Elżbieta Rybicka, Geopoetyka (o mieście, przestrzeni i miejscu we współczesnych teoriach i praktykach kulturowych)
· Miasto jako metafora kultury; miasto to przestrzeń kulturowa; refleksja nad miastem to refleksja nad kulturą
· Opis miast prowadzi do diagnozy kultury współczesnej (kiedyś: miasto nowoczesne, teraz: miasto poindustrialne); cechy ponowoczesności: utrata centrum, heterogeniczność, fragmentacja, podatność na zamienianie się w przedmiot konsumpcji
· Brooker: na ile podmiotowość i tożsamość związane są z miejscem, przestrzenią, wspólnotą?
· Tradycje myślowe dotyczące związku między problematyką urbanistyczną a badaniami kulturowymi:
o G. Simmel, W. Benjamin, S, Kracauer: związali pojęcia nowoczesności i modernizmu z miastem:
- Mentalność mieszkańców wielkich miast Simmela, w których dowodzi, że nowoczesny indywidualizm narodził się w metropoliach)
- Pasaże Benjamina, gdzie opisywał Paryż – refleksje nad miastem, jego kultura materialną, zmianami w przestrzeni prywatnej i publicznej
o R. Williams, badania R. Hoggarta nad kulturą robotniczą w Anglii; kierowanie w stronę kultury popularnej
o M. de Certeau:
Miasto konceptualne
wytwór teorii urbanistycznych i racjonalistycznego funkcjonalizmu;
miasto-koncept podporządkowane idei mapy
„system językowy”
Miasto doświadczane
w praktyce codziennego życia, z punktu widzenia przechodnia;
przechadzka miastem jest praktyką kwestionująca jego konceptualność
„indywidualne akty mowy ze swoją własną retoryką przechadzki”
o Gender – miasto ma być naznaczone płciowością – dostrzeżenie męskich i kobiecych cech/wzorów kultury, transgenderowość, np. Berlin wg M. Radkiewicz
o Teorie feministyczne – podkreślają historyczną nierówność w dostępie do przestrzeni publicznej miasta à J. Wolff – nieobecność kobiet w nowoczesnym mieście, w teorii kultury i historii społecznej
o Koncepcja cyberprzestrzeni – cybermiasto wg M. Michałowskiej:
- jest podporządkowane technologiom informacyjnym
- miasto wirtualne, miejsce w sieci posiadające wirtualnych mieszkańców
- wyobrażona przestrzeń miasta przyszłości w utworach literackich, filmowych
W cybermieście następuje fetyszyzacja technologii, wirtualizacja przestrzeni unieważniająca związek z miejscem geograficznym oraz globalizacja.
o Badania postkolonialne i etniczne:
- problem tożsamości miasta oraz jego mieszkańców w wielokulturowych metropoliach
- pytania o kwestię przynależności zbiorowej: kulturowej, etnicznej, narodowej, religijnej, o konsekwencje tożsamości zbiorowej, o problemy różnorodności: tolerancję, solidarność, ksenofobię, o ciągłość historii i tradycji, o to, kto jest podmiotem/autorem i spadkobiercą historii imperium
· Zwrot kulturowy:
o Problematyka urbanistyczna prowokuje powstawanie nowych dyscyplin badawczych: filozofii miasta, geografii kulturowej, antropologii miejsca i przestrzeni, geokrytyki, geopoetyki
o Lokalizacja kultury – przestrzeń doświadczenia kulturowego i egzystencjalnego
o Hybrydyzacja lokalności
o Geografia kulturowa zastanawia się nad problemem ludzkiego doświadczenia miejsca
o Literackie krajobrazy – jako kombinacja literatury i krajobrazu – są wytworami społecznymi
o Proces „literaturyzacji” geografii
o Proces „uświatowienia” literatury, czyli jej powiązania z rzeczywistością
o B. Westphal: geokrytyka jest poetyką „interakcji pomiędzy przestrzenią ludzką a literaturą” – bada literackie i kulturowe reprezentacje przestrzeni miast i krajobrazów, które wpłynęły na pamięć zbiorową i percepcję przestrzeni miejsc rzeczywistych
