcia poety do ody, gdzie właśnie objawia swoje umiłowanie piękna (Oda do greckiej urny, Oda do jesieni);
Ø nietypowo jak na romantyka stara się tworzyć formy, w których może uciec od „bajronicznego egotyzmu”; szuka tego w poezji epickiej i dąży do przejścia od liryki do epiki (Wigilia świętej Agnieszki, Lamia, Endymion- koncentruje się na prowadzeniu narracji; do tego bogata ornamentyka, analizy psychologiczne i sugestywne opisy);
Ø utwory liryczne to faza rozwoju poety w pełni dojrzała (zmarł w wieku 25 lat); są rytmiczne, melodyjne, perfekcyjne fonicznie; cechuje je poetycka „zmysłowość”- Keats uruchamia wszystkie pięć zmysłów; uwielbia scenerię upalnego lata- jest poetą słońca (wyjątkowe wśród romantycznych samych poetów gwiazd i księżyca); „poeta dla optymistów”
1
evkowe