Anna Łebkowska, Narracja
· wszechobecność narracji – historiografia, socjologia, psychologia, etnografia, filozofia, antropologia kultury, studia genderowe
· narracja wielogłosowa à teoria polifoniczności Bachtina
· 2 nurty w badaniach nad opowiadaniem:
o płaszczyzna opowiadania à narracja – zasady budowania wypowiedzi, narracyjne strategie wobec odbiorcy, sposoby kształtowania świata przedstawionego, przytaczanie wypowiedzi postaci
o płaszczyzna zdarzeń à narratologia – wiąże się ze schematami fabularnymi: zasady generowania fabuł, badania nad gramatyką narracyjną (analiza mitu Levi-Straussa)
· narratologia lat 60. – rozbieżność między teorią narracji a teorią gramatyk fabuły
· narratologia lat 70. – zbliżanie się poziomów teorii narracji i teorii gramatyk fabuły
· ewolucja od traktowania podmiotu jako struktury do pojmowania go na zasadzie tożsamości i różnicy; nakierowanie uwagi na to co jednostkowe, ale jednocześnie wtopione w konteksty kulturowe; próby uchwycenia sieci uwikłań podmiotu
· współczesna teoria narracji rozprzestrzeniła się na pozostałe dziedziny wiedzy oraz odsłoniła nowe wymiary swojego przedmiotu badań
· powodzenie kategorii narracji:
o fikcja i reprezentacja:
- narracja jako reprezentacja czasowości i podmiotu lub podmiotu w jego nieuchronnie czasowym wymiarze, jak i jako reprezentacja świata
- wszelkie schematy fabularne wpisane w narracyjność postrzegane są jako nasycone fikcją; narracji przypisuje się rolę gwaranta sensu
o 4 wymiary narracji:
- poznawczy
- ontologiczny
- etyczny
- kulturowy
Cztery wymiary narracji najlepiej uwidaczniają się w narracyjnym ujęciu podmiotu.
Poszukiwanie genezy aktywności narracyjnej:
§ perspektywa filogenetyczna – upatrywanie zależności kulturowej
§ perspektywa ontogenetyczna – traktowanie jako wrodzonej skłonności
o narracja jako poręczycielka kulturowej tożsamości/konstruowanie tożsamości – rozumienie siebie, autonarracja, ujmowanie przygodności istnienia w ramy opowieści, sposoby przekraczania granic wzorców kulturowych poprzez scalanie tego co rozproszone, poprzez dialog z innym; struktura samorozumienia; wymiar czasowy narracji (procesualność podmiotu)
o niejednorodność kategorii narracji – między procesualnością, czasowością a rozumieniem najbliższym poetyce: wówczas traktuje się ją jako opowieść wyposażoną nie tylko w aspekt czasowy, ale także przedstawiającą świat z bohaterami zdarzeń, konkretną przestrzenią itd.
· kategoria narracji funkcjonuje jako dyspozycja poznawcza, medium kulturowe, generator wzorców tożsamości, prastruktura pojmowania świata (mit)
· relacja między narracją a jej pojmowaniem na gruncie nauki o literaturze:
o główne zróżnicowania w pojmowaniu narracji wynikają z usytuowania jej w konkretnych typach dyskursów:
§ dyskurs nauk humanistycznych:
-wymiar epistemologiczny – funkcje oswajania i kreacji świata; fabularyzacje służą porządkowaniu, koherencji sensu, interpretacji, rozumieniu siebie, świata i innych; ogólnikowe ujmowanie narracji, utożsamianie jej z tradycyjnymi, gatunkowymi schematami fabularnymi, obdarzanie opowieści znakiem pozytywnym; funkcja scalająco-interpretująca, narracyjny sposób prowadzenia lekcji, np. historii; fabularyzacja stanowi przesłonę dla czystej retoryczności, konstrukcjonizmu
- wymiar etyczny – opowieść opresyjna narzucona np. przez system ≠ opowieść stawiająca opór à etnologia, studia genderowe, mniejszości kulturowe
· Clifford à jedyna opowieść mająca rację bytu to składająca się z fragmentów, luźna kolekcja zdarzeń
· narracja łączy w sobie triadę Ja – świat – Inny
· samoświadoma narracja literacka – opowieść literacka obnażająca swą samowiedzę, podważająca własne sposoby konstruowania świata i podmiotu (Lyotard, Rorty, Derrida) – owa świadomość ma się ujawniać poprzez obnażanie wymiaru fikcyjnego