o F. Moretti: literacka geografia może odnosić się do dwu odmiennych rzeczy: badanie przestrzeni w literaturze oraz badanie literatury w przestrzeni
o Literatura zmierza w stronę konkretu geograficznego i topograficznego
o K. White: GEOPOETYKA – studium związków intelektualnych i zmysłowych pomiędzy człowiekiem a Ziemią w celu wykształcenia harmonijnej przestrzeni kulturowej
- przedmiotem poetyki są topografie – zapisy miejsc w tekstach kultury
· Lata 90. – ponowoczesny regionalizm; nowe rozumienie roli miejsca w kulturze; decentralizacja mapy (większym zainteresowaniem cieszą się dawne peryferia z wielokulturową przeszłością) – przejście od centrum do peryferii; uniwersalizacja sztuki i kultury nowoczesnej
· Modernizm funkcjonował w powszechnej świadomości jako formacja uniwersalna i programowo odcinająca się od narodowych uwikłań; odrzucenie regionalizmu
· W latach ostatnich ma miejsce powrót regionalizmu i lokalności (małe ojczyzny, etniczne korzenie), co daje nadzieję na odbudowę demokracji i rekonstrukcję tożsamości wyczerpanej konfliktami. Skąd ten powrót?:
o Koniunktura na przestrzeń: intelektualna, teoretyczna, artystyczna, dotycząca praktyk życia codziennego
o Literatura podróżnicza
o Tzw. mapy literackie, prace poświęcone konkretnym miejscom w twórczości i biografii pisarzy
o Szukanie śladów literackich światów w rzeczywistych przestrzeniach świadczy o przekonaniu, że kulturowe reprezentacje miasta tworzą krajobraz, w którym żyjemy, są zatem częścią naszego doświadczenia i naszej rzeczywistości
· M. Foucault: nowoczesność à czas; ponowoczesność à przestrzeń
· Kategoria „miejsca”/translokacja miejsca w czasie i przestrzeni– miejsce ulega przemieszczeniu, miejsca wędrują w czasie odsłaniając zapomniane historie, czasem w przestrzeni, przenoszą się wraz z migrującymi mieszkańcami, czasem ich sens zmieniają przybysze; miasta z marginesów mapy: miasta-palimpsesty, miasta-kolaże, miasta-hybrydy (Bersław A. Zawady)
· Powrót miejsca i lokalności jest związany ze współczesną turystyką; zapisy eseistyczne; artystyczne próby przedarcia się do rzeczywistości miast
· W powrocie regionalizmu należy widzieć także przewrotny wynik globalizacji
· Wrażliwość nostalgiczna sprzyja regionalizmowi
· Konsekwencje powrotu lokalności: miasta są jednocześnie tworem wyobraźni oraz świadectwem doświadczenia kulturowego i egzystencjalnego rzeczywistych miejsc
· Związki między sztuką a miastem - kręgi:
o To samo miasto może być traktowane jako dzieło sztuki (kompozycja, architektura…)
o Badania reprezentacji miasta w sztuce, w malarstwie, fotografii, filmie, muzyce, literaturze
o Sztuka w mieście (sztuka publiczna, rzeźby, street art, graffiti)
o Sztuka miasta (praktyki artystyczne, projekty społeczno-artystyczne, które oddają głos samemu miastu albo jego społeczności)
· Kultura popularna – nowa miejska pop-kultura (galerie handlowe, kluby) i kontr-kultura (blokowiska, hip-hop)
· Badanie miasta jest badaniem kultury; współcześnie zmieniło się samo pojęcie kultury – poszerzył się jej zakres – obejmuje nie tylko dawną kulturę wysoką, ale ogół praktyk życiowych: spacerowanie, kupowanie, tworzenie tożsamości
· Zmierzch paradygmatu językowego w badaniach kulturowych – kiedy w polu widzenia pojawia się miasto, przestrzeń i miejsce, to nacisk położony zostaje na problemy wizualizacji obrazu, a nie na ekspresji słownej
1
aramanda