REWITALIZACJA MIAST SZANSĄ NA LEPSZĄ JAKOŚĆ ŻYCIA – POZNAŃ.pdf - REWITALIZACJA UAM GP - materiały do magisterki - dzik81luki

Referat zaprezentowany na Seminarium Związku Miast Polskich „Rewitalizacja miast”, zorganizowanym w dniu 21-11-2006 r.

w ramach X Jubileuszowego Międzynarodowego Zjazdu Ekologicznego „Jedna Europa – wspólne środowisko”

REWITALIZACJA MIAST SZANSĄ NA LEPSZĄ JAKOŚĆ ŻYCIA – POZNAŃ

Lech Łangowski i Lech Podbrez

Urząd Miasta Poznania

Wprowadzenie

W latach 70 i 80 XX wieku, programy rewitalizacji były stosowane w miastach zachodnich

głównie jako narzędzie interwencji sektora publicznego w mechanizmy rynku

nieruchomości, w celu doprowadzenia do naprawy przestrzenno – funkcjonalnej obszarów

zdegradowanych w wyniku rozwoju tego rynku.

W wyniku zmian, zachodzących po 1990 roku w sytuacji ekonomiczno – społecznej miast

europejskich, będących skutkami procesu globalizacji, programy rewitalizacji jako

narzędzia wsparcia publicznego nabrały nowego znaczenia i kierunku. Obecnie, potrzeba

stosowania programów rewitalizacji wynika z konieczności zintegrowanego

przeciwdziałania licznym, bardzo złożonym i często niekorzystnym zjawiskom społecznym,

gospodarczym i przestrzennym. Wśród tych zjawisk można wymienić: wzrost ubóstwa

i wykluczenia społecznego, bezrobocia, wzrost przestępczości i dezaktualizację

potencjałów wykształcenia oraz towarzyszące im negatywne procesy demograficzne,

zanieczyszczenie środowiska, degradację techniczną infrastruktury, które dodatkowo

komplikują procesy zachodzące w przestrzeni i funkcjach miast. W tej sytuacji, działania

rewitalizacyjne muszą być kierowane jednocześnie na usuwanie deficytów oraz

wykorzystanie potencjałów i walorów rozwojowych miasta. Z powyższymi założeniami,

poprzez działania Unii Europejskiej, idea rewitalizacji znalazła się w Polsce. Narzędziem

jej realizacji są „Lokalne Programy Rewitalizacji” (LPR).

W Poznaniu, proces rewitalizacji ujęty w ramy programowe rozpoczęto w maju 2005 roku,

gdy władze Poznania przystąpiły do opracowania i wdrożenia Miejskiego Programu

Rewitalizacji (MPR) jako programu wieloletniego, kroczącego, okresowo aktualizowanego

i opartego o partnerstwo i współdziałanie samorządu terytorialnego, społeczności lokalnej

oraz innych partnerów (m.in. organizacji społecznych, gospodarczych i pozarządowych)

zaangażowanych w działania rewitalizacyjne na danym obszarze. Równolegle, podjęto

również prace nad sporządzeniem dokumentu Strategii Rozwoju Narodowego Produktu

Turystycznego „Trakt Królewsko – Cesarski” w Poznaniu. W czasie ostatnich 18 miesięcy

poczynione zostały trzy pierwsze kroki na drodze poznańskiego procesu rewitalizacji:

1) Przygotowano i przyjęto Założenia Miejskiego Programu Rewitalizacji - we wrześniu

2005 r.

2) Przygotowano i uchwalono Miejski Program Rewitalizacji dla obszaru pilotażowego

Środka – w marcu 2006 r.

3) Przygotowano i uchwalono drugą edycję Miejskiego Programu Rewitalizacji dla

kolejnych obszarów kryzysowych – w październiku 2006 r. oraz rozpoczęto

realizację programu (studium) operacyjnego dla obszaru pilotażowego.

