1. Socjologia naukowa a socjologia potoczna.
Socjologia naukowa opiera się na systematycznych badaniach, na posługiwaniu się ustalonym aparatem pojęciowym, na sprawdzaniu hipotez i twierdzeń.
Socjologia potoczna oparta jest na zdrowym rozsądku, na uogólnianiu codziennych doświadczeń, często w sposób emocjonalny, niesystematyczny i niezweryfikowany.
2. Przedmiot i zastosowanie praktyczne socjologii.
Socjologia jest nauką o zbiorowościach ludzi. Przedmiotem jej badań są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające za wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.
Socjologia jako nauka praktyczna, wyjaśnia fakty społeczne. Ujmują to jej funkcje:
- poznawcza – badanie i dostarczanie wiedzy o rzeczywistości społecznej,
- humanistyczna – oddziaływanie na świadomość ludzi wiedzy o zbiorowościach, zjawiskach i procesach społecznych,
- socjotechniczna – wykorzystanie wiedzy, teorii i pojęć socjologicznych w praktycznym działaniu.
3. Podstawowe stanowiska teoretyczne.
August Comte - nazwa pierwotnie przez niego używana to fizyka społeczna. Używając nazwy fizyka społeczna Comte chciał podkreślić, że nauka o społeczeństwie bada podstawowe zasady funkcjonowania świata społecznego. Wierzył, że poznając te zasady można je wykorzystać do polepszenia warunków życia człowieka. Comte jednakże terminu socjologia używał zamiennie z terminami filozofia społeczna, filozofia polityczna. Według Comte’a socjologia jest nauką pozytywną, ponieważ przezwycięża pozostałości myślenia teologicznego i metafizycznego oraz gromadzi empirycznie sprawdzalną wiedzę i odkrywa prawa pozwalające przewidywać dalszy przebieg procesów badanych i praktycznie oddziaływać na rzeczywistość. Wkład Comte’a w rozwój socjologii polegał przede wszystkim na zdecydowanych działaniach ku temu, żeby socjologia została uznana za pełnoprawną dziedzinę badań naukowych.
Herbert Spencer – podstawowy problem, jaki stawiał do rozwiązania socjologii, to: Co sprawia, że społeczeństwo nie rozpada się, w miarę jak staje się coraz większe, bardziej złożone, zróżnicowane, wyspecjalizowane i podzielone?
Emile Durkheim poszukując odpowiedzi na pytanie dotyczące spójności społeczeństwa stwierdził, że szczególnie ważną podstawę integracji społeczeństwa stanowią systemy symboli kulturowych, tj. wartości, przekonań, dogmatów religijnych, ideologii itp., tworzące zbiorową świadomość społeczeństwa. Nastawił się na badanie zjawisk w skali mikro i doszedł do wniosku, że spoiwo utrzymujące społeczeństwo w całości jest wytworem konkretnych interakcji jednostek. Tym samy otworzył nowy kierunek w socjologii – badań skierowanych na jednostki.
Karol Marks uważał, że podstawowe prawa historii można odnaleźć w strukturze ekonomicznej społeczeństwa. Zainspirował powstanie teorii socjologicznej znanej jako teoria konfliktu lub socjologia konfliktu.
Maks Weber uważał, że analiza socjologiczna powinna być obiektywna i neutralna w sprawach moralnych. Celem socjologii opisywanie i próba zrozumienia, w jaki sposób i dlaczego powstają wzory społeczne oraz jak one funkcjonują.
Teorie:
teoria struktur społecznych – ustala zależności funkcyjne między zjawiskami społecznymi /statyka społeczna/,
teoria zmiany – formułuje prawa zmian kierunkowych i następstwa zdarzeń /dynamika społeczna/,
teoria zachowania się jednostek – ustala prawa ludzkich reakcji na bodźce z zewnątrz,
teoria zachowania się zbiorowości – bada reakcje mas ludzkich na fakty społeczne, ekonomiczne i polityczne.
4. Proces socjalizacji. Socjalizacja a wychowanie.
.Socjalizacja, to wpływ środowiska na człowieka. Jest to proces ciągły, zachodzący od chwili urodzenia, aż do śmierci człowieka. Socjalizacja uczy dyscypliny, panowania nad popędami, emocjami i potrzebami, wpaja aspiracje, daje sprawność i kwalifikacje zawodowe, w jej toku jednostka przyswaja sobie wiedzę i umiejętności grania ról w życiu społecznym. Proces socjalizacji ma charakter anonimowy i niezamierzony, a osoba socjalizowana nie ma świadomości oddziaływań, do pewnego stopnia poddaje się pasywnie wpływom społecznym
Wychowanie jest działaniem celowym, zamierzonym i świadomie organizowanym. Na proces wychowania składają się zamierzone, świadome i wyraźne interwencje wychowawcze, polegające np. na perswazji, pochwałach, ganieniu, nagradzaniu lub karaniu.
