WYWOŁYWANIE I ĆWICZENIA UTRWALAJĄCE PRAWIDŁOWĄ
REAIZACJĘ POSZCZÓLNYCH GŁOSEK
Nazwa głoski
WYWOŁYWANIE GŁOSEK
Opis ustanie narządów artykulacyjnych przy realizacji głoski
Głoska š (sz)
1.
Wywołanie głoski w izolacji.
Głoska „š” jest spółgłoską przedniojęzykowo-dziąsłową, zwarto-szczelinową, bezdźwięczną. Przy wymowie tej głoski język znajduje się za górnymi zębami ( za wałkiem dziąsłowym ) , boki języka dotykają górnych zębów, zęby są zwarte, wargi wysunięte do przodu ( dzióbek ). Strumień powietrza jest ciągły, co można wyczuć na dłoni zbliżonej do ust. Jest głoską długotrwałą , ulega przedłużeniu. Ćwicząc tę głoskę naśladujemy szum wiatru (mały wietrzyk i duży wiatr )
2.
Wywołanie głoski w nagłosie.
Jeśli dziecko opanowało prawidłową artykulację głoski „š” w izolacji rozpoczynamy ćwiczenia w nagłosie sylab: sza, szo, sze, szu, szy, następnie przechodzimy do ćwiczenia głoski „š” w wyrazach , należy pamiętać, aby wybierać wyrazy w których po głosce „š” występuje samogłoska
3.
Wywoływanie głoski w śródgłosie.
Podobnie jak przy wywoływaniu głoski w nagłosie rozpoczynamy od sylab, a następnie przechodzimy do wyrazów, należy pamiętać aby w dobieranych wyrazach głoska „sz” znajdowała się pomiędzy samogłoskami
4.
Wywoływanie głoski w wygłosie.
Rozpoczynamy również od ćwiczenia sylab osz, asz, esz, usz, ysz., a następnie przechodzimy do wyrazów. Wyrazy dobieramy tak, aby przed głoską „š” występowała samogłoska
5.
Utrwalenie głoski.
- połączenia wyrazów typu szkolna szatnia, szara myszka itd.
- powtarzanie zdań
- rebusy,
- puzzle
- zagadki
- wierszyki
Głoska ž ( ż)
Głoska „ż” jest spółgłoską przedniojęzykowo-dziąsłową, zwarto-szczelinową, dźwięczną. Przy wymowie tej głoski język znajduje się za górnymi zębami ( za wałkiem dziąsłowym) boki języka dotykają górnych zębów, zęby są zwarte, wargi wysunięte do przodu ( dzióbek ). Strumień powietrza jest ciągły, co można wyczuć na dłoni zbliżonej do ust. Jest głoską długotrwałą , ulega przedłużeniu. Podczas artykulacji tej głoski można wyczuć przykładając palce do gardła drgania. Naśladujemy jadący samochód
Procedura wywołania i utrwalania tej głoski w nagłosie i wygłosie jest bardzo podobna jak przy realizacji głoski „š”
Nie ćwiczymy głoski „ž” w wygłosie wyrazów, gdyż głoski dźwięczne znajdujące się w wygłosie ulegają ubezdźwięcznieniu
Głoska „č” (cz)
Wywołanie głoski w izolacji
Głoska „č” jest spółgłoską przedniojęzykowo- dziąsłową, zwarto-szczelinową, bezdźwięczną. Przy wymowie tej głoski język znajduje się za górnymi zębami ( za wałkiem dziąsłowym) boki języka dotykają górnych zębów, zęby są zwarte, wargi wysunięte do przodu ( dzióbek ). Strumień powietrza jest przerywany, co można wyczuć na dłoni zbliżonej do ust. Jest głoską krótkotrwała, przy przedłużeniu przechodzi w „š”
Procedura wywołania i utrwalania tej głoski w nagłosie i wygłosie jest bardzo podobna jak przy realizacji głoski „š”. Należy pamiętać o odpowiednim doborze sylab i wyrazów
Głoska „З” ( dż)
Głoska „З” jest spółgłoską przedniojęzykowo – dziąsłową, zwarto-szczelinową, dźwięczną. Przy wymowie tej głoski język znajduje się za górnymi zębami ( za wałkiem dziąsłowym) boki języka dotykają górnych zębów, zęby są zwarte, wargi wysunięte do przodu ( dzióbek ). Strumień powietrza jest przerywany, co można wyczuć na dłoni zbliżonej do ust. Jest głoską krótkotrwała, przy przedłużeniu przechodzi w „ż”
Nie ćwiczymy głoski „З” w wygłosie wyrazów, gdyż głoski dźwięczne znajdujące się w wygłosie ulegają ubezdźwięcznieniu
Głoska „r”
Artykulacja głoski „r” polega na szybkich i delikatnych uderzeniach czubka języka o wałek dziąsłowy ( za górnymi zębami ). Przy jej tworzeniu język jest szeroki, a jego boki dotykają trzonowych, przyjmując pewną stałą pozycję. Natomiast środkowa, a szczególnie przednia część języka jest ruchliwa i elastyczna. Tak więc „r” powstaje wskutek szybko następującego po sobie zamykania i otwierania rezonatora artykulacyjnego za pomocą wibrującego języka. Wargi są przy tym lekko otwarte, podniebienie miękkie jest uniesione i zamyka drogę do jamy nosowej.