Na każdym etapie, wszystkim ww. działaniom towarzyszyły szeroko zakrojone konsultacje

społeczne, najpierw prowadzone w skali całego miasta, a później na mniejszych

obszarach. Dzięki zasadzie programu kroczącego mogą powstawać kolejne jego edycje,

a jednocześnie, w oparciu ozdobyte „w drodze” doświadczenia, jest tworzony

i modyfikowany model całego procesu. Z dotychczasowych doświadczeń wynika model

trójstopniowy składający się z założeń programu, programu właściwego i programu

(studium) operacyjnego.

Krok pierwszy wykonano w celu wstępnego zidentyfikowania potrzeb działania poprzez

przyjęcie założeń programowych. Wzięto przy tym pod uwagę trzy elementy: opinie

mieszkańców, wyniki analiz występowania stanów kryzysowych w przestrzeni miejskiej

i priorytety wynikające ze strategii i planów rozwoju miasta.

W wyniku przyjęcia Założeń Miejskiego Programu Rewitalizacji dla Poznania możliwe było

przystąpienie do dalszych działań. Wykonano więc krok drugi obejmujący: zebranie

wniosków od osób fizycznych i prawnych o włączenie projektów do MPR,

przeprowadzenie I tury konsultacji z lokalnymi społecznościami oraz sporządzenie

i uchwalenie MPR dla etapu pilotażowego.

Tuż po uchwaleniu przez Radę Miasta Poznania dokumentu „Miejski Program

Rewitalizacji dla miasta Poznania – etap pilotażowy Śródka” postawiono krok trzeci, na

który składają się: rozpoczęcie programu (studium) operacyjnego dla Śródki,

przeprowadzenie II tury konsultacji z lokalnymi społecznościami, a nieco później

sporządzenie i uchwalenie drugiej edycji MPR.

Problemy społeczne, gospodarcze i środowiskowe

Rozpoznanie problemów społeczno - gospodarczych i funkcjonalno - przestrzennych

występujących na obszarze miasta następowało na wszystkich wspomnianych wyżej

etapach procesu rewitalizacji.

Najpierw, aby zdobyć opinię mieszkańców, przeprowadzono konsultacje społeczne w skali

całego miasta. Terenowych badań ankietowych dokonała specjalistyczna firma badawcza

„Q-MR Market Research”. W siedmiu zróżnicowanych przestrzennie i kulturowo punktach

miasta, w ciągu trzech dni, zapoznani z problematyką rewitalizacji konsultanci, wciągali

przechodniów do rozmowy na temat rewitalizacji. Celem konsultacji ulicznych było

umożliwienie zainteresowanym mieszkańcom różnych dzielnic i osiedli Poznania

wypowiedzenie się na temat tego, jakie obszary w Poznaniu uznają za szczególnie

społecznie, kulturowo, ekonomicznie i przestrzennie zaniedbane, na czym owe

zaniedbania według mieszkańców polegają oraz jakie proponują ogólne kierunki ich

naprawy. Kluczowe pytanie konsultacji dotyczyło wyboru najbardziej zaniedbanego

obszaru w Poznaniu spośród wymienionych w kwestionariuszu lub przez samego

badanego. Zebrano 849 ankiet. Większość ankietowanych pochodziła z Poznania,

z dzielnic: Stare Miasto (29 %), Grunwald (21 %), Jeżyce i Nowe Miasto (po ok. 15 %).

Wśród ankietowanych była podobna liczba

kobiet i mężczyzn. Ankietowani reprezentowali

też różne grupy wiekowe: osoby w wieku do

30 lat stanowiły 45 %, a osoby w wieku

od 41 do 50 i od 51 do 60 lat, po 15 % ogółu

ankietowanych. Przeważały osoby z wyższym

i średnim wykształceniem (ok. 80 %).

Wg ankieterów: mieszkańcy wyznaczając

obszary „zaniedbane” kierowali się przede

wszystkim kryteriami najbardziej widocznymi,

oczywistymi, zdroworozsądkowymi: względami

estetycznymi (brud, bałagan, zniszczenia) iw większości nie dostrzegali bardziej

„ukrytych” społeczno-kulturowych wymiarów zaniedbania. Jeżeli dostrzegali, to mieli na

myśli większe – w ich mniemaniu - nasilenie patologii społecznych i przestępczości.