5.Społeczny wymiar ludzkiej osobowości.
Osobowość społeczna jest względnie trwałą struktura psychiczną człowieka, ukształtowaną pod wpływem czynników środowiska biologicznego i społecznego, wpływającą na jej zachowanie i działanie oraz nadającą kierunek i organizację.
Na osobowość społeczną składają się elementy:
- biogenne (system nerwowy, szybkość reakcji na bodziec, popędy, instynkty, zespół predyspozycji)
- psychogenne (pamięć, wyobraźnia, uczucia, emocje, spostrzeżenia)
- socjogenne (rodzaj dostępnej socjalizacji, role społeczne, internalizacja)
6. Integracja elementów osobowości. Przyczyny dezintegracji.
Układ samowiedzy jednostki posiada trzy podstawowe mechanizmy motywujące działanie i integrujące osobowość jednostki:
1. dążenie do utrzymania poczucia własnej jednostki,
2. dążenie do utrzymania i wzrostu poczucia własnej kontroli nad rzeczywistością,
3. dążenie do utrzymania i wzrostu poczucia własnej wartości.
Wszystkie elementy osobowości stanowią jedną całość. Między nimi jednak mogą wystąpić rozbieżności lub nawet konflikty. Osobowość, w której wewnętrzne konflikty zostają rozwiązane i opanowane nazywamy osobowości zintegrowaną lub normalną. Osobowość zdezintegrowana to osobowość nie mogąca rozwiązać rodzących się konfliktów. Każda osobowość może ulec dezintegracji, czyli rozkładowi, rozchwianiu elementów i wtedy można mówić o człowieku chorym psychicznie czy nerwowo. Przyczyn dezintegracji osobowości może być wiele. Powstają one na gruncie elementów biologicznych, psychicznych i środowiskowych.
Przyczyny dezintegracji:
· uczestniczenie w kilku grupach społecznych narzucających różne role i rozbieżne systemy wartości,
· uczestniczenie w grupie zdezorganizowanej (brak w niej wyraźnych kryteriów ocen, pozytywnego ideału osobowości, będącej w silnym antagonizmie z innymi grupami),
· rozbieżność pomiędzy elementami bio- i psychogennymi a wymaganiami roli społecznej,
· rozpad jaźni subiektywnej pod wpływem zawodów i systematycznej negatywnej oceny (brak wiary we własną wartość).
Poczucie dezintegracji osobowości pojawia się zazwyczaj w okresie dojrzewania lub w okresie istotnych zmian w życiu człowieka, z którymi związane są nowe role społeczne.
7. Osobowości aktywne i pasywne.
Osobowość człowieka jest niepowtarzalną indywidualnością i zależy od czynników kulturowych, które w rożnym stopniu wpływają na jej kształt.
Typologia Hipokratesa ze względu na temperament:
· sangwinik - człowiek żywy i o zmiennym usposobieniu;
· melancholik - mało uczuciowy i mało aktywny;
· choleryk - pobudliwy i mało wytrwały w działaniu;
· flegmatyk - mało pobudliwy, ale wytrwały i konsekwentny w działaniu.
Wg niemieckiego psychiatry E.Kreschmera ze względu na związek miedzy budową ciała a osobowością:
· pyknik człowiek niski o okrągłych kształtach i raczej łagodnym usposobieniu;
· astenik – człowiek wysoki o wystających kościach;
· atletyk – dobrze zbudowany fizycznie;
· dysplastyk – człowiek niekształtny
Typologia Junga (kierunek i zakres aktywności społecznej):
· introwertyk - hermetyczna postawa życiowa;
· ekstrawertyk - przeciwieństwo introwertyka
Typologia Polaków wg Szczepańskiego (styl życia i podstawowy kierunek aktywności):
· twórcy - wnoszą nowe idee i pomysły;
· ludzie przeciętni - solidnie pracują i realizują swoje zadania, ale niczego nie modernizują.