Ćwiczenia usprawniające prace narządów mowy
Masaż języka
1. Szeroki język ujmujemy między zęby trzonowe i delikatnie żujemy.
2. Czubek języka układamy między zęby i delikatnie żujemy
3. Próbujemy przecisnąć język przez zaciśnięte zęby
4. „Drapiemy się” ząbkami po rozluźnionym języku
Ćwiczenia przygotowujące do wywołania głoski „r”
1. Szybko potrącamy palcem wędzidełko języka i równocześnie wymawiamy głoskę „ž” przy rozchylonych szczękach.
2. Szybko potrącamy palcem wskazującym wędzidełko języka i równocześnie wymawiamy głoskę „d” przy rozchylonych szczękach
3. Zdmuchujemy skrawki papieru położone na czubku wysuniętego języka
4. Wymawiamy sylaby pru, pro, pre, pry, pra, w taki sposób, aby papier spadał z języka.
5. Układamy szpatułkę pomiędzy górnym, a dolnymi zębami w taki sposób, by służyła nam za podpórkę, aby buzia nie mogła się zamknąć i wymawiamy najpierw wolno, z czasem coraz szybciej głoski :
T T T T T T
D D D D D D
TD TD TD TD TD
TDN TDN TDN TDN TDN
6. Wymawiamy połączenia głoskowe najpierw w wolnym tempie, a następnie coraz szybciej, przy czym „e” wymawiamy krótko i delikatnie ( bez przycisku natomiast spółgłoski z przyciskiem i przedłużeniem ( w efekcie tego postępowania otrzymamy „tra”, „tro” … z dźwiękiem „r” bardzo zbliżonym do prawidłowej głoski „r” )
TEDA, TEDA, TEDA, TEDA,
TEDO, TEDO, TEDO, TEDO,
TEDU, TEDU, TEDU, TEDU,
TEDY, TEDY, TEDY, TEDY,
TEDE, TEDE, TEDE, TEDE,
7. Powtarzamy w szybkim tempie połączenia tdt-tdt oraz dtd-dtd z tym, że
dźwięk „t” tworzymy energicznie i z ekspresją, natomiast „d” bardzo
delikatnie. Można również w podobny sposób wymawiać połączenia bda,
bdo, bdu z możliwie najkrótszym i delikatnym „d”
8. Wymawiamy najpierw wolno, potem coraz szybciej:
TDO TDO TDO TDO
TDE TDE TDE TDE
TDA DDA TDA DDA
TDU TDU TDU TDU
TDY DDY TDY DDY
UDUDU UDUDU
ODODO ODODO
EDEDE EDEDE
ADADA ADADA
YDYDY YDYDY
HOPLA HOP HOPLA HOP
BLA BLE BLA BLE
PATATAJ PATATAJ
LELUM POLELUM LELUM POLELUM
Głoskę „r” wyprowadzamy z dźwięku „d” przy czym należy pamiętać, że głoska „d” powinna mieć zwarcie delikatne i nie przy zębach jak normalne „d” lecz nieco wyżej tzn. przy dziąsłach
Początkowo ćwiczymy wyrazy zamieniając głoskę „r” na głoskę „d”. Należy zwracać uwagę, aby dziecko wymawiając poszczególne wyrazy nie dodawało pomiędzy głoskami”r” oraz „d” głoski „y”. Ćwiczenia rozpoczynamy podobnie jak przy nauce głosek szumiących od sylab w nagłosie, następnie przechodzimy do wyrazów, dalej śródgłos i wygłos. Ćwiczymy w określonej kolejności zaczynając od wyrazów z „tr” ( tda, tdo, tde, tdu, tdy, tdawa, tdasa … ), dalej „dr, Pr, Br, kr, gr, fr, wr, Zr” oraz na zakończenie wyrazy rozpoczynające się głoską „r”
Utrwalanie głoski „r”
1. krzyżówki
2. wierszyki
3. zagadki
4. domino
5. rebusy
6. puzzle
7. tele-gry
Głoski syczące „s,z, c, dz.
W mowie prawidłowo rozwijającego się dziecka głoski syczące pojawiają się około 3 życia. Jeżeli z jakichś powodów nie są realizowane lub są artykułowane nieprawidłowo warto zacząć od wykonywania ćwiczeń przygotowawczych
Ćwiczenia przygotowawcze:
1. Ćwiczenia języka:
- wysuwamy język do przodu: zabawa „język szeroki” – „język wąski”
- liczenie dolnych zębów czubkiem języka.
- mycie językiem wewnętrznej powierzchni dolnych zębów
- energiczne wyrzucanie czubka języka zza dolnych zębów
2. Ćwiczenia oddechowe:
- dmuchanie na wiatraczki
- dmuchanie na świeczkę tak, by nie zgasić płomienia – zabawa „ świeca tańczy”
- dmuchanie na papierowe statki umieszczone na wodzie
- zdmuchiwanie baniek mydlanych przez rurkę
- dmuchanie na lekkie przedmioty ( statki, samochody, samoloty) po wytyczonych
Trasach
- dmuchanie piłeczki pingpongowej w parach
- gra na instrumentach muzycznych: na flecie , na trąbce,
- gwizdanie na gwizdku
3. Ćwiczenia warg:
- wykonywanie naprzemiennie szerokiego uśmiechu, a następnie ściąganie ust jak
przy głosce u ( tzw. Ryjek )
dyszek79