Takiepojmowanie „zaniedbania” wpłynęło zarówno na wskazanie najbardziej

zaniedbanych obszarów jak i na proponowane rozwiązania rewitalizacyjne. Za najbardziej

zaniedbaną część Poznania uznano Wildę w tym rejony takich ulic jak Fabryczna,

Robocza, Przemysłowa, św. Czesława i Sikorskiego. O takim wyborze zadecydowało

przekonanie o szczególnym niedoinwestowaniu ulic i budynków tej dzielnicy oraz

o znacznym nasileniu patologii społecznych. W dalszej kolejności wymieniano inne

dzielnice o starej, kamienicznej zabudowie: Główną, Chwaliszewo, Śródkę, Łazarz, Jeżyce

oraz zabudowaną barakami ulicę Opolską i opuszczone poprzemysłowe tereny Starej

Rzeźni. Wg ankieterów, większość pytanych dostrzegało problem rewitalizacji przede

wszystkim w aspekcie zapotrzebowania na remont budynków i poprawę otoczenia,

a ożywienie przestrzeni miejskiej rozumiało przede wszystkim w kryteriach „kulturalno –

rozrywkowych”, natomiast metody zapewnienia bezpieczeństwa publicznego dostrzegano

w działaniach represyjnych. Zrozumiały był w tej sytuacji brak wskazań na ścisłe Centrum

miasta (w obszarze tzw. „Ringu Stüebbena”). Wynika to niewątpliwie z faktu, że odbiór

rzeczywiście istniejących tam deficytów i zagrożeń, umyka uwadze mieszkańców, z racji

intensywnie rozwiniętych tam funkcji handlowych, gastronomicznych, usługowych oraz

wysokiej koncentracji i wartości obiektów zabytkowych. Wywołuje to silną identyfikację

i „ukrycie” występujących tam, identycznych, jak gdzie indziej deficytów strukturalnych

i przestrzennych, ujawniających się bardziej ekspertom niż mieszkańcom. Ścisłe Centrum,

jest znacznie bardziej ożywione przez co cechy przestrzenne i stan substancji zabudowy

są inaczej postrzegane i przeżywane. Następuje swoista kompensacja deficytów

przestrzeni i substancji przez żywotność funkcji. Jest to zjawisko znane z pozytywnego

odbioru zaniedbanych, ale malowniczych, zalanych słońcem i żywych miast

południowoeuropejskich, przez obcokrajowców pochodzących nawet z bardzo zadbanych

miast innych krajów zachodnich. Zaskakujące jest to, że poznańskie „sypialnie”, w tym

zwłaszcza Winogrady były wymieniane na równi z willowym Sołaczem, jako najbardziej

zadbane rejony miasta. Osiedla wielkopłytowe odbierane są pozytywnie, gdyż stanowią

jednolitą przestrzeń o określonym i łatwo czytelnym układzie, kojarząc się jeszcze silnie

z pozytywnymi doświadczeniami mieszkania w „nowym mieszkaniu”, jak i brakiem

drastycznych procesów degradacji czy powstawania pustostanów (w odróżnieniu

np. od miast wschodnioniemieckich, gdzie osiedla wielkopłytowe stoją na najniższej

pozycji whierarchii atrakcyjnych lokalizacji). Tego typu osiedla są w Poznaniu

sukcesywnie dowartościowywane nowymi inwestycjami deweloperskimi i TBS-owskimi, jak

i atrakcyjnymi powierzchniami użytkowymi. Jest to obserwacja bardzo ważna, gdyż może

świadczyć o tym, że ew. migracje, wywoływane procesami rewitalizacji starych zasobów,

kierujące się na nowe osiedla, nie będą odczuwane przez migrantów (np. grupy społeczne

nie mogące opłacić zwiększonych po rewitalizacji czynszów), jako akt degradacji

ich pozycji społecznej.