8. Zachowania człowieka jako funkcja potrzeb, postaw i sytuacji.
Potrzeby zaspokajane są poprzez zachowania. Zachowania człowieka zmierzające do zaspokojenia potrzeb często napotykają na różne trudności. Jeśli są to trudności krótkotrwałe, człowiek znosi je dość łatwo. Jeśli jednak osiągnięcie celu staje się trudne w dłuższym okresie czasu, dochodzi wtedy do rozdrażnienia, przedłużonego stanu napięcia itp. Stany takie przyjęto określać mianem frustracji. Stany frustracji są szczególnie niekorzystne, jeżeli się powtarzają, prowadzą wtedy do obniżania się aspiracji, braku wiary w powodzenie działań itp. Następstwa stanów frustracyjnych, w przypadku osób z objawami zdezintegrowania osobowości, ulegają zwykle kumulacji. Frustracje rodzą takie zachowania jak: agresja, kompensacja, racjonalizacja, represja, marzenie na jawie, ucieczka, stany apatii i zniechęcenia. Zachowanie to wypadkowa postaw i sytuacji. Można powiedzieć, że zachowanie jest zawsze zależne od sytuacji. Często zachowania są niezgodne z postawami.
9. Formy kontroli społecznej.
Kontrola społeczna to system miar i wag, sugestii, sposobów przekonywania, nakazów i zakazów, system perswazji, nacisku oraz sankcji do przymusu fizycznego włącznie, system sposobów wyrażania uznania, wyróżniania i nagród, dzięki któremu, grupa doprowadza do zachowania swoich członków do zgodności z przyjętymi wzorcami działania. W zespole środków kontroli społecznej wyróżnia się dwa rodzaje mechanizmów:
· psychospołeczne – internalizacja norm i wartości, która powoduje, że jednostka odczuwa posłuszeństwo wobec nich jako przymus wewnętrzny,
· materialno–społeczne – wyrażające się poprzez oddziaływania jednostek, zbiorowości i instytucji. Mają charakter przymusu zewnętrznego.
Na pograniczu między mechanizmami psychospołecznymi i materialno-społecznymi występuje:
· Zwyczaj – ustalony sposób zachowania się w określonych sytuacjach, który nie budzi sprzeciwu i nie spotyka się z negatywnymi reakcjami otoczenia,
· Obyczaj – ustalony sposób postępowania, z którym grupa wiąże pewne oceny moralne i którego naruszenie wywołuje sankcje negatywne. Opiera się na normach i wartościach przyjętych przez jednostki i na nacisku otoczenia.
10. Sankcje społeczne i ich rodzaje.
W języku potocznym sankcja utożsamiana jest z karą. Socjologowie rozróżniają sankcje:
· negatywne - np. drwiący uśmiech, unikanie z kimś spotkania, ocena niedostateczna, zwolnienie z pracy, potrącenie wynagrodzenia,
· pozytywne - np. awans w pracy, przyjazne powitanie, stypendium naukowe,
Ze względu na stopień uregulowania przepisami, sankcje dzieli się na: formalne i nieformalne.
Ze względu na charakter /treść/ sankcje dzieli się na: prawne, etyczne, satyryczne i religijne.
11. Konflikt norm, dewiacja, anomia.
Konflikt norm prowadzi do konfliktów i zaburzeń społecznych na skalę globalną. Wynika z niezgodności pojawiających się wśród norm, np. zróżnicowana ocena społeczna osobników podległych jednej normie (np. śpiew na ulicy), niezgodność dwu norm (prostytucja i kościół), konflikt norm grup mniejszościowych i przeważającej części społeczeństwa. Przyczyną jest zwykle pojawienie się nowych wzorów niezgodnych z dotychczasowymi.
Dewiacje to odchylenia od obowiązujących norm w skali masowej, które są nieuniknionym kosztem szybkich przemian społecznych. Powstają na skutek zmiany środowiska społecznego i urbanizacji, gdyż w ten sposób zmienia się wizerunek świata, giną normy tradycyjne i kształtują się nowe normy pozostające w kolizji z tradycją. Niezależnie od dewiacji jednostka ma skłonność do łamania norm. Dewiację można opisywać w kategoriach pozytywno-prawnych (przestępstwo), w takim przypadku łatwo jest ocenić, co jest dewiacją a co nią nie jest.
Anomia, wg Emila Durkheima jest sytuacja społeczną, w której jednostki w masowej skali zatracają zdolność odróżnienia dobra od zła, co jest świadectwem głębokiego kryzysu społecznego. Przyczyną anomii może być także rewolucja, wojna domowa, kryzys gospodarczy itp. Anomia jest cechą struktury społecznej, która manifestuje się w zachowaniu jednostki. Anomia jest stanem względnego zaniku norm w społeczeństwie bądź rozpowszechnienia się licznych norm konkurencyjnych formułujących sprzeczne oczekiwania wobec jednostki, wskutek czego postępuje ona tak, jak gdyby żadne nakazy nie obowiązywały. Przykładem tej ewentualności jest nowoczesne społeczeństwo z jego różnorodnością i pluralizmem. Z perspektywy psychologicznej jest to zagubienie i wykorzenienie jednostki wywołane przez społeczeństwo.