· świadectwo różnic w pojmowaniu i wykorzystywaniu opowieści literackiej we współczesnej myśli humanistycznej:
o literatura pełni rolę prymarną wśród dyskursów zdominowanych, np. genologia literaturoznawcza
o obecność opowieści literackiej nie zawsze się uwidacznia
o zatrzaskiwanie w skrystalizowanych formach tradycyjnych
· współczesne rozumienia i zastosowania kategorii narracji – skupienie na systemowym charakterze (wzorce fabularne – obiekt fascynacji wczesnej narratologii) i utożsamienie jej ze sposobem wyrażania własnego „ja” à wewnętrzne pęknięcie między tym co uporządkowane i zgodne z normą, a tym co oparte na uporządkowaniach jednorazowych
· narratywistyczna perspektywa wydobywająca fabularno fikcjotwórczy charakter naszego bycia w świecie w sposób wyjątkowo ścisły łączy się z literackością
· literatura odsłania pogranicza triady: fikcja – narracja – reprezentacja
· jedynie literatura daje możliwość scalania i dezintegracji, kreowania i obnażania kreacji, oswajania i odswajania świata - daje możliwość snucia opowieści
à teksty o charakterze autobiograficznym, odmiany „sobąpisania” obnażają rozdźwięk między budowaniem autonarracji, konstruowaniem opowieści o sobie z pomocą bądź na przekór kulturowym wzorcom narracyjnej tożsamości
· narrator a postać:
o personalizacja relacji międzyludzkich
o podmiot opowiadający bywa usytuowany na pograniczu fikcji i autentyku, ale także i osoba, o której opowiada
o odejście od narracji trzecioosobowej oraz od technik sprzyjających opowieści z punktu widzenia postaci
o mnogość strategii międzyludzkich:
- mnożenie form mediatyzujących od ascezy do nadmiaru nadkładanych porządków, form przyjmujących postać np. nagromadzenia personifikacji
- autotematyczna gra stabilnością ontologiczną i epistemologiczną
o przyzwolenie na opowieść o innym podmiocie
· wielość narratologii: genderowej, postkolonialnej, postmodernistycznej itd
· zarzuty wobec narratologii:
o rozdźwięk między koncentracją uwagi na gatunkach tradycyjnych, a brakiem zainteresowania dla zjawisk takich jak: rozpad więzi przyczynowo-skutkowych, antyfinalność, wielowersyjność
o rozdźwięk między narratologia literaturoznawczą i ta, która pojawia się w innych dyscyplinach
o zamrożenie w swej wczesnej fazie oraz przesadna jednolitość narratologii przywoływanej wśród innych dziedzin
· Narratologia a antropologia kulturowa:
o kwestie tożsamości (gwarant tożsamości?)
o nakierowania na innego
o zagadnienia płci kulturowej, etniczności
o przejawy autobiografizmu
o kreowanie autonarracji
o studia genderowe
o krytyka postkolonialna
o zagadnienia płci kulturowej, etniczności, władzy, polityki
o relacje między fikcją a historią
à niebezpieczeństwo działania narracyjne w opowieściach o nieznanych kulturach
· narratologia nie tylko przesyciła sobą inne dyskursy, ale rozszerzyła także zakres swoich zainteresowań, zmieniła swój kształt à literaturoznawczy dyskurs o narracji jest zmuszany do nieustannego przekształcania samego siebie
· nasączenie kategorii narracji wieloma wymiarami stawia ją w roli narzędzia dającego szansę uniknięcia dwóch pułapek: sterylnej autonomizacji i niebezpiecznej instrumentalizacji przedmiotu badań
· każda z dyscyplin wykorzystuje narrację w inny sposób
· na literaturę patrzy się poprzez pryzmat narracji kulturowych, a na narracje kulturowe poprzez pryzmat literatury
· literatura jako uprzywilejowana, pomaga nam narracyjnie oswajać rzeczywistość
· literatura obracając się wśród konstruktów kulturowych przenika je na wskroś, literacka opowieść pośredniczy w odsłonięciu tego, co jeszcze nie pokryte schematami poznawczymi, społecznymi, politycznymi
· literatura może uobecniać to, co w inny sposób niedostępne
1
aramanda