Niemal równocześnie, w celu przeprowadzenia analizy aktualnej sytuacji i uzyskania

informacji nt. występujących w mieście zjawisk kryzysowych, podjęto współpracę

z szeregiem instytucji. Były to m.in.: Izba Skarbowa, Miejska Komenda Policji, Miejski

Ośrodek Pomocy Rodzinie, Powiatowy Urząd Pracy, Poznański System Wodociągowy

"Aquanet", Urząd Statystyczny, Zarząd Dróg Miejskich i inne jednostki Urzędu Miasta

Poznania. W zakresie czynników społeczno - ekonomicznych, za stan kryzysowy uznano

występowanie wartości poszczególnych wskaźników niższych niż średnie dla całego

miasta na poszczególnych jego obszarach. Wyniki analizy pokazano na mapach

prezentujących stany kryzysowe w rozkładzie przestrzennym w następującym zakresie:

poziom bezrobocia, poziom ubóstwa i poziom przestępczości, poziom przedsiębiorczości

mieszkańców i aktywności inwestycyjnej, poziom degradacji technicznej infrastruktury

i zanieczyszczenia środowiska naturalnego oraz wiek mieszkańców.

Przeprowadzone analizy pokazały, że obszarem koncentracji zjawisk kryzysowych jest

Śródmieście Poznania. Wśród badanych zjawisk, najpoważniejszym wyzwaniem pod

adresem polityki rozwojowej miasta jest sytuacja demograficzna na terenie Śródmieścia.

Charakteryzuje ją alarmujący spadek ludności, wynikający z faktu opuszczania przez nią

miejsc zamieszkania. Zjawisko to wyróżnia negatywnie Śródmieście od wszystkich innych

dzielnic miasta, jako że zmniejszenie się na tym obszarze liczby ludności w przeciągu

zaledwie 5 ostatnich lat, osiągnęło wielkość ok. 20 000 osób. Przyczyną tego procesu jest

wysoka podaż nowych miejsc zamieszkania na peryferyjnych obszarach miasta

i pogorszenie się warunków mieszkaniowych oraz walorów lokalizacyjnych Centrum

i historycznych przedmieść Miasta Poznania. Negatywna sytuacja demograficzna

Śródmieścia i proces degradacji jego wartości lokalizacyjnych (w szczególnym stopniu dla

mieszkalnictwa) wywołuje już od dłuższego czasu proces negatywnej selekcji

mieszkańców pod względem ich pozycji

społecznej. Wzrasta na obszarze liczba

osób bezrobotnych i ubogich. Proces ten

prowadzi do tworzenia się na terenie

Śródmieścia dwóch warstw

funkcjonowania społeczno -

ekonomicznego. Pierwszą z nich jest

duża aktywność podmiotów

gospodarczych w zakresie handlu i usług

oraz wysoka liczba miejsc pracy

w dziedzinie kultury, administracji i nauki.

Drugą to, że w rynku pracy w coraz

to mniejszym stopniu uczestniczą

mieszkańcy Śródmieścia, co prowadzi

do zjawiska ich marginalizacji. Innym

wymiarem sytuacji Śródmieścia jest zagrożenie istniejących tam obszarów aktywności

społeczno - ekonomicznej, wynikające z pogarszających się wartości lokalizacyjnych,

spowodowanych degradacją przestrzeni, substancji budynków i pogarszaniem się jakości

struktury społecznej. Znacznie większy niż na innych, szczególnie peryferyjnych

obszarach miasta, jest również na terenie Śródmieścia poziom przestępczości.

Jednocześnie na terenie Śródmieścia odnotowano relatywnie niski poziom

przedsiębiorczości mieszkańców. Na obszarze tym rośnie jednocześnie liczba osób

w starszym wieku. W zakresie czynników funkcjonalno – przestrzennych, stwierdzono

wysoki poziom degradacji technicznej infrastruktury i zanieczyszczenia środowiska.

Dotyczy to zarówno braków w sieci

kanalizacyjnej (m.in. kanalizacja

ogólnospławna) jak i skutków

użytkowania dużej liczby palenisk

indywidualnych w strefie ochrony

konserwatorskiej.

Z punktu widzenia podstawowych

kryteriów wyboru, wspólnym i nie

budzącym kontrowersji obszarem

wymagającym rewitalizacji okazało

się więc Śródmieście Poznania.