12. Ewolucja kontroli społecznej.
Ewolucja społeczna polega na poszerzaniu sfery wolności jednostki wobec nakazów płynących ze społeczeństwa. Ewolucja w kierunku zmniejszenia kontroli w społeczeństwie ma rozmaite przyczyny. Dyktują ją społeczeństwa znajdujące się w toku przyspieszonego rozwoju, który wymusza eliminację norm stanowiących przeszkody rozwojowe. W ewolucji kontroli społecznej ważną rolę odgrywa stopniowe przejmowanie funkcji obyczaju przez prawo. Ludzie kierują się w coraz większej mierze przepisami prawa, a w coraz mniejszej nakazami obyczaju, religii i moralności. Obyczaj informuje jednostkę, jak powinna postąpić, prawo natomiast z zasady zawiera wyłącznie zakazy, tzn. informacje o tym, czego jednostce czynić nie wolno. Różnica ta stanowi w istocie zmianę regulacji pozytywnej na regulację negatywną. Obyczaje regulują działania jednostek nawet w sprawach nieistotnych dla stabilności społecznego ładu. Prawo wkracza wyłącznie w dziedziny związane z porządkiem i stwarza pole swobodnej realizacji interesów niesprzecznych z regułami prawa, jakkolwiek popadających w kolizję z obyczajem. Najbardziej oryginalne przeciwstawienie tego rodzaju stworzył Ferdinand Toennies w swej typologii więzi społecznej opartej na tradycji i na racjonalnych celach. Wg niego kontrola w ramach wspólnoty sprawowana jest przez zwyczaj i tradycję, a członkowie wspólnoty kierują się w swym postępowaniu wiarą z nich wynikającą. W nowoczesnym zrzeszeniu czynnikiem kontroli jest sformalizowane prawo i opinia publiczna. Cechą charakterystyczną ewolucji w zakresie kontroli społecznej jest postępująca tolerancja dla odmienności i inności, a tym samym mniejsza waga zawartości i integracji wewnętrznej społeczeństwa.
13. Pojęcie kultury w socjologii.
Wg B. Malinowskiego, kultura obejmuje odziedziczone ludzkie wytwory materialne, dobra, procesy techniczne, idee, nawyki i wartości.
J. Szczepański: kultura to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.
Kultura składa się z:
· kultury materialnej – dotykalne, konkretne wytwory społeczeństwa, odkrycia archeologiczne, zachowane wytwory przeszłych pokoleń, wytwory współczesne,
· kultury niematerialnej – wynik dążeń do ideałów piękna, dobra, prawdy, sprawiedliwości, zespoły idei, wyobrażeń, dzieł sztuki, symboli, obyczajów.
14. Kategorie kultury.
Kultura bytu - sfera ludzkich działań, które zwrócone są ku sferze przedmiotów materialnych, naturalnych bądź wytworzonych przez człowieka.
Kultura społeczna (socjetalna) – pewien porządek stosunków pomiędzy ludźmi jako partnerami interakcji.
Kultura symboliczna stanowi szczególna kategorię kultury. Obejmuje religię, wiedzę, naukę i zabawę. Wśród niej są trzy typy kultury:
· ludowa - przekazywana przez bezpośrednie interakcje i nieformalne kontakty codzienne.
· popularna (masowa) wyróżnia się wysokim zasięgiem, związana jest z czasem wolnym, z zabawą i rozrywką.
· elitarna – jej istotą jest tworzenie nowych wartości i określanie kierunków rozwoju sztuki.
15. Kontrkultura, subkultura.
Kontrkultura - obejmuje ruch wyrażający się w sprzeciwie, w odrzuceniu podstawowych idei i wzorów zastanej kultury oraz próby tworzenia nowej kultury. Kontrkultura odrzuca dominację techniki, ideologie technokratów, podporządkowanie człowieka i przyrody zasadom działania wielkiej maszyny. Termin kontrkultura używany jest w trzech znaczeniach:
1) jako określenie odpowiadające słowu kontestacja, odnoszące się do buntów młodzieżowych lat 60-tych,
2) jako zespół wartości i postaw przeciwstawnych kulturze dominującej, występujący w różnych okresach historycznych i różnych realiach kulturowych,
3) ...
maciulka311