Wstępne analizy stanu struktury

przestrzenno – funkcjonalnej

i społeczno – ekonomicznej, jak

i dotychczasowa działalność inwestycyjna na obszarze Śródmieścia, wskazały na istnienie

tam potencjałów i walorów rozwojowych, zainteresowanie prywatnego i publicznego

sektora inwestycyjnego i istnienie niezwykle poważnych deficytów i zagrożeń,

utrudniających w zasadniczym stopniu pełnienie przez obszar Śródmieścia jego funkcji

i zagwarantowanie takiego rozwoju, które wyznacza mu polityka rozwojowa i jej cele

strategiczne.

Właśnie na obszarze śródmieścia przeprowadzono

szczegółowe konsultacje z lokalnymi społecznościami.

Łącznie, w trakcie I i II tury spotkań tj. od stycznia do

września 2006 r. przeprowadzono 12 spotkań w pięciu

dzielnicach i jednocześnie zebrano 154 wnioski

oumieszczenie projektów w Miejskim Programie

Rewitalizacji. Te informacje są i będą wykorzystywane

do konstruowania programu rewitalizacji kolejnych

edycji. Jednak podkreślić należy fakt, że na tych

obszarach większość przedstawicieli społeczności

lokalnej dostrzega wyraźne znamiona zjawisk niekorzystnych i kryzysowych. Wśród

kwestii wymienianych przez mieszkańców dzielnic śródmiejskich powtarzają się: problemy

związane z degradacją miejsc zamieszkania, zaniedbanej przestrzeni publicznej

i bezpieczeństwa.

Działania rewitalizacyjne

Jak w wielu innych miastach, tak również w Poznaniu proces rewitalizacji rozpoczął się

jeszcze przed przystąpieniem do sporządzenia Lokalnego Programu Rewitalizacji.

Przedsięwzięciem rewitalizacyjnym, które zostało

z powodzeniem zrealizowane bez oparcia o ten

dokument, było działanie wrejonie ul.Półwiejskiej.

Na dwóch przeciwległych końcach tej ulicy (deptaka)

zostały wybudowane centra usługowo - handlowe:

„Kupiec Poznański” i „Stary Browar”, które odegrały rolę

katalizatorów przemian zdegradowanej przestrzeni

miejskiej znajdującej się między nimi. Niemal

jednocześnie Miasto przeprowadziło modernizację

nawierzchni iurządzenia samej ulicy Półwiejskiej.

Skutkiem tych działań jest obecnie znaczne ożywienie przestrzeni ulicy, co przejawia

się zwiększonym ruchem pieszym i remontowym oraz podniesieniem jakości przestrzeni

ulicy.

Proces rewitalizacji ujęty w ramy programowe znajduje się dopiero w początkowej fazie

swego istnienia. Rozpoczął się w 2005 roku, uchwałą Rady Miasta Poznania

o przystąpieniu do opracowania i wdrożenia Miejskiego Programu Rewitalizacji. Jako

pierwszy został opracowany i uchwalony dokument „Miejski Program Rewitalizacji – etap

pilotażowy Śródka”. W ramach Śródmieścia Poznania, wybrano jako pilotażowy obszar

historycznej dzielnicy Śródka, która najpierw jako osada, a później miasto, dopełniała

funkcji głównego ośrodka miejskiego od czasu, gdy na Ostrowie Tumskim w XI wieku

zabrakło miejsca pod dalszą zabudowę. W końcu XII w. wytyczono rynek, na którym

zbudowano kościół, najstarszy zachowany ślad kształtowania przestrzeni w Poznaniu.

Mimo braku murów obronnych, w XIII w. właśnie Śródka pełniła rolę miasta, a po lokacji

Poznania na lewym brzegu była określana „starym miastem”. Obecnie, Śródka jest

obszarem, który wraz Ostrowem Tumskim i Obszarem Staromiejskim posiada kluczowe

znaczenie przestrzenno – funkcjonalne dla Centrum Miasta Poznania. Znaczną część

Śródki obejmują tereny zdegradowane przestrzennie i funkcjonalnie oraz zabudowa

wymagająca odnowy i uzupełnienia. Tereny zdegradowane obejmują obszary

zabudowane, zdziczałe obszary zieleni i nadbrzeża koryta rzeki Cybiny.

REWITALIZACJA MIAST SZANSĄ NA LEPSZĄ JAKOŚĆ ŻYCIA – POZNAŃ.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: